ССРС норуодунай учуутала Михаил Андреевич Алексеев “Ыччаты иитэр уонна үөрэтэр үлэҕэ учуутал тутаах күүһүнэн буолар. Бастатан туран, кини бэлэмиттэн, уопутуттан, төһө идэтин баһылаабытыттан биһиги ыччаппыт кэлэр кэскилэ быһаччы тутулуктаах. Онон учуутал күүһэ кини билиитигэр буолар…” диэн этэн турар. Кырдьык, учуутал хайа да кэмҥэ үөрэнээччини сырдыкка, кэрэҕэ уһуйар үрдүк аналлаах.
Бүгүн “Бэлэм буол+” хаһыакка Дьокуускай куорат “Айыы кыһата” оскуолатын дириэктэри иитэр үлэҕэ солбуйааччы, саха тылын учуутала, бэйиэт Рустам Николаевич Каженкин ыалдьыттыыр.
– Рустам Николаевич, дорообо! Бастаан бэйэҥ тускунан, оскуолаҕа үөрэммит сылларгын кылгастык сэһэргээ.
– Мин Үөһээ Дьааҥы Адыаччы нэһилиэгиттэн төрүттээхпин. Оскуоланы онно бүтэрбитим. Үөрэнэ сылдьан саамай өйдөөн хаалбыт түгэним – Ил Дархан харыйата. Мин көмпүүтэр бэлэх туппутум. Оччолорго көмпүүтэр хас биирдии ыалга суоҕа. Миэнэ нэһилиэкпитигэр биир бастакы – үһүс дуу, төрдүс дуу буолбута.
– Оскуолаҕа ханнык уруогу сөбүлүүр этигиний?
– Төрүт култуура уруогар кылааһынан умсугуйан туран үөрэнэр этибит. Билигин учуутал харахпынан көрдөхпүнэ, Мария Васильевна Васильева олус үчүгэй методикалаах эбит. ФГОС-ка сөп түбэһэр. Онон төрүт култуура сүрүн өйдөбүлэ бэйэбит да билбэппитинэн өйбүтүгэр киирэр этэ.
Идэни таба тайаныы
– Эн туох санааттан учуутал идэтин талбыккыный?
– Итиннэ учууталым Вера Семеновна Слепцова улахан оруолу оонньообута. IX кылаас кэннэ чахчы тыл өттүнэн барар эбиппин диэн санаммытым. Университекка үөрэнэ сылдьан суруналыыс, кинигэ эрэдээктэрэ, учуонай да буолар санаалар бааллара. Онтон V кууруска дойдубар быраактыкалана сылдьан улам оскуола үлэтигэр таласпытым. Уонна, дьэ, учуутал буолар эбиппин диэн быһаарыммытым.
– Бастакы үлэҥ күнэ хайдах ааспытай? Төһө долгуйбуккунуй?
– Үлэбин төрөөбүт оскуолабыттан саҕалаабытым. Бастакы уруогум улахан кылаастарга төрүт култуура этэ. Олус долгуйбутум. Паартаҕа барыта билэр оҕолорум олороллоро.
– Учуутал күннээҕи олоҕо хайдаҕый?
– Мин санаабар, учуутал идэтэ суруналыыс, суруйааччы идэтигэр чугас. Биир кэм үлэҕин толкуйдуу сылдьаҕын. Холобур, уруогу хайдах интэриэһинэй оҥоробун, оҕону хайдах ааҕыыга сыһыарабын диэн. Ити бэйэтэ эмиэ айар үлэ.
“Айыы кыһатын” үтүө үгэһэ
– Биһиги үлэбитигэр саха төрүт үгэһин тутуһарга дьулуһабыт. Күһүн, саас муҥхалыыбыт, сайын ыһыахтыыбыт. Айылҕаны кытта ыкса алтыһабыт. Сайын аайы дириэктэрбит Лидия Петровна Шамаева көҕүлээһининэн кэрэхсэбиллээх лааҕырдар үлэлииллэр. Сатыы хаамыы, Сиинэ, Амма өрүһүнэн устуу эспэдииссийэлэригэр көхтөөхтүк кыттабыт. Быйыл оҕолорбут Кэриэйэҕэ үөрэнэн кэллилэр. “Өбүгэбит суолунан” диэн Г.В. Ксенофонтов суолунан Тыыбаҕа, Алтаайга, Хакасияҕа эспэдииссэйэҕэ сырыттылар. Түүр омуктар олохторун, култуураларын чинчийдилэр. Уолаттарбыт сыл ахсын Тааттаҕа “Мандар кыһатыгар” уһуйуллаллар. Быйыл Өймөкөөҥҥө оттоон кэллилэр.
Итинник кэрэхсэбиллээх үлэ хайысхатын, бастакытынан, оскуола бэйэтин эйгэтэ төрөтөн таһаарар. Иккиһинэн, ити эйгэҕэ бэриниилээх учууталлар оҥорон таһаараллар.
– Иллэҥ кэмҥэр тугунан дьарыктанаҕын?
– Иллэҥсийдэхпинэ ас астыырбын сөбүлүүбүн. Ону таһынан айар үлэнэн дьарыктанабын. Көмпүүтэр араас бырагыраамаларын дириҥэтэн үөрэтэбин.
– “Бэлэм буол+” хаһыат ааҕааччыларыгар баҕа санааҥ.
– Биһиги төрөөбүт тылбытынан холкутук саҥарар, бодуруһар эрэ буоллахпытына омук быһыытынан сайдабыт. Төрөөбүт тылынан ааҕар киһи өйүн сайыннарар. Оттон атын тылынан ааҕар киһи ол омук өйүн байытар. Биһиги ити икки өйдөбүлү тэҥҥэ тутуохтаахпыт. Сайдыылаах, баай өйдөөх-санаалаах буоларга кыһаныахтаахпыт.
– Рустам Николаевич, кэпсэтииҥ иһин махтанабын. Түгэнинэн туһанан, Учуутал күнүнэн эҕэрдэлиибин! Үлэҕэр өссө үрдүк ситиһиилэри баҕарабын!
Тэттик ыйытык:
Сөбүлүүр кинигэтэ: И.М. Гоголев – “Манчаары”
Сөбүлүүр испэктээгэ: “Хаарыан хампа күөх кытылым”
Сөбүлүүр киинэтэ: “Повар на колесах” кэмиэдьийэ
Сөбүлүүр аһа: убаһа хаана
Сөбүлүүр өҥө: үрүҥ
Анна ЗАХАРОВА кэпсэттэ
