ТАҤАРАИАНСТВО ИТЭҔЭЙЭЭЧЧИЛЭРЭЛБЭХ ОЙОХТОНОЛЛОРУН ӨЙҮҮР
Бары религиялар төрүттэрэ Тенгрианство олоҕурарын үгүстэр билинэллэр. Ислам уонна Христианство бастакы монотеистическай религияттан – Иудаизмтан элбэҕи туһаммыттара дииллэр, онон бэйэ-бэйэлэригэр майгыннаһар өрүттэрэ элбэх. Таҥараианство аныгы итэҕэллэртэн эмиэ үгүһү бэриһиннэрэр.
Таҥараианство сүнньүнэн Айыы үөрэҕэр уонна Тенгрианствоҕа олоҕурар. Онон Таҥараианствоны Тенгрианство саҥардыллыбыт көрүҥүн курдук өйдүөххэ сөп. Сибилиҥҥи кэмҥэ Тенгрианствоны үөрэтии, тилиннэрэ сатааһын үлэтэ балайда барар. Ол курдук иккилии сыл буола-буола тенгрианствоҕа анаммыт Норуоттар ыккардыларынааҕы научнай-практическай конференциялар ыытыллар буоллулар, конференция матырыйааллара бэчээттэнэллэр (1-кы Ойуу). Ааспыт 2017 сыл бэс ыйыгар Астана куоракка YI-c конференция буолбута (2-3 Ойуу), 2019 сылга YII-c конференция Киргизияҕа ыытыллыахтаах. Саха сиригэр Аан дойдутааҕы Тенгрины үөрэтэр Фонд үлэлиир уонна киэҥ хабаанаах үлэни ыытар. Ити Фонд көҕүлээһининэн быйыл балаҕан ыйын 19-21 күннэригэр Дьокуускайга 1-я Всероссийская научно-практическая конференция с Международным участием «Айыы Тойон Таҥара и кузнечный культ в тенгрианстве” диэн тиэмэҕэ ыытыллар. Ол гынан баран, Тенгрианствоны чинчийии төһө да үрдүк таһымнаахтык, киэҥ далааһыннаахтык ыытыллыбытын иһин теоретическай эрэ суолталаах буолуоҕа – тенгранство былыргы көрүҥүнэн билиҥҥи кэм религията буолар кыаҕа суох. Ол иһин Тенгрианствоны билиҥҥи олох ирдэблигэр эппиэттиир гына сайыннарар, сөргүтэр наада буолбута өйдөнөр.
АЛТЫҺЫЫ ХОЛОБУРДАРА
Таҥараианство атын религиялар кэрэхсэбиллээх өрүттэрин сүһэн ылан эмиэ бэйэтин үөрэҕэр туһанар. Ону сорохтор үтүктүү курдук сыаналыыллара алҕас.
Саҥа итэҕэли Айыы Таҥара итэҕэлэ диэххитин, тоҕо Таҥараианство диэтигит диэччилэр үгүстэр. Биһиги Итэҕэлбит, билигин религиялар, кыра итэҕэллэр ортолоругар күөдьүйэр мөккүөрдэр ис хоһонноруттан сылыктаатахха, саха сиригэр эрэ буолбакка Аан дойдуга тарҕанар таһымнаах Итэҕэл курдук көрөбүн. Онон сибээстээн Христианство диэни маарыннатан Таҥараианство диэн ааттанара хайа баҕарар омукка дөбөҥнүк өйдөнүмтүө буоларыгар көмөлөһүөҕэ.
Таҥараианство хрстианствоттан Таҥараҕа үҥүү туомун туһанна. Ол гынан баран Айыы Тойон Таҥараҕа үҥүү христианнар үҥүүлэриттэн букатын туспатык оҥоһуллар уонна сыала-соруга эмиэ атын. Ол туһунан урут суруйан турабыт.
Итини таһынан, Айыы Таҥара итэҕэллээх киһи, атын религияларга курдук, сарсыарда туруон, киэһэ утуйуон уонна хас аһыан ининэ кылгас Алгыс (малыыппа) оҥоруохтаах (4-с Ойуу)
Аны улахан итэҕэллэр бары Храмнаахтар (6-7-с Ойуу), онон Таҥараианство эмиэ Храмнаах буолуохтаах.
Ислам үөрэҕинэн хас биирдии мусульманин үйэтигэр саатар биирдэ Меккаҕа баран кэлиэхтээх. Оттон Таҥараианестар Меккаларынан Айыы Тойон Таҥара Тайаҕа тирэммит, онто Аар Кудук Мас буолан силигилии үүммүт сирэ - Орто Дойду – Саха Сирэ буолуохтаах. (8-сОйуу) Ол аата Орто Дойдуга хас биирдии Айыы Таҥараны итэҕэйээччи кэлэн сылдьан, үҥэн-сүктэн барыахтаах.
Улахан итэҕэллэргэ аччыктааһын (пост), сиэрэ-туома баар. Аччыктааһын доруобуйаҕа даҕаны үчүгэй, иитэр да суолталаах сиэр-туом буолар. Ол гынан баран, билиҥҥи киһи дьулуура мөлтөөбүтүн учуоттаан уонна Хоту дойду олохтоохторо тыйыс айылҕалаах сиргэ олорор буолан уһуннук аччыктыыры, отунан-маһынан аһылыктанары кыайан тулуйбаттарын быһыытынан, аччыктааһын сымнаһыар көрүҥүн туттары сөптөөҕүнэн ааҕар. Ол курдук, нэдиэлэ аайы 1-дии, 2-лии күн, ыйга биирдэ 3 күн эт аһылыктан аккаастаныыны киллэриэххэ сөп. Эт аһылыгы аҕыйатыы киһи туругар үчүгэйдик дьайарын, өйүн үлэтин сытыырхатарын, кыыллар (уопукка туһаныллыбыт кутуйахтар) үйэлэрин уһатарын билим дакаастаан турар.
Аҕыйах ахсааннаах омук элбиирин ситиһэр туһугар уонна дьахтар ахсаана Эр киһи ахсаанынааҕар аҕыйаҕын быһыытынан, Таҥараианство итэҕэйээччиэлэр элбэх ойохтоноллорун уонна элбэх оҕону төрөтөллөрүн биһириир уонна өйүүр (9-с Ойуу).
Мусульманнар элбэх ойохтонуулара үтүө эрэ түмүктээх буоларын, история кэрэһилиир.
