БИҺИГИ БИЛИГИН ОЛУННЬУГА - ОДУН ХААН УОННА ЧЫЧЫП ЧЫЫБЫСТААН ЫЙЫГАР, ДЬЫЛҔА ХААН УОННА БАЙАНАЙ СЫЛЫГАР ОЛОРОБУТ. ЫАМ ЫЙЫТТАН БИЛГЭ ХААН УОННА МОҺОЛ ТОЙОН СЫЛЫГАР ҮКТЭНИЭХПИТ

Билигин сыллар, ыйдар ааттарын Үөһээ Халлаан айыыларын кытары алтыһыннаран ааттыыр буолан эрэбит. Ити үчүгэй, ол гынан баран, онтубут оччо ситэтэ суох курдук.

Үөһээ тоҕус халлааҥҥа олохтоох Айыы Тойон Таҥара уонна атын аҕыс халлааҥҥа олорор Үрдүк Айыылар хас биирдиилэрэ Орто дойдуга анал үлэһиттэрдээхтэр. Олору биһиги Иччилэр диэн ааттыыбыт. Иччилэр онон Сирдээҕи Айыылар эбиттэр.

Үөһээҥи Айыылар сирдээҕи анал үлэһиттэрэ - Улахан Иччилэр буолаллар уонна анал ааттаахтар-суоллаахтар. Холобур, хара тыа, булт-алт Иччитэ - Баай Байанай, тыл иччитэ – Чычып Чыыбыстаан о.д.а. курдук. Бу Улахан Иччилэр кинилэргэ көмө, илии-атах буолар үлэһиттэрдээхтэр. Олор олус элбэхтэр. үгүстэрэ ааттара суох. Ити - кыра Иччилэр.

Биһиги Сирдээҕи Айыылары - Иччилэри кытары Үөһээ Айыылардааҕар үгүстүк алтыһабыт. ол гынан баран, сорох- сорохпут кинилэртэн үгүстэрин ааттарын да билбэт. Дьининэн оннук буолуо суохтаах, биһиги Сирдээҕи Айыыларбытын үчүгэйдик билэр эрэ буолбакка кинилэри куруук ытыктыыр, чиэстиир-бочуоттууур эбээһинэстээхпит

Итинэн сибээстээн, Таҥараианство итэҕэлэ сыллары, ыйдары ааттыырга Үөһээ Айыылар ааттарын кинилэр Орто дойдуга олохтоох көмөлөһөөччүлэрин – Улахан Иччилэр ааттарыныын сэргэ тутан ааттаталыыр.

Мантан аллара Таҥараианство итэҕэлин быһыытынан, ыйдар ааттарын Үөһээҥи уонна Сирдээҕи Айыылар ааттарын кытары алтыһыннаран тэҥнии тутан ааттаһыны билиһиннэрэбит. Иччилэр ааттарын дьон оччо билбэтин учуоттаан, итилэр кимнэрин-туохтарын эбии быһааран биэрэбит.

Ыам ыйа - Айыы Тойон Таҥара төрөөбүт уонна Аан Алахчын – Дойду Иччитин ыйа

Бэс ыйа – Иэйиэхсит уонна Тиэргэнэй Бахсы - тиэргэн иччитин ыйа

От ыйа – Чыҥыс Хаан уонна Уукун - уу, балык, уу көтөрүн булдун иччитин ыйа

Атырдьах ыйа – Сүҥ Дьааһын уонна Хатан Тэмиэрийэ - уот иччитин ыйа

Балаҕан ыйа – Улуу Суорун уонна Дьиэрдэ Бахсыына - дьиэ-уот иччитин ыйа

Алтынньы - Хотой Айыы уонна Эһээ Дьыл оҕуһун – тымныы иччитин ыйа

Сэтинньи - Дьылҕа Хаан уонна Байанай - хара тыа, булт-алт иччитин ыйа

Ахсынньы – Билгэ Хаан уонна Моһол Тойон - суол иччитин ыйа

Тохсунньу – Таҥха Хаан уонна Кыдай Бахсы - уустары, иистэнньэннэри олонхоьуттары, айар үлэһиттэри араҥаччылыыр иччи ыйа

Олунньу - Одун Хаан уонна Чычып Чыыбыстаан – тыл иччитин ыйа.

Кулун тутар – Дьөһөгөй Айыы уонн Түмэл Тойон – сэргэ иччитин ыйа

Муус-устар – Айыыһыт уонна Ынахсыт хотун ыйа

Сурукка-бичиккэ, олоххо туттарга Иччилэр ааттара быһаарыыта суох ааттанар.

Холобур,

1.         Ыам ыйа - Айыы Тойон Таҥара уонна Аан Алахчын ыйа

2.         Бэс ыйа - Иэйиэхсит уонна Тиэргэнэй Бахсы ыйа

3.         От ыйа – Чыҥыс Хаан уонна Уукун ыйа

4.         Атырдьах ыйа – Сүҥ Дьааһын уонна Хатан Тэмиэрийэ ыйа

5.         Балаҕан ыйа – Улуу Суорун уонна Дьиэрдэ Бхсыына ыйа

6.         Алтынньы - Хотой Айыы уонна Эһээ Дьыл оҕуһун ыйа

7.         Сэтинньи - Дьылҕа Хаан уонна Байанай ыйа

8.         Ахсынньы – Билгэ Хаан уонна Моһол Тойон ыйа

9.         Тохсунньу - Таҥха Хаан уонна Кыдай Бахсы ыйа

10.      Олунньу - Одун Хаан уонна Чычып-Чыыбыстаан ыйа

11.      Кулун тутар - Дьөһөгөй Айыы уонна Түмэл Тойон ыйа

12.      Муус устар - Айыыһыт уонна Ынахсыт Хотун ыйа.

Сыллар ааттара эмиэ ый ааттарын хатылыыллар – ыйа диир оннугар сыла диэн буолар. Холбур, билигин өссө да Дьылҕа Хаан уонна Байанай сылыгар олоробут. Ыам ыйын 22 күнүттэн Билгэ Хаан уонна Моһол Тойон сылыгар киириэхпит. Оттон ыйбыт -Олунньу, ол аата Одун Хаан уонна Чычып Чыыбыстаан ыйа.

Сүрүн-сүрүн Иччилэрбитин бары үчүгйэдик билиэхтээхпит, Иччилэрбитигэр сыһыаммыт уларыйыахтаах. Бэл сорох алгысчыттар Муҥхаҕа кэлэн Баай Байанай аатын ааттаан алгыс этэллэр.

Ыйдары уонна сыллары маннык ааттааһыны дьон үксэ ылыныа диэн эрэнэбит. Кэлэр өттүгэр Таҥараианство итэҕэлэ Ыйдар уонна Сыллар ааттарын Айыылары уонна Иччилэри кытары алтыһыннарыыны дьон билиитигэр таһаарарга үлэлэһиэҕэ. Онно саха духуобунаһа сайдарын туһугар бииргэ үлэлэһиэн баҕалаахтар кытталлара буоллар диэн баҕа санааны этэбит.

Биһиги электроннай почтабыт аадырыcпытыгар: Этот адрес электронной почты защищён от спам-ботов. У вас должен быть включен JavaScript для просмотра.. Эһиги суруктаргытын кэтэһэбит.