Киир

Киир

Хой

xoy

Нэдиэлэ устата түбүгүрүөҥ. Үлэҥ уонна чугас дьонуҥ болҕомтону эрэйэллэр. Ис туруккун кытта мөккүһэҕин, кыаххын толору туһаммакка сылдьаргын өйдүүгүн. Үп-харчы кыһалҕата тирээбит, ыйдааҕы хамнаһыҥ кэмчитэ бэрт. Өйгүн санааҕын сааһыланан, салгыы бэйэҕин хайа хайысхаҕа эбии сайыннараргын толкуйдан. Атыттарга бэйэҕин тэҥнээн көрө-көрө ньиэрбинэйдээмэ. Сулумахтары аһаҕас кэпсэтии күүтэр, туох эрэ суолталах быһаарыыны ылыныыһыккын.

Оҕус

ogyc

Үлэ үөһүгэр сылдьаҕын. Бэйэҥ да сэрэйбэккинэн, дьоҕуруҥ, талааныҥ күннэтэ элбээн иһэр. Айар куттаах Оҕустар бэйэҕитин таптыыргыт элбээбит, туораттан көрөргө ол соччо үчүгэйэ суох. Дохуот хаҥыырыгар сыһыаннаах эбии этии киириэҕэ. Дьиэлээхтэргин кытта сыһыан этэҥҥэ эрээри, кыра соҕус мөккүөр баар. Бастакы миэстэҕэ таптыыр киһиҥ буолбакка, доҕотторуҥ сылдьаллар. Кинилэринэн күнүҥ тахсарын кэриэтэ. Бу – сэрэхтээх, кэнэҕэски улахан айдааҥҥа кубулуйуон сөп.

Игирэлэр

igire

Ороскуоттаах нэдиэлэ күүтэр, онтон куотар кыах суох. Хаачыстыбата суох малы-салы атыылаһан, ороскуокка тэбиллиэҕиҥ. Суолга-иискэ сэрэхтээх буол. Холобур, сатыы сылдьааччылар, суолу туоруургутугар инникигитин-кэнникигитин көрүнүҥ. Өрөбүллэри ас-астаан, дьиэ сууйан, дьиэ кэргэҥҥин кытта атаардаххына, улахан дуоһуйууну ылыаҕыҥ. Доруобуйаҥ этэҥҥэ, үчүгэйдик утуйа, аһыы сырыт. Саҥа билсииттэн-көрсүүттэн туора хайыһыма, сэргэх буол.

Араак

rak

Кыһалҕаҕын кимиэхэ да кэпсээбэккин, барытын бэйэҕэр тута сылдьаҕын. Санааҥ тууйуллаары гыммыт. Арааһа, тулалыыр дьонуҥ кириитикэлэриттэн саллаҕын быһыылаах. Дьиҥэр, хас биирдии киһи сыыһа-халты туттар буоллаҕа. Туохтан да толлубакка, инниҥ хоту айаннаан ис. Бэйэҥ баҕаҕынан сынньан, сөбүлүүр ырыаҕын иһит, көй салгыҥҥа элбэхтик хааман биэр. Эрэллээх доҕоргун кытта санааҕын үллэстэриҥ наада. Өрөбүллэргэ соһуччу үөрүү күүтэр.

Хахай

xaxai

Барарга-кэлэргэ табыгастаах атах таҥаһын кэтэриҥ ордук, кыра эчэйии тахсар чинчилээх. Аҕа саастаах Хахайдары суолталаах көрсүһүү күүтэр. Тапталлааххын кытта сыһыан истиҥ. Өрөбүллэри чуумпутук атаарар былааннааххын. Урукку курдук элбэх дьонноох сирдэргэ сылдьыбат буолбуккун. Тото-хана аһыыргын, успуордунан дьарыктанаргын уонна минньигэстик утуйаргын сөбүлүүгүн. Арааһа, уоппуска чугаһаан, үлэҕэ өлө-сүтэ умса түспэккин, өйгөр-санааҕар, хараххар сылаас дойду көстөр.

Кыыс

kuus

Эт-хаан ыарыыга бэриниэн сөп. Олус чараастык таҥна-сапта сылдьаҕын. Тапталы наһаа көрдүүгүн, күүтэҕин. Саҥа билсибит киһигин, тута, инники эр, ойох курдук ойуулаан көрөҕүн. Аһара күүтэр дьоҥҥо таптал бытааннык киирэр дииллэр, барыта соһуччу буолуоҕа. Үлэҕэр наадалаах бырайыак олоххо киириэҕэ, онно эн кылаатын улахан, кэллиэгэлэрин улаханнык быыһыаҥ-абырыаҥ. Төрөппүттэргэр бара сылдьаргын, ыраах буоллахтарына күннэтэ эрийэргин умнума. Эн болҕомтоҕун күүтэллэр.

Ыйааһын

uyaahun

Эһиги дьиэ кэргэҥҥэ үөрүүлээх-көтүүлээх бырааһынньык буолаары турар. Онон ол сүүрүүтүгэр-көтүүтүгэр сылдьаҕын. Кумааһынньыгын биллэ дьадайыыһы. Тапталлааххар бириэмэ тиийбэт буолан, өйдөспөт буолуу баар. Киһиҥ кыыһыран, күүскэ кыйаханан сылдьар кэмэ. Этиһиини дириҥэтэ сатаамаҥ. Уопсайынан, бу бэлиэ хаһаайыттарын эмиэ да үөрүүлээх, эмиэ да хомолтолоох күннэр күүтэллэр. Онон күүстээх санаалаах буоларгыт наада.

Скорпион

ckorpion

Үп-харчы боппуруоһун тупсарарга этии киириэҕэ. Онно үчүгэйдик толкуйданыаххын наада, угаайыга киирэн биэрбэт гына. Кыра эрдэххиттэн бииргэ улааппыт доҕоруҥ улахан кыһалҕаламмыт, киниэхэ илиигин утары уунаргын умнума. Интэриниэт ситимигэр элбэх бириэмэни халтайга барыыр эбиккин. Бу күннэргэ элбэх көрсүһүү, кэпсэтии, билсиһии күүтэр. Дьоҥҥо бэйэҕин хайдах көрдөрөргүттэн барыта тутулуктаах.

Охчут

oxchut

Үлэҕэр олус түбүктээх, ыарахан күннэр буола тураллар. Ылсыбыт дьыалаҕыт табыллыбакка, халыҥ хамаанда санааҕа-онооҕо ылларан сылдьар. Эн салайааччыгыттан сэмэлэниэҕиҥ. Үлэҕэ буола турар уларыйыылартан санааҥ түспүтүн, дьиэлээхтэргэр таһаарыма, сыһыаны алдьатыма. Кэллиэгэлэрин ортолоругар эйигин ордук саныыр, баттыы сатыыр дьон бааллар. Бу дьонтон ыраах сырыт. Кэмниэ кэнэҕэс барыта үчүгэй буолуо, кытаатан тулуурдаах буол.

Чубуку

chybyku

Үгүс Чубуку сынньана сылдьар. Оттон үлэни өрө туппут дьон, өрөбүллэргэ хайаан да бэһиэлэй хампаанньаны кытта бириэмэҕитин атаарыҥ. Оскуола үөрэнээччилэрэ, устудьуоннар үөрэххитигэр кытаатыҥ, эксээмэн чугаһаабыт. Тус олох туһунан эттэххэ, ыаллар сыһыаны бөҕөргөтөргө үлэлиэххитин наада. Бэйэ кэккэтин хаҥатар туһунан толкуйдар бааллар. Сулумахтар урукку олохторун умнубаттар, таптыыр киһилэрин түүллэригэр кытары көрөр буолбуттар.

Күрүлгэн

kyrylgen

Эн дьону кытта кэпсэтэр, биир тыл булар ураты дьоҕурдааххын, ону умнума. Ити дьоҕуруҥ бу күннэргэ олус наадалаах уонна суолталаах буолуоҕа. Бу талааныҥ тус олоххо эмиэ сыһыаннаах. Таптыы көрөр киһигин кытары аһаҕастык кэпсэтэн, кини санаатын билиэҕиҥ. Ыаллар түүннэри утуйбакка урукку-хойукку кэми ахтан-санаан ааһыахтара. Нэдиэлэ иккис аҥаарыгар бииргэ төрөөбүттэргиттэн соһуччу бэлэх тутан дьоллонуоҥ. Бу кыһын эйигин улахан айан күүтэр.

Балыктар

balyk

Кыһалҕаны быһаара охсоору тиэтэйимэ. Бэйэтин кэмигэр барыта орун-оннугар буолуоҕа. Төбө ыарыыта моһуоктаабыт, бырааска көрдөрүнэ сатаа. Кимиэхэ эрэ хомойбуккун дьоҥҥо ыһа-тоҕо кэпсээмэ. Иэс харчы кимиэхэ да биэримэ, бэйэҥ иэс кииримэ. Кэнэҕэски харчы кыһалҕата буолуо. Кытаатан үлэҕэр да, тус олоххор да эппиэтинэстээх буол. Өрөбүллэри тапталлаах киһигин кытта атаар, култуурунайдык сынньан.

Санааҕын суруй