Бүтүн Арассыыйатааҕы «Океан» оҕо киинэ тэриллибитэ 40 сылыгар
Сэбиэскэй кэмҥэ Саха сириттэн Бүтүн Арассыыйатааҕы «Артек», «Орленок», «Океан» лааҕырдарга пионер кэккэтин бастыҥнарын эрэ ыытааччылар. Ол курдук, 1988 сыл ыам ыйыгар миэхэ Владивосток куорат «Океан» лааҕырыгар барар дьол тосхойбута. Сунтаар оройуонун Тойбохой орто оскуолатын Коля Анисимов аатынан пионерскай дружинатын баһаатайа Надежда Никитина миигин дружина сэбиэтин бэрэссэдээтэлин быһыытынан ыытарга быһаарбыта. Надежда Алексеевналыын алтыспыт сылларбын олус истиҥник саныыбын, махталым муҥура суох. Онон «Океан» лааҕыр оҕо сааһым биир сырдык өйдөбүлэ буолан сүрэхпэр сөҥөн хаалбыта. Хаһан эмэ онно өссө тиийиэм диэн түһээн да баттаппатаҕым. Ол эрээри олох барахсан быйыл «Океан» лааҕыры көрөр дьолу миэхэ иккистээн бэлэхтээтэ.
Икки бэлиэ даатанан кынаттанан
Арай миэхэ соһуччу үөрүүлээх сонуну эттилэр: былырыын от ыйыгар саҕаламмыт Уһук Илиҥҥи суруналыыстар идэлэрин таһымын үрдэтэр үөрэхпит түмүктүүр сиэссийэтэ Владивосток куоракка ыам ыйын 16–18 күннэригэр ыытыллар буолбутун туһунан. Тута лааҕырбын саныы түстүм. Суоттаан көрбүтүм, 1988 сыллаахха, экчи 35 сыл анараатыгар, эмиэ ыам ыйыгар тиийбит эбиппин. «Океан» саайтын арыйан көрбүтүм, атырдьах ыйын 17 күнүгэр лааҕыр тэриллибитэ 40 сылын бэлиэтээри бэлэмнэнэ сылдьаллар эбит. Ити курдук, икки төгүрүк даатаны өйдөөн тураммын, лааҕырбын хайаан да көрөн кэлиэхтээхпин диэн сыал-сорук туруоруннум.
Владивостокка көтөн тиийээт, лааҕыр приёмнайыгар эрийдим, үөрэнэ кэлбиппин, лааҕырга тоҕо тиийэ сатыырбын быһааран биэрдим. Приёмнай кыыһа: «Билигин лааҕырга оҕолор бааллар. Бу кэмҥэ тастан кими да киллэрбэппит. Тарҕаһыы кэннэ аһаҕас аан күннэригэр эрэ киллэрэбит. Ол да буоллар, салалтаны, үлэһиттэри кытта кэпсэтиэм», – диэтэ. Онтон «ханнык күҥҥэ кэлиэххин баҕараҕын?» диэн ыйыппытыгар, хап-сабар үөрэҕим кэннэ ордор биир босхо күммүн этэ оҕустум. Кыыс барытын сурунан баран, тугу быһаарбыттарын биллэриэх буолла.
Пионерия күнүгэр анаабыт курдук
Үөрэҕим саҕаланна. «Океан» лааҕыртан төлөпүөн кэлиэхтээҕин умнубаппын. Эрийэн санаттым. Онуоха Виктория Ищук диэн эдэр үлэһит эрийиэҕэ диэтилэр. Кыыс өр күүттэрбэтэ, эрийэн ыам ыйын 19 күнүгэр 10 чааска миигин кэтэһэрин эттэ. Атаҕым сири билбэт буолуор диэри үөрдүм! Болдьоммут күҥҥэ такси ыҥыран, куораттан 30 км тэйиччи Емар бөһүөлэккэ турар «Океан» лааҕырбар айаннаатым. Харабыл поһун диэки кыыһым кэтэһэн турар эбит. Виктория – лааҕыр тас дойдулары кытта үлэлиир салаатын исписэлииһэ. Кэргэнэ эмиэ манна үлэлиир эбит, биир оҕолоохтор. Үлэһиттэргэ анаан тутуллубут бөһүөлэккэ биэрбит дьиэлэригэр олороллор.
Миигин кытта олус аламаҕайдык кэпсэтэн экскурсиятын саҕалаата. Оҕолор симиэнэлэрин сабан, бэҕэһээ тарҕаспыттар эбит. Оттон сарсыныгар араас эрэгийиэнтэн педагогтар кэлэн биир нэдиэлэ устата үөрэниэхтээхтэр. Онон, мин лааҕыр соҕотох босхо кэмигэр, буоларыы буолан, Пионерия күнүгэр тиийэн кэлбиппин. Бэл диэтэр, Владивостокка тиийиэхпиттэн наар самыырдаах, туманнаах халлааным чэмэлкэй күнүнэн, күөх халлаанынан, сайыҥҥы сылаас салгынынан солбуллубута дьикти этэ.
Сэбиэскэй “Океантан” туох хаалбытый?
Айаннаан иһэн 1988 сыллааҕы «Океан» лааҕырбыттан олорбут «Бригантина» дружинам корпуһун, пионер кутаатын оттон ыллыыр-туойар амфитеатырбытын, үһүйээҥҥэ киирбит «Китенок» тумулу уонна Японскай муора кытылын эрэ өйдүүр эбиппин диэн санаан ыллым. Холобура, лааҕырга киириигэ турар салалта дьиэтин билбэтим. Манна урут даҕаны, билигин даҕаны оҕолору көрсөн дружиналарынан тарҕаталлар эбит. Кыыһым «Бригантина» дьиэтигэр кэнники киириэхпит диэтэ. Кини хааман иһэн бииртэн биир саҥа тутууну көрдөрөн кэпсии истэ.
Үһүйээҥҥэ киирбит "Китенок" тумул уларыйбатах
«Бригантина» кэнниттэн тутуллубут «Парус» дружина хараабыл быһыылаах биэс корпуһуттан бииригэр киирэн сөҕө-махтайа көрдүбүт. Арай балконугар тахсаат, «Китенок» тумулбун көрөн, сүрэҕим өрүкүнэйэ түстэ. Оҕо сылдьан тыыннааҕымсыта көрбүт китенокпын эмиэ тыыннаах курдук көрөммүн уйадыйдым. Хата, ханна да устан барбатах, уларыйбатах диэн ис сүрэхпиттэн үөрдүм. Сураҕа, археологтар «Китеноктан» былыргы дьон олорбут сирдэрин булбуттар үһү. Ол иһин даҕаны туох эрэ кистэлэҥнээҕэ биллэр этэ.
«Китенок» урут ийэтин сүтэрбит оҕо курдук, суос-соҕотоҕун турар буоллаҕына, билигин аттыгар саҥа дружина, кытылыгар оҕо этин-сиинин эрчийэр, сүүрэр-көтөр, сөтүөлүүр комплекстара тутулланнар, олус сэргэхсийбит көрүҥнээх.
Аныгы лааҕырга туох баарый?
Тас дойду оҕолорун кытары ылан сынньатар «Океан» лааҕыры кэрийэн көрүү миэхэ оҕо сылдьан аахпыт «Незнайка» остуоруйабын санатта. Миэхэ, маннык тупсаҕай усулуобуйаны билбэккэ улааппыт урукку кэм киһитигэр, лааҕыр бүтүннүүтэ атын планета буолан көһүннэ. Саҥа «Китенок», «Тигренок», «Эскадра» дружиналар дьиэлэрэ-уоттара барыта оҕо умнуллубат сынньалаҥы атаарарын туһугар толкуйданан тутуллубуттар. Лааҕыр үлэһиттэрэ 263 гектар иэннээх сир улахан аҥаарын олус мындырдык толкуйдаан туһаҕа таһаарбыттар. Өссө аҕыйах сылынан «Галактика» диэн саҥа дружина уонна дьоҕурдаах оҕолор үөрэнэр интэринээт-оскуолалара тутуллуохтара. Дьэ, манна туох суоҕай? Хас даҕаны успуорт комплекса, бассейн, стадион, оҕо оонньуур былаһааккалара, нуучча култууратын билиһиннэрэр уораҕай, массыына ыытарга үөрэтэр уораҕай уонна да атын элбэх кэрэхсэбиллээх сир баар. Ону барытын кэпсээтэххэ балаһа тиийбэт.
Виктория этэринэн, урут лааҕырга сүрүннээн Уһук Илин уонна Сибиир оҕолорун сынньатар эбит буоллахтарына, билигин Арассыыйа бары эрэгийиэннэриттэн ылаллар. Эрэгийиэннэр бастыҥ үөрэхтээх, үрдүк ситиһиилээх, ураты дьарыктаах оҕолору бэйэлэрэ талан ыыталлар. Ону сэргэ, оҕолору кэмиэрчэскэй миэстэлэргэ эмиэ ылаллар.
Урукку баһаатайы кытта көрсөр ураты түгэн
Арыалдьыт кыыһым: «Лааҕыр урукку үлэһитэ, баһаатайдыы сылдьыбыт Эльвира Фаритовна Лексина билигин лааҕыр түмэлин салайар, эн баһаатайгын билэр буолуохтаах», – диэбитигэр олус үөрбүтүм. Кэмниэ кэнэҕэс, экскурсиябыт түмүктэнэн олорбут «Бригантина» дружинабар киирдибит. Ол иннинэ урут этэрээтим оҕолорун кытта хаартыскаҕа түспүт сирбитигэр туран хаартыскаҕа түстүм.
1989 с. пионер баһаатайынан үлэлии кэлбит Эльвира Фаритовна уҥа турар
Эльвира Фаритовна, миигин көрөөт, үөрэн сэгэйэ түстэ: «Тыый, иитиллээччибит маннык эдэр көрүҥнээҕэ буолуо дии санаабатаҕым», – диэн саҥа аллайда. Бэйэтэ Пионерия күнүнэн маҥан булууһа кэтэн, кыһыл хаалтыс баанан, саҥа баһаатайдыы кэлбит кыыс оҕо курдук бэрт чэпчэкитик көтөр-дайар. Киниэхэ эмиэ кэмпилимиэн бэлэхтээтим. Эльвира Фаритовна лааҕырга мин кэннибиттэн 1989 сыллаахха үлэлии кэлбит эбит. Билигин 60 саастаах буоллаҕына, оччолорго 25-гэр эрэ сылдьар эдэркээн кыыс буоллаҕа. Хаартыскаҕа баһаатайбын көрөөт, Марина Чистова диэн тута биллэ. Новосибирскайга көһөн барбыт курдук эттэ. Лааҕырга сылдьан толорбут диниэбинньикпин көрө олорон, хас биирдии ырыаҕа, сурукка-бичиккэ тохтоон, ис сүрэҕиттэн ымманыйар. Бу ырыалар билигин да ылланаллар диэн үөртэ. Буочарбын хайҕаата: «Ол аата, үчүгэйдик үөрэммит эбиккин», – диэтэ. Онтон түмэл үлэһитин быһыытынан хаартыскабын сканердата сүүрдэ. Түмэлэ реконструкцияҕа турар буолан, кыайан көрдөрбөтө. Миэхэ аҥкыата толорторо биэрдэ. Аҥкыатабар «Розенбаум кэлэн ыллаан барбыта» диэн суруйбуппун ааҕан, олус соһуйда. Оннук чахчы баарын эйигиттэн эрэ биллим диэтэ. «Бальнай үҥкүү куонкуруһугар биир нуучча уолун кытта кыайыылаах буолбуппут, онно значок биэрбиттэрэ», – диэбиппэр, тута «Манныгы дуо?» диэн билэр значокпун көрдөрдө. Эльвира Фаритовналыын, кини ханна эрэ бараары ыксыыр буолан, ис сүрэхтэн үөрэн тураммыт, хаартыскаҕа түстүбүт.
Бииргэ сылдьыбыт доҕотторум туһунан аҕыйах тыл
1988 с. ыам ыйыгар Сунтаар улууһуттан Василий Спиридонов диэн уол көппүтэ. Онтон Саха сириттэн элбэх оҕо барбыта. Барыбытын билиҥҥи бырабыыталыстыба 2 №-дээх дьиэтигэр муспуттара. Хабаровскайга – сөмөлүөтүнэн, салгыы Владивостокка пуойаһынан айаннаабыппыт. Лааҕырга тиийэн, этэрээппэр Саха сириттэн Готовцева Люба, Василий Оконешников, Гоголева О. (аата толору суруллубатах) диэн оҕолор баалларын билбитим.
1988 с. "Бригантина" дружина оҕолоро. Саха сириттэн түөрт оҕо баар
Бастакы күммүтүгэр сахам кыргыттарыттан хайаларын эрэ кытта муора диэки сүүрэн хаалбыппыт. Муораны хаһан да көрбөтөх оҕолор онно төһө өр сылдьыбыппытын билии суох. Кэлэн киэһээҥҥи аһылыкка ыҥырбыттарыгар, биирдэ төннүбүт курдук өйдүүбүн. Онно баһаатайбытыттан мөҕүллэн, эбиитин киэһээҥҥи «огонёкка» ырытыллан, улаханнык кыбыстыбытым. Сарсыныгар, ол барыта умнуллан, билсиһии киэһэтигэр эдьиийим, Сунтаардааҕы муусука оскуолатын дириэктэрэ Светлана Ивановна Исаева үөрэппит «Чэмэлиинэ» диэн ырыатын ыллааммын хайҕаммытым.
Атын эрэгийиэн кыргыттара, сахалыы ыллыырбын олус сөбүлээн, хоспор киирэн көрдөһөн туран ыллатар буолбуттара. Сарсыарда ахсын сэрээккэлии тахсарбыт, айылҕаҕа похуоттуу, куоракка экскурсиялыы барарбыт, эҥин эгэлгэ тэрээһиннэргэ кыттарбыт. Ол сылдьан, уоллуун-кыыстыын бары олус доҕордоспуппут. Мин ордук Иркутскай, Чита, Алтаай кыргыттарын кытта бодоруспутум. Бүтэһик күммүтүгэр оскуоланы бүтэрэр 1992 сылбыт бэс ыйын хаһыс эрэ күнүгэр (күнэ, чааһа, сирэ чопчу болдьоммута) Москубатааҕы НХСБ фонтанын аттыгар көрсүһүүгэ тиийиэх буолан тарҕаспыппыт. Хас да оҕону кытта бэрт уһуннук суруйсубуппут эрээри, 90-с сыллартан дойдуга уустук балаһыанньа сатыылаан, суруйсуу тохтообута, сибээс быстыбыта. Хомойуох иһин, ол суруктар устудьуоннуур сылларбар сүтэн хаалбыттара.
Билигин бииргэ сылдьыбыт сахам оҕолорун булан, ким хайдах олорорун билиэхпин, тугу өйдүүрүн истиэхпин баҕарабын. Онон, үөһэ ааттаабыт уонна хаартыскаҕа баар доҕотторбун 8 (914) 820-09-75 нүөмэринэн билсэргитигэр көрдөһөбүн.
Мария Дегтярева-КҮНДЭЛИ.
