Билигин Украинаҕа буола турар байыаннай дьайыыны бэчээккэ аһаҕастык суруйуу көҥүллэммэтин бары да истибит буолуохтааххыт. Онто да суох куйаар ситимигэр араас сурах-садьык тарҕанар. Сороҕо, кырдьык, үктэтэн биэрии буолуон сөп. Онон иһитиннэриини барытын ыраас манньыакка ылынар кэм буолбатах. Ол гынан баран Луганскайга баран үлэлээн кэлбит киһи тугу көрбүтүн, билбитин, олохтоох дьон санааларын, туруктарын ыйыталаһарга быһаарынныбыт.
Уйбаан Александров (Сунтаар Элгээйититтэн төрүттээх) Луганскай Өрөспүүбүлүкэтигэр Новопсковскай оройуон Осиново дэриэбинэтигэр хас да ый үлэлээн кэллэ. Бэйэтэ этэринэн, “кэлин, баҕар, тугу эмэ суруйуом” диэн санааттан билэ-көрө таарыйа үлэлии барбыт.
– Уйбаан, дорообо. Эн Украинаҕа барбыккын истэн олус соһуйбутум. Кыргыһыы толоонугар диэн тылланан барбытыҥ дуу, тыылга үлэлии дуу?
– Дорообо, мин хара бастакыттан байыаннай дьайыыга сэриилэһэ сылдьар уолаттарбыт хорсун быһыыларын, сырыыларын туһунан сурукка тиһэн хаалларар санаалааҕым. Бастаан “Боотурдары” кытары бара сатаабытым. Байаҥкамаакка тиийбиппэр “саастааххын” диэн аккаастаабыттара. Чокуур Гаврильевка киирэ сылдьыбытым да, “биллэриэхпит” диэн баран, сүтэн хаалбыттара. “Кыайан барыа суохпун” диэн харабыл идэтигэр үөрэнэн, Алроса охранатыгар киирэн, үс ый үлэлээбитим. Росгвардияҕа үлэлиир уолбунан Луганскайга хаһан харабыл үлэтэ тахсарын ыйыттарбытым. Миэстэ тахсан хаалбытыгар сып-сап үс ыйга баран кэллим. Түөрт чаас көтөн, Новосибирскай куоракка кэлэн түспүппүт. Дьиҥэр, Москубанан эргийэн салгыы Украинаҕа, СВО буола турар сиригэр, барыахтаахпын. Москубаҕа көтөн тиийэн баран, сарсыныгар Луганскай куоракка барар оптуобус баксаалын көрдөөтүм. Дибиэрсийэ кутталыттан эбитэ буолуо, метроҕа, автовокзалга бэрэбиэркэ бөҕөтө. Автовокзалтан оптуобуһунан Луганскай куоракка салгыы айаннаабытым. Урукку Украина уонна Арассыыйа кыраныыссатыгар таможня турар. Онно сүрдээх бэрэбиэркэни ааһаҕын. Ол кэннэ айаннаан иһэн сотору-сотору “Блокпост” диэн толору сэбилэниилээх байыаннайдары көрөҕүн. Олор эмиэ бэрэбиэркэлииллэр. Блокпостарга байыаннай дьонтон хайаан да докумуоннарын көрөллөр. Киэҥ бааһыналар ортолоругар – бөлкөй арыы ойуурдар. Көрдөххө, чуумпу курдук да, ойуурдарга эмиэ байыаннайдар бааллар дииллэр. Дибэрсээннэр киириэхтэрэ диэн, харабыл сэриилэр турдахтара. Киэһэ борук буолла да халлааҥҥа сулус курдуктар кылбаһан турар буолаллар. “Коптердар сиргэ хамсааһыны кэтээн тураллар”, – диэн билэр дьон кэпсииллэр. Олохтоох дьону кытары кэпсэттэххэ, дьон үксэ Арассыыйа диэки санаалаах.
– Дэлби тэптэриилэр буолан ааспыт куораттара бүтүннүү урусхалланнаҕа буолуо дуу... Олохтоохтор төһө айманалларый?
– Мин тиийбит күнүм иннинэ аҕай Луганскай куоракка хас да аракыата түспүт этэ. Биһигини сэргэ турар дэриэбинэни эмиэ ытыалаабыттар. Манна ол ытыалааһыҥҥа таһыттан көрүүгэ ким да наадыйбат. Олох устубутун курдук устар, дэриэбинэ чуумпу олоҕо кэминэн. Манна ТВ бырагырааматыгар Арассыыйаттан “ТНТ” эрэ ханаала уонна барыта Украина биэриилэрэ көстөллөр. Күнү быһа: “Каховскай ГЭС-и Арассыыйа алдьатан, дэриэбинэлэри уу ылла”, – диэн кэпсээн тахсаллар. Ол быыһыгар бэйэлэрин аармыйаларын арбыыллар. Зеленскэй аан дойдуну кэрийэ сылдьан, үҥсүү түһэрэр аакка сылдьар. Олохтоох дьон: “ГЭС даамбатын алдьатыы, дьиҥэ, украиналарга барыстаах, ону Арассыыйаҕа түһэрэллэр”, – дииллэр эбит.
– Эн куоракка бэйэтигэр үлэлээбитиҥ дуо?
– Суох. Новопсковскай диэн дьоҕус куорат кытыытыгар сытар Писаревка диэн кыра дэриэбинэҕэ икки этээстээх дьыссааты харабыллаабытым. Оҕолор баар сирдэригэр ол-бу тахсыа диэн куттал буоллаҕа, дибэрсээннэр баар буолуохтарын сөп. Төрөппүттэр оҕолорун олбуор ааныгар аҕалан биэрэллэр. Харабыл бэйэтэ оҕолору тутан иитээччилэргэ туттарар. Инструкция быһыытынан оҕолору туттубут да дьыссаат территориятыгар төрөппүтү киллэрбэппит, үлэһиттэр пропуһунан сылдьаллар. Олбуор иһигэр эстэр ол-бу сээкэйи быраҕыахтара диэн күҥҥэ түөртэ эргийэн көрөбүт. Инструкцияҕа “харабыл оҕолор таһырдьа оонньуу таҕыстахтарына манаан, көрөн олоруохтаах” диэн.
– Оннук сылдьан сэмээр олохтоохтортон олохторун-дьаһахтарын ыйыталаһа сылдьарыҥ буолуо. Арассыыйаҕа киирбиттэрин хайдах ылыммыттарый?
– Оҕолору маныыр кэммэр сэмээр биир иитээччи дьахтартан маннааҕы олоҕу-дьаһаҕы ыйыталаһабын. Манна кэпсээн, “СВО иннинэ уонна СВО саҕаламмытын кэннэ” диэҥҥэ көспүт. Чэ, холобур, ол иитээччи дьахтар маннык диэн кэпсээтэ: “Байыаннай дьайыы иннинэ Новопсковскай оройуона Украина сиригэр киирэрэ. Украина тугу да көмөлөспөт этэ. Дьон үксэ кырдьаҕастар биэнсийэлэригэр олорбута, онтубут 3-4 тыһыынча эрэ. Ол харчы гааспытын эрэ төлүүргэ тиийэрэ. Дьон онно-манна үлэлии сатыыр, хамнас отой кыра. Гаас сыаната үрдүү турар буолан, кыһын кэмчилээн туттабыт. Дьиэбит 8-9 кыраадыс эрэ сылаас буолар. Тоҥон өлбөт эрэ курдук сылытынабыт. Төһө да дьадаҥытык олорбуппут иһин, син көҥүл дьон курдук сананарбыт. Биир күн Арассыыйа аармыйата СВО-ҕа киирэн ааһа турда. Манна Украина пограничниктара бааллара да, Арассыыйа сэриитин кэннигэр хаалан хаалбыттара. Биһиги арассыыйалартан куттанан куотаары, биэстэ чымадааммытын хомуммуппут да, кыайан куоппатахпыт. Кэпсииллэринэн, арассыыйалар киирдилэр да өлөртөөн барыахтара диэн. Онтубут биһиэхэ эрэ наадыйбатылар. Арассыыйа саллааттара кэннилэригэр хаалбыт кыраныыссаны маныыр чааһы бүүс-бүтүннүү суол аһан, сэриитэ суох таһаартаан кэбиспиттэрэ. Онон биһиги оройуоммут барыта чөл хаалбыта. Арассыыйаҕа киирбиппит кэннэ, тута сэбиэскэй саҕаттан оҥоһуллубакка турбут суолбутун өрөмүөннээн барбыттара. Биэнсийэ 12 тыһыынчаҕа тиийэ үрдээбитэ. Кыралаан барытыгар көмөлөһөн барбыттара. Кэлин “Арассыыйа туох да куһаҕана суох эбит” диэн санаан эрэбит. Билигин аны Украина өттүттэн кимэн киирии буолуо диэн куттанабыт. Арассыыйа пааспарын ылбыттары таҥнарыахсыт курдук көрөн, хайаан да өлөртүөхтэрэ. Онон тугу да былааннанар кыах суох, хайдах эрэ гынан киэһээҥҥэ диэри тыыннаах тиийбит киһи диэн олоробут. Эрдэ Украина байаҥкамаата мобилизация ыыппыта. Онно соххор-доҕолоҥ барыта барбыта. Онон Украина өттүгэр сылдьар эрдээх, оҕолордоох дьон ол диэки санаалаахтара буолуо, хайдах да чугас дьоннорун утары барбаттара чуолкай”.
– Барахсан хайдах баарынан аһаҕастык кэпсээбит дии.
Сайдыы төрүкү барбатах дойдута...
– Украина киһи сөҕөр уйгу-быйаҥ дойдута буоллаҕа...
– Чахчы, оннук, туох үүммэтэй? Тэрилтэбит биһигини олордоору чааһынай дьиэ куортамнаабыта. Кэлбит күммүттэн тиэргэммитигэр үүнэр клубника күн ахсын ситэн төһө баҕарар сии сылдьыбыппыт. Дьыссааппыт тиэргэнигэр хойуутук аһын биэрэр үс вишня үүнэн турар. Маннааҕы дьон “ыалга икки вишня маһа сөп буолар” дииллэр. Малина дуу, дьэдьэн дуу курдук отону биэрэр шелковица диэн мас үүнэр эбит. Мин көрдөхпүнэ, үөт курдук мас, отоно эмиэ баһаам. Түөрт араас отонноох диэн кэпсииллэр, маҥан, кыһыл, хара уонна сэрэйдэххэ, араҕас буолуо. Дьыссаат иннигэр лаглайбыт, улахан үөт курдук мас турар, липа дииллэр. Маҥан сэбирдэх уонна кыра туораах курдук тахсар эбит. Сороҕор дьон онтон сэбирдэҕин уонна отонун хомуйа сылдьар буолаллар. Онтуларын хатаран, чэй оҥостон иһэбит дииллэр. “Белый налив” диэн дьаабылыка, абрикос, виноград ситэр кэмэ кэлэр эбит. Ону кытары бурдук быһыыта саҕаланар.
– Төһө да оҕуруот аһа, фрукта дэлэйдик, өлгөмнүк үүннэр, тыа хаһаайыстыбата сайдыбатах, ынах сүөһү диэн суох дойдута буолуо?!
– Бэрт аҕыйах ыал сүөһүлээх быһыылаах. Оту манна бэс ыйын саҥатыттан охсон бараллар. “Сайын устата биир сиргэ үстэ оттуубут” диэн кэпсииллэр. Бэс ыйын саҥатыгар кэлэрбэр от киһи самаҕынан буолбутун дьон оттуу сылдьар этэ. Сэбиэскэй саҕана манна холкуостар баһаам элбэх сүөһүнү көрөн олорбуттар. Биһиги курдук оччотооҕу кэми баттаһа улааппыт дьон буоллахтара. «Үлэ лааҕырыгар үчүгэйдик да үлэлээн улааппыппыт. От, бурдук үлэтигэр улахан дьоннуун тэҥҥэ сылдьыбыппыт”, – диэн ааспыт үтүө, чуумпу, дьоллоох олохторун астына санаан кэпсииллэр. Куортамнаспыт дьиэм таһыгар саастаах ыалбыт дьахтар: «Уолум баахтанан үлэлии баран, инбэлиит буолан кэлбитэ. Ойохтоох, үс оҕолоох. Онон алта киһи алта тыһыынча биэнсийэбэр олоробут. Ынахтаах буолан эрэ тыыннаахпыт. Кыаҕым суох буолан, ынахпын элбэппэппин”, – диэн кэпсиир. Ол быыкаа биэнсийэтигэр биир ынаҕын үүтүн туттаран эбинэллэр эбит. Сарсыарда ахсын “Молоко” диэн суруктаах массыына ааһааччы. Ол массыына ыаллары кэрийэ сылдьан үүт хомуйар. Биир лиитирэ үүтү уон аҕыс солкуобайга туталлар эбит. Украинаҕа эрдэхтэринэ үүтү туппаттара үһү. Ол иһин барыһа суох диэн, дьон сүөһүлэрин эһэн кэбиспиттэр. Дьыссаакка дьон оҕолорун бары бэлисипиэтинэн аҕалаллар-ылаллар. Уопсайынан, дэриэбинэ дьоно бары кэриэтэ бэлисипиэтинэн сылдьар.
– Уопсайынан, “Луганскай сэбиэскэй кэминэн хаалбыт” дииллэр... Чахчы оннук дуо? Эн илэ көрдөҕүҥ.
– СВО тоҕо, туохтан саҕаламмытын, суолтатын уонна тоҕо биирдэ тоҕо түһэн барбакка, бытааннык иннин диэки сыҕарыйарын өйдөөтөххө... Украина Сойуус эстэрин кытары сайдыылаах Дьобуруопа диэки таласпытын бары өйдүүбүт. Кини Дьобуруопаны кытары кэккэлэһэ турар, онон биһиги европеецтарбыт да дэммит буолуохтарын сөп. Арҕаа Украина сайдыыта соторутааҥҥа диэри бэйэлэрин иһигэр сылдьыбыт Луганскайы кытары биир тэҥҥэ турар буоллаҕына, “с вами все ясно” диэххэ сөп. Мин, бэлиитигэ суох боростуой киһи, сыаналаатахпына, манна олох сайдыыта 1992 сылынан тохтоон хаалбыт. Сайдыбыта диэн быста-быста кэлэр интэриниэт, оннук сибээстээх суотабай төлөпүөн. Чахчы, иэдээннээх быһыы-майгы... Массыыналара урукку “Жигули”, “Нива”, УАЗ, оннооҕор “Запорожец”, ЛУАЗ массыыналар көстөн ааһаллар, аҕыйах тастан киирбит эргэ массыына сүүрэ сылдьар буолар. Тыраахтардара эргэ бөлөрүүс, Т-150. Сүүһүнэн дьиэттэн биир эмэ профлист сарай. «Конечно мы бедны сейчас, но мы очень рады в жизни, потому что война нас миновала” – диэн үөрээхтииллэр. Дьэ, кырдьык, манна туох да суох. Пески диэн дэриэбинэ дьыссаатыгар туалет тутуохха диэн илдьэ бара сырыттылар. Муостатын уонна биир миэтэрэ үрдүк хаптаһыны булбуттар. Ону эргэ сиипэринэн сарайдаан, эргэ аан булан кимнээҕэр “үчүгэй” туалет оҥорон биэрдибит. Бу дойдуга хаптаһын көмүскэ тэҥнээх. Уотунан барар эрбии, устуруус сэниэ ыалга эрэ баара дуу, шуруповерт да биир оннук быһыылаах.
– Дьэ, кырдьык, туох да диэбит иһин, ыарахан олоххо олороохтууллар...
– Байыаннай дьайыы тоҕо биирдэ көҥү анньан Украина үөһүн диэки барбатый? Мин санаабар, Арассыыйа бэйэтин састаабыгар киирбит сирин суолун-ииһин оҥорон, дьонун олоҕун сааһылаан, үтүө сыһыанынан олохтоох дьону бэйэтигэр чугаһатан барар эбит. Сэриини, өлүүнү-сүтүүнү, урусхал буолууну, нацизм диэни харахтарынан көрбүт дьон эйэлээх олоххо тардыһар, “хаһан чуумпу олох саҕаланар?” диэн ону эрэ күүтэр. Луганскайга да дьон инникини көрөн былааннаан олоруон, үлэлиэн баҕарар. Сахам дьонугар тугу этиэм этэй? Манна киһи дойдутун уонна маннааҕы олоҕу тэҥнээн көрөр. Күн ахсын биллибэккэ киирэ турар сайдыы киһи хараҕар көстүбэт. Ол иһин биһиги сайдан, олохпут тупсан иһэрин өйдөөбөппүт. Истэр тухары “сайдыбаппыт, хаалан иһэбит, олохпут куһаҕан” диэн суланабыт. Хайдах олоххо тиийиэхпитин баҕарарбытын бэйэбит да билбэппит. Саха киһитэ, өйдүөххэ наада. “Саха сирэ Донбасс Норуодунай Өрөспүүбүлүкэтин кытары шефтэһэн, куораты сөргүтэр” диэн баара. Оттон бэйэбитигэр сыл ахсын ханнык эрэ улуус хайаан да кыайан кыстыыр отун булуммат. Сайын устата үстэ оттуур сиргэ оттотон, урулуоннатан, бастыҥ хаачыстыбалаах оту мантан сакаастыахха. Биир куул бурдук икки мөһөөх биэс уон дииллэр. Элбэҕи ылар түгэҥҥэ өссө түһэрэ чуолкай. Бу дойду дэриэбинэлэрин боростуой дьоно үүт-маас биһиги дэриэбинэлэрбит дьонун курдуктар. Кэпсэтинньэҥнэрэ, үөрүнньэҥнэрэ, барыга-бары көмөлөһө сатыыллара дьикти. Саха сирэ Луганскайы дуу, Донбаһы дуу, кытары биир тылы булуон сөп. Икки өттүгэр дьиҥнээх өйөһүү диэн маннык буолуон сөп эбит.
Украина урукку саллаатын кэпсээнэ
– Эн баар кэмҥэр биир эмэ сүпсүлгэн, аймалҕан буолбута дуу?
– Бэс ыйын 24 күнүгэр Луганскай дьоно соһуччу сонуннаах сарсыарда уһугуннулар. “Сүүс сыл анараа өттүгэр Батько Махно үрүҥнэри-кыһыллары аҥаар кырыытыттан сэриилээбитин курдук, Евгений Пригожин НАТО-ны сэриилии сатаан баран, аны Москубаны сэриилии аттанан эрэр” диэн сурах тилийэ сүүрдэ. Ити булкууру туһанан, Бахмут диэкиттэн “укуруоп” сэриитэ киирэргэ бэлэмнэнэр диэн сурах иһилиннэ. Байыаннай дьайыы саҕаланыытыгар ас-үөл быста сылдьыбыт буолан, дьон ырыынакка ыстанан, көрдөрбүтүнэн аһы-үөлү имири сотон ылбыттара. Сапыраапкаҕа килэмиэтиринэн уочарат буолбута. Дьон бэнсиини буочуканан атыылаһар түбүккэ түспүттэрэ. Таможня сабыллыбыта. Кими да киллэрбэт-таһаарбат буолбуттара. Айбыт таҥара “киһи аймах олохсуйдун” диэн, ырай олоҕун курдук айбыт дойдута эмиэ икки уот ыккардыгар түбэспитэ. Дьон-сэргэ Пригожины: “Тотон бас баттах барда!” – диэн мөҕүттэр. Мөҕүттэллэрэ сөп ээ, олох уоскуйан, дьэ тыын ылан эрдэхтэринэ, улахан аймалҕан саҕаланарын ким сөбүлүөй?! Сэрии тиийэн кэллэҕинэ, мобилизацияҕа барыахпыт дэспит “Белый медведь” охранатын дьоно, хата, “вагнердар төннүбүттэр” диэн сураҕы истэн үөрбүппүт. Биһиги эрэ буолуо дуо, Луганскай дьоно барыта үөрдэҕэ буолуо. Сарсыарда эрдэ биир олохтоох уол үөрэн кэпсээн ааспытыттан сылыктаатахха, Луганскай да дьоно-сэргэтэ эмиэ үөһэ тыыммыт быһыылааҕа.
– Луганскайга биир эмэ Украина өттүгэр сулууспалаабыт саллааты көрсүбүтүҥ дуу?
– Биирдэ Иван диэн эдэр киһи кэлэн: “Туох буолла, интэриниэккэ тугу кэпсииллэр?” – диэн ыйыталаста. “Төлөпүөннээх эрээри сибээһэ суоҕа эбитэ дуу” дии санаан баран, тугу билэрбинэн кэпсээн биэрдим. Онтон бэйэтиттэн: “Олохтоох киһи, сэрии туохтан саҕаламмытын билэриҥ буолуо, кэпсээ”, – диэтим.
“2014 сылтан Луганскай уонна Донбасс Украина иһигэр өрөспүүбүлүкэ буолаары гыммыттара. Тэлэбиисэргэ кэпсииллэринэн, Украина Эмиэрикэҕэ үс миллиардка сир атыылаабыт. Ол кэннэ Сланцевай гаастаах сири атыылаабыттара, онтон эмиэ атыылаабыттара. Соннук хаста да атыылаабыттара. Киев тойотторо үллэстэн ол атыылаабыт харчыларын суох гынан иһэллэр быһыылааҕа. Луганскай да, Донбасс да атыыланан баран көрбөтөх харчыларыгар сирдэрин биэрбэттэр буоллаҕа. Ол иһин Киев Луганскайы, Донбаһы сэриилэтэ сатыыр. Дьиҥэ, элбэх киһи өлбөтөҕө. Ол хапсыһыыга бу дэриэбинэттэн тиийэн икки өттүттэн кытталлар этэ. Сайын манна кэлэн туох да кыһалҕата суох бииргэ сылдьаллара, сайылаан бараллара. Украина өттүттэн сэриилэһэ сылдьааччылар саабытын туттаран, Арассыыйаҕа холтууралаан кэлээччибит. Дьиҥэр, ол эмиэрикэлэргэ сэрии бара турарын курдук көрдөрүү эрэ буолуон сөп. СВО саҕаламмытыгар Украинаҕа барааччы барбыта, биһиги саабытын туттаран, дьиэбитигэр тарҕаспыппыт. Арассыыйа аармыйата Киевкэ тиийэн баран төннүбэккэ, төгүрүйэн баран, саа-сэп киирэр сирин хаайан, салалтатын билиэн ылбыта буоллар, сэрии былыр үйэҕэ тохтообут буолуо этэ. Киев дьонун 80 бырыһыана Арассыыйа диэки этэ. Билигин Украина бэйэтин күүһүнэн кимэн киирэр кыаҕа суох, оччо элбэх саллаата да суох. Барыта НАТО сэриитэ киирэн сэриилэһэ сылдьар”, – диэн урукку Украина саллаата кэпсээннээх буолан биэрдэ.
СВО-ҕа сылдьар уолаттарбыт - бары дьоруойдар
– Ити сылдьар кэмҥэр кыргыһыы, ытыалаһыы буола турар толоонуттан уоппускаҕа баран-төннөн иһэр саха уолаттарын көрүстэҕиҥ дии. Туох диэн кэпсииллэрий?
– Улахан кыргыһыы буола турар сиригэр күн ахсын дьоруойдуу быһыы оҥоһуллар. Анал байыаннай дьайыыны үлэ оҥосто сылдьар дьон ону буолуохтааҕын курдук ылынан, бэйэ ыккардыгар биирдэ эмэ “оннук буолбуттаах” диэн кэпсэтэн эрэ ааһабыт. Сунтаартан сылдьар (балтараа сыл сылдьан баран уоппускаҕа, уон икки күн сынньана дойдутугар баран иһэр) Валерий Иванов диэн уол: ““Амга” диэн позывнойдаах тааҥкалаах Амма үс уола хохуоллар бүтүн холуонна тааҥкаларын бэйэлэрэ эрэ киирсэн кыайбыттара. Бастаан иһэр тааҥканы, онтон кэнники иһээччини үлтүрүтэ ытыалаан баран, хаайтаран туора тахса сатааччылары барыларын хампарыта ытыалаабыттар. Ол тааҥкалара умайан, эстэн буруо-тараа бөҕөтө буолан төһөнү да алдьаппыттарын кыайан аахпатахтар”, – диэн кэпсээбитэ. “Тоҕо ону ким да манна билбэтий, кэпсээбэтий?” – диэн ыйыттым. “Ким да оннук гыммыппыт, маннык буолбута”, – диэн киһиргээн кэпсэл оҥосто сылдьыбат, буолуохтааҕын курдук ылыналлар диэн боростуойдук этэн кэбиспитэ. Валерий бэйэтэ “дойдубутун көмүскүөхтээхпит” диэн былырыын сайын хантараак түһэрсэн, үс ыйга диэн барбыт. “Үс ыйым балтараа сыл буолла, устунан СВО бүтүөр диэри сылдьаҕыт диэн буолла. Хата, уоппускаҕа ыыттылар”, – диэн үөрэр. Хантараакка илии баттаһан, чааһыгар Белогорскайга тиийбитигэр биир улахан буусканы көрдөрбүттэр. «Буускаҕа үлэлиэххит, субу курдук иитиллэр, ытыллар, миэстэтигэр тиийдэххитинэ, бэйэҕит үөрэниэххит”, – диэн Запорожьеҕа илдьэ баран хаалбыттар. “Линия соприкосновения” диэн кыргыһыы буола турар сиригэр тиийэн, бэйэлэрэ илиилэринэн-атахтарынан үөрэнэн сарсыарда халлаан сырдыаҕыттан күн киириэр диэри үлэлиир дьон буолбуттар. “Передовойтан түөрт-биэс биэрэстэлээх сиргэ туран пехоталарын көмүскээн тохтообокко ытыалааһын барар. “Укуруоптартан” тохтоло суох кэлэр сэнэрээттэртэн хаххаланар, саһар да бокуой суох. Аһара ытан бардахтарына, тиһэҕэр “төбөбүтүн саба туттан баран, бааһырдыбакка тута өлөрөрдүү кэлэн түстүн” диэн эрэ санаа киирэр. Киэһэ дэлби быстан, ыт курдук мас төрдүгэр бөҕү-сыыһы хаһыйа тэбиэлээтибит да, сытан утуйан хаалабыт. Хохуоллар аҕыйаабыттар быһыылаах, араассыйаҕа барыта омуктар кэпсэтэллэр.
– Кыргыһыы толоонугар сылдьыбыт барахсаттары уоппускаҕа арыый уһуннук сырытыннара түһүөхтэрин дии саныыбын.
– Мин дойдубар төннөрбөр, аара сыл курдук сылдьыбыт икки саха уола сулууспалыыр чаастарыгар уоппускаттан төннөн иһэллэрин көрсүбүтүм. Биир уол орто уҥуохтаах, сэргэх сирэйдээх-харахтаах, сып-сап курдук туттуулаах уол. Иккиһэ курбуу курдук уһун уҥуохтаах, сырдык хааннаах киһи. Орто уҥуохтаах уол – Сергей – Кэбээйи Тыайатыттан төрүттээх, кэргэннээх, икки кыра оҕолоох киһи. Сырдык хааннаах, уһун уол Игорь, Хаҥаластан төрүттээх, эмиэ икки оҕолоох. Аан дойду икки аҥыы арахсан, хаһан да тохтуо биллибэт уоттаах кыргыһыыга киирбитэ иккис сыла. Ол үлүгэртэн тыыннаах тахсан, уоппускаҕа аҕыйах хонук сылдьан, дьиэлэрин-уоттарын, дьоннорун-сэргэлэрин көрсөөт, куота-саһа сатаабакка, бу уот будулҕан дойдуга төннөн кэлии, дьиҥэр, туһунан хорсун быһыы.
– Уйбаан, суруксут киһи элбэҕи бэлиэтэммит, суруммут буолуохтааххын. Эйэлээх олох кэллэҕинэ, хаһан эмэ ол дойдуга тугу көрбүккүн-истибиккин, бэчээккэ кинигэ гынан таһаарыаҥ турдаҕа.
– Билигин онно сылдьар уолаттары кытары билсэн кэпсэтэ турабын. Сирин-уотун, дьонун-сэргэтин билэр буолан, арааһа, чахчы буолбукка олоҕуран сэһэн суруйуом дии саныыбын. Били барса сатаабыт “боотурдарым” (два) кэлбиттэрэ. Онно баар Сергей диэн доҕорум кэпсээнинэн “Боотур два” диэн кэпсээним “Дьылҕа оҥоһуута” диэн кинигэбэр киирбитэ. “Айар” кыһатыгар атыылана турар. Боотурдар бастаан сөбүлээбэтэхтэрэ. Билигин хас даҕаны уол хайдах сылдьыбыттарын туһунан кэпсээн суруйтараары сылдьаллар. Дьэ, хайдах буолар, көрөн иһиллиэ.
– Син биир кыраныысса аттыгар сырыттаҕыҥ?
– Дьиҥэ, мин кыргыһыы толоонуттан 60-70 килэмиэтир бэттэх сырыттаҕым. Ол гынан баран, охраналартан биэс киһи билиэн түбэһэн турар. Биирдэрин тута өлөрбүттэр, түөрдэ ханна да бааллара биллибэт. Онон син биир сэрии лииньийэтигэр сылдьар курдуккун. Хаһан “прорыв” буолуо биллибэт. Харабыллар бары сэрэх сылдьаллар. Мин бэйэм уолум Луганскайга ИДьМ нөҥүө Свердловскай куоракка ГАИ управлениетыгар үлэлии сылдьар. Арассыыйа хапсыһыы лииньийэтиттэн 12 км сытар Новодонецкай диэн урусхалламмыт куораты чөлүгэр түһэрэ сылдьар. Манна тиһигин быспакка ытыалааһын бара турар. Бу соторутааҕыта телеграмҥа көрдөхпүнэ, “укуруоптар” Новодонецкайы атаакалаатылар диэн баара.
– Сөбүлэһэн, биһиги хаһыаппытыгар сиһилии кэпсээбиккэр махтал.
Кэпсэттэ Туйаара СИККИЭР.
