Аан дойдуну атыйахтаах уу курдук аймаабыт амырыын ыарыыбыт, олорбуппут сыччах, биһиги дойдубутугар быһааскыттан биллэн барбыта. Бастакы ыалдьааччылар биллибиттэригэр, Арассыыйа үрдүнэн кытаанах хааччахтаныы эрэсиимэ олохтоммута. Ону кытары биһиги кыракый өрөспүүбүлүкэбитигэр эмиэ оскуоланы, дьыссааты, туох баар тэрилтэни бүтүннүү сабыталаан, бүүс-бүтүннүү харантыыҥҥа хаайтарбыппыт. Ол да быыһаабата. Ыарыыбыт ытарчалыы ыллар ылан иһэр.Өрүһүллүөхтээҕэр, төттөрүтүн, күн-түүн өлүү-сүтүү үксүү турар. Бэл, эдэр-сэнэх дьон барыталаан эрэллэр. Маныаха өрөспүүбүлүкэбит мэдиссиинэтигэр тугу сыыстылар, салалта тугу болҕомтоҕо ылбата, тэрээһин үлэ мөлтөх дуу диэн бииртэн биир ыйытык күөрэйэн тахса турар. Уопсайынан, доруобуйа харыстабылын ситимэ сыыһа үлэлиириттэн, салалтата үлэтин кыайбатыттан, сатала-дьаһала суоҕуттан маннык балаһыанньаҕа кэлбиппитин бары даҕаны өйдөөн эрдэхпит. Билиҥҥитэ балаһыанньа хаһааҥҥытааҕар да сытыырхайан, дэлби тэбээри тыҥаан ахан турар. Мантан инньэ өссө уустугурдаҕына, сотору кэминэн туох эрэ алдьархай тахсара буолуо диэн сабаҕалааһын баар. Норуот тулуйа сатаан баран, өрө турдаҕына да, тугу булан ылыаҥый...

Мин бу СӨ Доруобуйа харыстабылын систиэмэтин, салалтатын буруйдуур ыстатыйаны суруйарга толору бырааптаахпын диэн сананабын. Сыччах суруналыыс хараҕынан көрбөккө, аһыылаах, сүтүктээх киһи быһыытынан санаабын этэбин. Быһайын бу уодаһыннаах ыарыыттан биһиги дьиэ кэргэн тапталлаах аҕабытын уонна эдьиийбитин олус абалаахтык уонна хомолтолоохтук сүтэрбиппит. Киһи билэр элбэх киһитэ “барыталаан” эрэр. Ааҕан сиппэт үлүгэрэ. Хас күн аайы сэрии субуоккатын истэр курдукпут. Төһөлөөх киһи, биһиги дьиэ кэргэн курдук, тапталлаах дьонун сүтэрбитэ буолуой.

Улуустарга балаһыанньа хайдаҕый?

Улуустарга баччааҥҥа диэри биирдиилээн киһи ыалдьыбыт эбит буоллаҕына, билиҥҥи туругунан киһи бөҕөтө сутуллан, сүүһүнэн ыалдьан эрэллэр. Ыарахан туруктаах дьон күн-түүн элбиир аакка барда. Онон балаһыанньа сытыырхайда. Сорох сиргэ, бэл, киһи өлүүтэ да тахсара мэлдьэх буолбатах. Туохтан оннук тахсарый?

Улууска анаалыстарын ыллахтарына даҕаны, куоратынан эргийэн, түмүгэ уонча күнүнэн биирдэ биллэр (Өссө ол анаалыстарын ылар анал иһиттэрэ (пробиркалара) баар буоллаҕына...) Сорох сиргэ онтулара да суох буолан, үлэ хаамыыта тохтоон хаалар кэмнэрдээх. Ол кэмҥэ ыалдьыбыт киһи эмтэммэккэ баалатан кэбиһэрэ өйдөнөр. Хаһан түмүгэ эргийэн кэллэҕинэ, ону даҕаны анаалыс “положительнай” диэн буоллаҕына, бу ыарыһаҕы мөлтөөбүтүн кэннэ биирдэ, кэмниэ кэнэҕэс балыыһаҕа киллэрэн эмтии сатыыллар. Бу - хайа да улууска баар көстүү.

Аны туран, ПЦР да (муннугуттан, айаххыттан мазок ылыы), ИФА (хаанынан биллэр) да анаалыһа хамсыкпыт киһи уорганыгар хайдах киирбититтэн тутулуктааҕын, хайыы сахха бары да билэн эрэбит. Бэл, Арассыыйаҕа Анна Попова диэн хотун ыалдьыбытын үрдүнэн анаалыһа барыта “отрицательнай” диэн көрдөрө сылдьыбыт. Быһаччы үлэлии сылдьар хотуттар хаһан хаптарбыттарын билбэккэ, анаалыстарын түмүгэ сыыһа көрдөрө сылдьар буоллаҕына, эгэ, боростуой киһи таба тайаныа дуо?! Эппиппит курдук, анаалыс түмүгүн киһи сүүс бырыһыан итэҕэйбэт эбит. Ыалдьыбыт да киһини “отрицательнай” гынан көрдөрүөн сөп. Бу иннэ-кэннэ биллибэт саарбах анаалыс буоссалааҕы быһаарбат. Ыалдьыбыт киһи вируһа айаҕын, муннун чарайыттан тыҥатыгар киирэн сиэбитинэн барар. Дьэ, киһи тыҥатыгар киирэн, сүһүрдэн эрэрин дуу, хас бырыһыан сиэбитин дуу, биллэн турар, КТ (компьютерная томография) эрэ быһаарар. Оттон үгүс улууска бу тэрилбит суох. Холобур, биир бөдөҥ улууска саас дуу, сайын дуу кэлбит да, ону таҥан, оҥорон үлэлэтэр анал исписэлиис суох буолан, сыаналаах тэрил көрүнньүк буолан тураахтыыр. Маны таҥарга улуус бэйэтин үбүнэн уйуммата биллэр. Үлүгэрдээх үбү, туруорарга сөптөөх усулуобуйаны, маны сатаан оҥорор, үлэлэтэр каадыры эрэйэрэ биллэр.

Куоракка өссө уустук

Куоракка уулуссанан ааһан истэххэ субу-субу суһал көмө массыыната ыйылаан ааһар. Олохтоох тэлэбиидэнньэҕэ күннэтэ сууккаҕа төһө киһи ыалдьыбытын, тиллибитин-өлбүтүн барытын биллэрэ тураллар. Ол эрээри сыыппара быстар аҥаарын эрэ этэллэрин бары да билэ сылдьабыт. Дьиҥэр, төһө киһи хаптарбытын, ыалдьыбытын кистииллэр.

Куорат иһигэр ыалдьыбыт киһи элбэҕэ бэрт буолан, дьиэттэн кэлэн ПЦР анаалыһын ылыы, ол түмүгүн оҥоро охсуу эмиэ быстар мөлтөх. Дьон, бэл, бэйэлэрин поликлиникаларыгар даҕаны хастыы эмэ күн төлөпүөннээн тиийбэттэр. Бу ыарыыбыт аны киһи-киһи аайы атыннык киирэр, онон ыалдьыбыт киһи доруобуйатын туругуттан тутулуктаах. Сорох чэпчэкитик аһарынар, сорох ыараханнык. Ыалдьыбыт киһи хас хонук ааһан истэҕин аайы вируһа ыллар ылан, доруобуйатын айгыратара биллэр суол. Аны туран, ыалдьыбыт киһи нэдиэлэни быһа эрийэн нэһиилэ тустаах төлөпүөнүгэр тиийдэҕинэ да, тэмпэрэтиирэтэ суох диэн матыыптаан, быраас кэлбэт. Иммунитета суох, доруобуйата быстар мөлтөх киһи кыраадыһа тахсыбатын, ама, үрдүк үөрэхтээх быраас билбэт үһүө. Балыыһаҕа киирэн эмтэнии бэйэтэ туһунан эккирэтиһии, үҥүү-сүктүү, үҥсүү-харсыы. Киллэрдэхтэринэ, таҥараҕа тиксибит кэриэтэ сананаҕын. Киллэрбэтэхтэринэ, хайыаххыный, баалатан-баалатан баран, өрүһүллүбэккэ өлөргөр эрэ тиийэҕин. Ситинник аҕыйах хонуктааҕыта доруобай сүүрэ сылдьыбыт киһи бэрт кылгас кэм иһигэр чүмэчи курдук умуллуон сөп.

Алдьархайтан ас таһаарыныы

Тоҕо бу үлүгэр алдьархай ааҥнаан турар кэмигэр, эмп атыылыыр аптекаларбыт, анаалыс тутааччыларбыт, КТ-га түһэрэр балыыһаларбыт бас быстар сыанатыгар өҥө оҥоро олороллоруй?! Ыалдьыбыт киһини кытары алтыспыт, дьиэ кэргэҥҥэр, үлэҕэр ыалдьыбыт, эбэтэр бэйэҥ ыалдьыбыт эрэ буоллаххына, босхо анаалыс ылаллар. Ону даҕаны тустаах тэрилтэҕэ төлөпүөннээн тиийдэххинэ, оннук “дьол” тосхойор. Инньэ гынан дьон өлүөхтэрэ дуо, кыһалҕаттан төлөбүрдээххэ баран, анаалыс туттараллар. Куоракка хас балыыһа аайы төлөбүрдээх анаалыһы туталлар.

Бэл, “Арбидол”, “Гриппферон” курдук боростуой эмтэр бас быстар сыаналаммыттар. Улуустарга бу “Гриппфероммут” тыһыынчаҕа тиийэ үрдээбит. Аны туран, аптекаларга суох буолан, киһи тымтыктанан да булбат дэписсиитэ. Ону туһанан, аптекалар сыаналарын уонча төгүл үрдэтэн атыылыы олороллор. Маннык сыаналаах эми алта киһилээх дьиэ кэргэн хас биирдии киһитигэр хайдах атыылаһыай?! Хас биирдиилэригэр хастыы эмэ эми атыылаһыахтарын наада эбээт. Бу хамсык кэмин туһанан харчыга үлүһүйүү элбээтэ, хас хардыылара барыта харчынан кээмэйдэнэр буолла. Биисинэскэ кубулуйан эрэр дуу диэх санаа киирэр. Сыана бас баттах барбытын ким хонтуруоллууруй?

Итэҕэс-быһаҕас туһунан хайдах баарынан

Дьон биһиги мэдиссиинэбит туһунан абаран-сатаран туран суруйуута социальнай ситимҥэ хас күн аайы кэриэтэ тарҕанар. Холобур, уруккута бу эйгэҕэ үлэлээбит блогер уол Саха сирин мэдиссиинэтин ис биэтэһин маннык диэн аһаҕастык ырытан суруйар: “Допустим, приходит человек в поликлинику за результатом анализа, он должен быть у участкового врача, участковая медсестра замороченная своей текущей работой не хочет искать анализ, поэтому сходу “футболит” клиента в лабораторию, мол лаборатория ещё не отправила анализ, потом бумагу находят в ворохе неразобранных документиков общих бумаг в поликлинике. Нежелание решить небольшую проблемку в текучке, которая вырастает в глобальный бардак – это общая беда якутского и первичного звена, и больниц. Подобный кадровый геморрой списывают на человеческий фактор, мол, человеческая природа слаба и мелка, поэтому в той же медицине плохо работают.

Не знаю как в России, но в Якутии медицинские кадры часто распределены совершенно от балды. На уровне участковых (самое передовое звено) часто не хватает ни медсестёр, ни врачей, но их полно сидит в каких-нибудь кабинетах. Решение вопроса распределения кадров (оргметодработа) прямая обязанность руководителей клиник. Но ни разу не слышал, чтобы тот же Минздрав проводил в этом направлении хоть какую-то работу. Функционал клиник до сих пор расписывается по старым регламентам. Руководители подразделений имеют право на оперативное решение подобных вопросов, но, опять же, вопрос и тут упирается в эффективность кадров, уже на уровне управленцев”, – диэн элбэҕи суруйбут. Өссө бу кылгатан бэрт быһаҕаһын эрэ киллэрдим. Хомойуох иһин, баар итэҕэһи кырдьыгынан суруйар. Хайдах үлэлииллэрин иһиттэн көрө-билэ сырыттаҕа дии. Көрдүгүт, биир субу курдук найылаһыыттан, сүрэҕэлдьээһинтэн, үлэҕэ эппиэтинэһэ суох сыһыантан уопсай ыһыллыы-тоҕуллуу тахсар.

Морга, чахчы, “беспредел” буолуо дуо?!

Бу хамсыктан өлбүт дьону көмүү туһугар эмиэ уустук дьыала эбит. Өлбүт киһини улахан кэпсэтиинэн ылар эбиккин. Аны туран, таҥыннарары, сууйары-сотору этириэс боболлор. Хас эмэ хос салапааҥҥа суулаан баран, сыыҥкабай хоруопка уган биэрэллэр. Иэдээннээх быраабыла. Ама да хоруонаттан өлбүттэрин иһин, хайдах бүтүн киһини итинник кэбилээн харайыахха, кистиэххэ сөбүй! Киһи өйүгэр да, дууһатыгар да батан киирбэт абалаах быраабыла буолбатах дуо?! Мин маны суруйуохпун соччо баҕарбаппын эрээри, бу чахчыны дьон билиэхтээх.

Соторутааҕыта блогер кыыс, Морга үлэһиттэр өлүктэри хара салапааҥҥа уга-уга кэнтиэйнэргэ быраҕаттаабыттарын туһунан ыар иһитиннэрии оҥорбута социальнай ситимҥэ тарҕаммыта. Өлбүт киһи эрэйдээх туохха ыалдьан өлбүтэ биллиэр, ол-бу докумуон толоруллуор диэри хас эмэ күнү быһа морга сытар. Анал халадыынньыкка сытар диэн толкуйдаамаҥ. Мөһөөччүккэ угуллан баран, бөх курдук кэнтиэйнэргэ быраҕыллар эбит. Санаан көрүҥ, хас да хос салапааҥҥа сууламмыт өлүк туох аанньа буолуой, амырыын сыт-сымар... Туох да диэбит иһин, ыарахан хартыына. Барахсан ама да хамсыктан өлбүтүн иһин, итинник бөх-сах курдук кэнтиэйнэргэ быраҕыы, хайдах да икки атахтаах сиэригэр баппат быһыы-майгы.

Аны туран, бу аҕыйах хонуктааҕыта биир киһи хамсыкка өлбүт аҕатын эмиэ “сэрии бөҕөнөн” нэһиилэ ылбытын туһунан суруйбута баара. Эмиэ хас да хос салапааҥҥа суулаан баран, олох арыйбаккыт диэн кытаанахтык бобон биэрбиттэр. Аны туран, Морг үлэһиттэригэр өлбүт киһини таҥыннаралларын, биэрэллэрин иһин үлүгэрдээх харчыны төлүүгүн. Ити суруйбут уол аҕатын харчы төлөөн таҥыннартаран ылбыт. Арыйбаккын диэн салапааҥҥа суулаан биэрбиттэр. Киһитэ кини буолан, аҕатын бүтэһиктээҕин көрүөм диэн арыйбыта, олох даҕаны атын киһи сытар буолан тахсыбыт. Ол туһунан абаран-сатаран суруйбута эмиэ тарҕанна аҕай. Арай ол модьуйбуттарын курдук, арыйан көрбөтөх буоллун, атын туора киһини көмөр дуу? Барыларыгар маннык салапааҥҥа суулаан биэрэллэр эбээт. Итинэн буоллаҕына, кимиэхэ баҕарар олох даҕаны атын киһи өлүгүн биэриэхтэрин сөп эбит буолбаат?!

Өлбүт ынаҕым үүттээх этэ диэбиккэ дылы...

Михаил Охлопков, Карелия Доруобуйа харыстабылын миниистирэ

Барыыһаба хотун доруобуйа харыстабылын миниистиринэн олоруон иннинэ, Михаил Охлопков диэн бэрт таһыччы билиилээх-көрүүлээх киһи өрөспүүбүлүкэ доруобуйатын харыстабылын салайбыта. Хомойуох иһин, дьэ, саҥардыы үлэлээн эрдэҕинэ, тугунан сөбүлэппэтэҕэ эбитэ буолла, ууратан кэбиспиттэрэ. Ким эрэ хаппырыыһыттан, кимиэхэ эрэ миниистир сымнаҕас кириэһилэтин бэлэмнээһиниттэн, өрөспүүбүлүкэ хаарыан исписэлиистэн ытыс соттон хаалбыта. Үчүгэй исписэлиис хаһан да сыыска-буорга сыппат. Хаарыан билиилээх, элбэҕи эрэннэрэр уолбутун атын эрэгийиэннэр икки илиилэринэн ылан үлэлэтэ сылдьаллар. Ол Карелия билигин Арассыыйа үрдүнэн ковидка саамай намыһах көрдөрүүлээх эрэгийиэнинэн биллэр. Оттон биһиэхэ хартыына хайдаҕый?! Хомойуох иһин, аҕыйах нэһилиэнньэлээх өрөспүүбүлүкэ хамсыкпытынан инники күөҥҥэ сылдьабыт.

“Министр показал полное несоответствие занимаемой должности. Наш бывший министр Охлопков у себя в регионе намного эффективней работает. Анализ на ковид за день, если в семье заболел один, анализ берут со всей семьи. Тем самым упрощается выявление больных и лишний раз врач не ездит, а это экономия бензина и времени. Фактор времени очень дорог, это решает жить человеку или нет. У нас, в моём примере, в понедельник взяли с меня, в пятницу от жены, от дочери через недели. Результат выдали через неделю, дочери пока не дали. Вот простой пример. Врачи мне честно сказали, твоё состояние было очень тяжелым, это я и сам осознавал, никогда так в постели не лежал, ослабленный. Респект врачам, вроде вытащили. Но они сами уже кричат, что ситуация критическая, хуже некуда.

Я лежа дома писал, почему не приобретают тесты из Кореи и Китая, которые выявляют ковид в течении 15-30 минут? Почему логистику еще весной не разработали? То что реформа здравоохранения провалилась это уже факт. Значить надо менять и работать, применять кардинальные меры”, – диэн Юрий Слепцов диэн киһи эмиэ Доруобуйа харыстабылын систиэмэтэ доҕолоҥнуурун, тэрээһин үлэтэ мөлтөҕүн туһунан суруйар.

“Две блондинки...” чахчы, норуоту эһэ кэлбиттэр дуо?..

Барыыһаба диэн хантан кэлэн хаалбыт, ким өрө анньан таһаарбыт каадырай? Миниистир сымнаҕас кириэһилэтигэр олорон тугу туһалаата диэн ыйытыаҕы баҕарыллар.

Арай былырыын дуоһунаһыгар киирдэ киирээт, солотуулаах Суоладабы кытары куодарыһан, “оптимизация” дии-дии, балыыһалары сабыталаан, үлэһиттэри уураталаан кэбиспиттэрэ. Билигин тыа сиригэр балыыһа буолуохтааҕар, сорох кыра сиргэ аптека да суох. Ол кэннэ хамсык кэлбитигэр, дьэ, хайдах буоллубут? Ыалдьыбыт дьон хаһан улуус киинигэр киирэн көрдөрүөхтэригэр, анаалыс туттарыахтарыгар, эмп атыылаһыахтарыгар диэри бириэмэ бөҕөтө барар. Хамсык эрэ буолуо дуо, атын да ыарыыларын сүгүн көрдөрбөт, эмтэммэт турукка киирдилэр.

Оттон хамсык өрө турбутугар, маннык мөлтөх салайааччылаах эйгэ систиэмэтэ сыыһа дьаһаммытын, үлэлээбитин түмүгэр ыарыыбыт тарҕанан, үүнэ-тэһиинэ суох кыыл барда. Доруобуйа харыстабылын салалтатын сатала суох тэрээһиниттэн, билиитэ-көрүүтэ суоҕуттан, өрөспүүбүлүкэҕэ күҥҥэ 100-150 киһи ыалдьар, күннэтэ киһи өлөр диэтэхпинэ, омун буолбата буолуо.

Систиэмэ сыыһа үлэлиирэ анаалыс ылыыта хайдаҕыттан да көстөр. Нэдиэлэни быһа тустаах тэрилтэҕэ төлөпүөннээн тиийэн, ол кэннэ өссө уон күннээх сымыйа-кырдьык аҥаардаах анаалыс түмүгэ кэлэрин күүтүүттэн, ити күннэр тухары арыычча сылдьыбыт ыарыһах сүгүн-саҕын эмтэммэккэ, баалатан, өлөр өлүүгэ тэбиллэрин кэннэ киһи тугу эбэн этиэй.

Быһайын Балаапкына диэн хотун улуус салалтатыгар, улуус балыыһаларыгар сыыппараны аччаталларын туһунан суоһурҕанан аҕай төлөпүөннүүр саҥата бассаап ситимигэр тарҕаммытын истибит буолуохтааххыт. Билигин, ыарыыбыт саамай сытыырхайан турар кэмигэр, төһө эмэ оскуола баһыйар аҥаара ыалдьа сыттар, оскуолалар сабыллыбакка үлэлии олороллор. Хаҥалас улууһун Уулаах Ааныгар оскуола учууталлара бүтүннүү сутуллан, хамсыкка ыалдьыбыттарын үрдүнэн оскуоланы саппакка үлэлэтэ туралларын туһунан уордайбыт санаа үллэстии эмиэ социальнай ситими биир гына тилийэ көттө. Ол түмүгэр сорох сиргэ учууталлар “паачыканан” ыалдьан, сорох-сорохтор анараа дойдуга барыталаан эрэллэр. Соторутааҕыта Алдаҥҥа икки учуутал өлбүтүн истибиккит буолуо.

Түмүк оннугар

Дьэ, олорбуппут сыччах, өрөспүүбүлүкэбит биир сүрүн эйгэтин сатала суох салайааччы уруулугар туттаран кэбиспиттэрэ, туохха-туохха тиийээхтээн эрэрбит эбитэ буолла?.. Хамсык хам ылбыт кэмигэр – анаалыс туттарыыны, ыарыһаҕы суһаллык эмтээһини, сыһыарбыт дьонун була охсон анаалыстааһыны, балыыһаҕа киллэрэ охсууну тэрийиэхтээх, эмп, анаалыс, КТ сыаната үүнэ-тэһиинэ суох үрдүүрүн хонтуруоллуохтаах, өлбүт дьону киһилии харайары олохтуохтаах тэрилтэлэрбит үлэлэрэ быстар мөлтөҕүн өссө төгүл биллибит. Маннык сатабыла, тэрийэр дьоҕура суох салайааччы инникитин да үлэлиирэ сөп дии саныыгыт дуо?!

Туйаара СИККИЭР.