Алтынньы 8 күнүгэр Саха сиригэр Гражданскай авиация күнэ бэлиэтэнэр. Быйыл Саха сирин халлааныгар Күөх Хонуу үрдүнэн бастакы сөмөлүөт -- «Сопвич» биплан көппүтэ 93 сылын туолар. Кураанах сиргэ бастакы аэродром 1931 сыллаахха тутуллубут. Инньэ гынан маҥнайгы аэропорт тэриллиитин устуоруйата ол кэмтэн саҕаламмытынан ааҕыллар. Оччоттон баччаҕа диэри Дьокуускай аэропорда киин куораты Саха сирин бары улуустарын, Арассыыйа бөдөҥ куораттарын, сорох тас дойдулары кытта ситимниир. Онон, туох да саарбаҕа суох, аэропорт биһиги өрөспүүбүлүкэбит социальнай-экэнэмиичэскэй сайдыытыгар сүдү суолталаах.
21 сыл анараа өртүгэр «Дьокуускай” аэропорт «Сахаавиа» диэн национальнай авиахампаанньа састаабыттан тахсан, туспа тэрилтэ буолбута. Бу сыллар тухары тэрилтэҕэ араас уларыйыы-тэлэрийии бөҕөті таҕыста – тиэхиньикэнэн хааччыллыыттан саҕалаан, пассажирдарга өҥөнү оҥоруу эйгэтигэр тиийэ. Бүгүҥҥү туругунан Саха сиригэр аан дойдутааҕы ыстаатыстаах, Арассыыйа уонна омук сиригэр оҥоһуллубут көтөр аал бары көрүҥүн көтүтэр, түһэрэр кыахтаах соҕотох «Дьокуускай» аэропорт буолар.
2016 с. ахсынньыга «Дьокуускай» аэропорт үлэһиттэрэ, анал тиэхиньикэтэ уонна тэрилэ Арассыыйа Тырааныспарга министиэристибэтин 2015 с. 286 №-дээх бирикээһинэн бигэргэммит федеральнай авиационнай быраабылалар ирдэбиллэригэр бэрэбиэркэ бары түһүмэҕин ситиһиилээхтик ааспыттара.
2017 с. аэропорт салгынынан көтүүнү метеорологическай, инженернэй-авиационнай уонна радиотехническай хааччыйыыга, EMBRAER-170 сөмөлүөттэр көтүүлэрин (аварийно-спасательная) хааччыйыыга сэртипикээттэри ылбыта. Ону таһынан аэропорт кинологическай сулууспата көтөргө куттал суох буолуутун хааччыйар эбийиэктэр сэртипикээссийэлэрин киинин сэртипикээтин саҥардыбыта.
Билигин «Дьокуускай» аэропорт салгын хабын оруолун толорор – кини өлүүтүгэр Саха сиригэр пассажирдары салгынынан көтүтүү 80-тан тахса бырыһыана тиксэр. Мантан аан дойдутааҕыны ааҕан туран, 40-тан тахса хайысханан эриэйсэ оҥоһуллар.
Тэрилтэни сайдыы саҥа таһымыгар таһаарар кыахтаах аэропорт сүрүн стратегическай дьаһалларыттан биирдэстэрэ билигин аэродрому саҥалыы уларытан оҥоруу буолар. 2006 сылтан көтөр балаһаны саҥардыы уон сыл устата барбыта. Билигин “Дьокуускай” аэропордугар аэродрому саҥардыы үһүс уочаратын бастакы түһүмэҕэ түмүктэннэ. Үлэ “Арассыыйаҕа тырааныспар систиэмэтин сайыннарыы” (2010-2020 сс.)” тус сыаллаах федеральнай бырагыраама чэрчитинэн ыытыллар.
Үлэ-хамнас көрдөрүүтэ
2013 сыл тохсунньутуттан 2018 сыл от ыйыгар диэри аэропорду Николай Местников салайбыта. Ол кэм иһигэр “Дьокуускай” аэропорт бигэ туруктаммыта. Чуолаан, 2012 сылы кытта тэҥнээтэххэ, 2017 с. пассажир ахсаана 17% (130 тыһыынча киһинэн), көтөр сөмөлүөт ахсаана 19,3% (1,4 тыһ. көтүү), буоста уонна таһаҕас тиэллиитин ахсаана 13% (сылга 15 тыһ. тонна) элбээбитэ. Ону сэргэ кэнники биэс сылга авиационнайтан ураты өҥөлөр көрүҥнэриттэн киирэр дохуот 32% улааппыта. Бу регионнааҕы аэропортар орто көрдөрүүлэриттэн икки төгүл кэриэтэ улахан. Ол Арассыыйа уон бастыҥ аэропордун иһигэр киирэр кыаҕы биэрбитэ.
Авиационнайтан ураты өҥөлөр көрүҥнэриттэн киирэр дохуот улахан чааһа (66%) бортовой аһылыктан киирэр. Манан “Дьокуускай аэропорт” АУо биир бөдөҥ хос салаата - «Аэроторгсервис» производственнай-кэмиэрчэскэй комплекс дьарыктанар. «Аэроторгсервис» иһигэр киирэр Бортовой аһылык сыаҕын бородууксуйата ХАССП аан дойдутааҕы ыстандаарка сөп түбэһэрин ситиһэр туһуттан улахан үлэ ыытыллыбыта. Ол түмүгэр ХАССП сэртипикээтин “Дьокуускай аэропорт” АУо Уһук Илиҥҥэ биир бастакынан 2014 с. ылбыта. Ону таһынан икки сыл буолан баран “Лайнер” үс сулустаах гостиница буоларын бигэргэппитэ.
Кэнники биэс сылга аэропорт инфраструктуратын тупсарыыга далааһыннаах үлэ ыытыллыбыта. Инфраструктураны сайыннарыы чэрчитинэн, бортовой аһылык сыаҕа өрөмүөннэммитэ, аэродром баһаарынай тиэхиньикэтигэр 130 кв. м. иэннээх гараас тутуллубута, “Лайнер” гостиница таһа уларытыллан оҥоһуллубута, анал тиэхиньикэ пааркатыгар элбэх эбии саҥа тиэхиньикэ атыылаһыллыбыта, саҥа 450 кв. м. иэннээх таһаҕас терминала тутуллан үлэҕэ киирбитэ. 2017 с. аэропорт бэйэтин күүһүнэн өрөмүөннүүр мастарыскыай саҥа дьиэтин тутуутун саҕалаабыта, ол былаан быһыытынан 2018 сыл бүтүөр диэри түмүктэниэхтээх. Ону таһынан, 2018 сыл саҥатыгар аэропорт видеонан кэтээн көрөр систиэмэтин саҥардыы саҕаламмыта.
Үгүс сыллаах киэІ хабааннаах үлэ ыытыллыбытын түмүгэр, “Дьокуускай” аэропорт производственнай көрдөрүүлэргэ Арассыыйа 267 аэропордуттан 30 бастыҥ аэропорт иһигэр туруктаахтык киирэр: ис уонна аан дойдутааҕы салгын лииньийэлэригэр пассажирдары таһыы кээмэйинэн – 27, таһаҕаһы таһыыга – 11, буостаны таһыыга 8-с миэстэлэргэ сылдьар. Уһук Илиҥҥи федеральнай уокурук 83 аэропордун ортотугар бу көрдөрүүлэринэн “Дьокуускай” аэропорт пассажиры тиэйиигэ Хабаровскай уонна Владивосток (Кневичи) кэннилэриттэн 3-с миэстэҕэ сылдьар.
Кыаммакка-кырдьаҕаска ураты кыһамньы
2013 сылтан “Дьокуускай” аэропордугар доруобуйаларынан хааччахтардаах пассажирдарга, кырдьаҕастарга, инбэлииттэргэ сөптөөх усулуобуйаны тэрийиигэ ураты болҕомто ууруллар. Чуолаан, кинилэргэ эриэйсэни кэтэһэргэ туспа саала аһыллыбыта, сөмөлүөккэ киирэллэригэр уонна тахсалларыгар көмө оҥоһуллар, босхо амбулифт өҥөтө көрүллэр. 2017 сылтан икки терминалга киириигэ медицинскэй үлэһити быһа ыҥырар кунуопка үлэлиир. Баксаал болуоссатыгар тохтобулга инбэлииттэргэ аналлаах парковка миэстэлэрэ бэриллибиттэрэ, анал тэрилтэлэр уонна инбэлииттэр уопсастыбалара кыттыыларынан аэропорт социальнай инфрастуктураларыгар киирэргэ пааспардар оҥоһуллубуттара. Сыл саҕаланыыта мөлтөхтүк көрөр уонна истэр пассажирдарга аэровокзалга сөптөөх усулуобуйаны тэрийии саҕаламмыта.
Дьон-сэргэ туһугар
Аэропорт, өрөспүүбүлүкэ биир бөдөҥ тэрилтэтэ буоларын быһыытынан, кэнники сылларга элбэх социальнай хайысхалаах бырайыагы олоххо киллэрдэ.
Ол курдук, 2016 сыллаахха “Дьокуускай” аэропорт “Төрөөбүт тылы үөрэтиигэ, оннунан хаалларыыга уонна сырдатыыга тустаах ураты кылаатын иһин” диэн харчынан бириэмийэни уонна саха алфавитын сүтэн - симэлийэн эрэр - Ҥ буукубатын көрдөрөр скульптор Николай Чоччасов оҥорбут анал статуэткатын туттарыыны олохтообута. Икки сыл устата саха тылын туруулаһыыга сүдү өҥөлөөх алта ытыктанар киһибитигэр, олор истиэригэр, Михаил Иванов -- Багдарыын Сүлбэҕэ, Тамара Петроваҕа, Михаил Алексеев - Дапсыга, Гаврил Филипповка, наука дуоктара Петр Слепцовка, араадьыйа суруналыыґа Николай Максимовка бириэмийэ Төрөөбүт төрүт тыл уонна сурук –бичик күнүгэр туттарыллан турар.
2016 с. оҕо уһуйааннарын бастыҥ иитээччилэригэр, Дьокуускай куорат оскуолаларын учууталларыгар уонна үөрэнээччилэригэр “Дьокуускай” аэропорт анал граннара эмиэ туттарыллыбыттара. Аэропорт маны сэргэ “Лайнер” авиамоделлыыр кулуупка, оҕолорго аналлаах коррекционнай оскуолаҕа, төрөппүт көрүүтэ-истиитэ суох хаалбыт “Берегиня” оҕо дьиэтин иитиллээччилэригэр, “Созвездие” бибилэтиэкэҕэ уо.д.а. куруутун көмөлөһө олорбута. Ону таһынан, 2018 с. кулун тутар бүтүүтэ ыытыллыбыт өрөспүүбүлүкэ эдэр суруйааччыларын сүбэ мунньахтарын 5 бастыҥ кыттааччытыгар аэропорт харчынан бириэмийэни олохтоон туттарбыта.
2017 с. “Дьокуускай” аэропорда Дьокуускай к. дьахталларын лигата уопсастыбаннай тэрилтэни уонна “Россия ийэлэрэ” Бүтүн Арассыыйатааҕы уопсастыбаннай хамсааһын Саха сиринээҕи салаатын кытары куолаан киин куорат элбэх оҕолоох ийэлэрэ кыттыылаах аһымал аахсыйатын, “Мин уонна мин ийэм” хаартыска куонкуруһун, инбэлиит оҕолору иитэр дьиэ кэргэттэргэ “Бары бииргэ элбэҕи кыайабыт” куораттааҕы куонкуруһу ыыппыттара.
«Дьокуускай” аэропорт куораты тупсарыыга куорат дьаһалтатын кытары көхтөөхтүк үлэлээн кэлбитэ -- 2017 с. авиатэрилтэ бэйэтин үбүнэн аэропорт сирин-уотун кытта сыста турар Комаров аатынан уулусса учаастагын аспааллаабыта, 1000 күөх үүнээйини уонна маһы олордубута. 2017 с. аэропорт бэйэтин болуоссатыгар авиация дьоруойа, саха бастакы лүөччүгэ Валерий Кузьмин саҥардыллыбыт пааматынньыгын арыйбыта. Аэропорт көҕүлээһининэн уонна куорат дьаһалтатын, куорат мунньаҕын дьокутааттарын өйөбүллэринэн аэропорт таһынааҕы болуоссакка Валерий Кузьмин аата иҥэриллибитэ. Быйыл күһүн Валерий Кузьмин төрөөбүтэ 100 сылыгар аналлаах араас тэрээґин ыытыллыаҕа. Санатан эттэххэ, 2015 сыллаахха аэровокзалга аэропорт салалтатын тэрийиитинэн, авиация саҥардыллыбыт түмэлэ арыллан, күн бүгүҥҥэ диэри ситиһиилээхтик үлэлиир. Быйыл тэрилтэ үбүнэн көмөлөһөн, авиация устуоруга Иван Негенбля “Небо и земля Валерия Кузьмина” кинигэтэ күн сирин көрдө. Маны таһынан аэропорт үтүө үгэстэри олохтообута – ол курдук күһүн аайы аэропорка аһаҕас аан күннэрэ ыытыллаллар. Манна сыл аайы “Якутия”, “Полярные авиалинии” авиакомпаниялар, «АэропортГСМсервис» хампаанньа кытталлар, дьон-сэргэ, оҕо аймах тоҕуоруһа мустар.
Идэни эҥкилэ суох баһылыыр туһуттан
Кэлиҥҥи биэс сылга аэропорка үлэһиттэр таһымнарын үрдэтиигэ туһаайыллыбыт элбэх тэрээһин ыытыллыбыта. Ол курдук, сыл аайы аэропорт бары сулууспатын үлэһиттэрэ былаан быһыытынан, уочаратынан квалификацияны үрдэтии кууруһугар үөрэммиттэрэ, ачыстаассыйаны ааспыттара, куттал суох буолуутун хааччыйар сулууспаларга үгүс эрчиллии, дьарык тэриллибитэ. Кэлэктиипкэ үлэлиир дьон орто саастара лаппа эдэрсийбитэ. Ол курдук, 1300 тахса үлэһиттэн үс гыммыт биирэ -- 30 диэри саастаах ыччат, 44% - 30-50 диэри саастаах киһи. Кэлэктиипкэ 30 омук бэрэстэбиитэлэ иллээхтик-эйэлээхтик үлэлиир-хамсыыр.
Бу бэрт соторутааҕыта, 2018 сыл балаҕан ыйын 28 күнүттэн дириэктэрдэр сэбиэттэрин быһаарыытынан, “Дьокуускай аэропорт” генеральнай дириэктэринэн Сергей Игнатенко ананна. Аэропорт салгыы тэтимин ыһыктыбакка, сайдыы суолун тутуһарыгар эрэнэбит.
Екатерина Надеждина.
