Аҕыйах хонуктааҕыта Ил Дархан Айсен Николаев “Об определении видов разрешенной охоты и параметров осуществления охоты в охотничьих угодьях Республики Саха (Якутия)” ыйаахха илии баттаата. Судургутук быһаардахха, быйыл саҥардыллан тахсыбыт Булт сокуонун чэрчитинэн тугу, хаһан, хайдах бултуурбут быһаарылынна.

Даҕатан эттэххэ, саҥа сокуону бэлэмнииргэ СӨ Экологияҕа министиэристибэтэ, чуолаан Булт хаһаайыстыбатын департамена, үгүһү үлэлээбиттэрэ. Хас биирдии улуус булчуттарын, улуустар булка сүбэлэрин этиитэ, өр сыллаах туруорсуулар – бары учуоттаммыттара. Дьүүллэһиилэр, мунньахтар да буолуталаабыттара.

Биллэн турар, Булт сокуонугар (быраабылатыгар) дойду үрдүнэн үгүс уларыйыы киирбитэ эрээри, бүгүн онтон чопчу Саха сиригэр сыһыаннааҕын билиһиннэрэбит.

Уларыйыылар (сүрүн өттө)

1. Саас анды көҥүлүн ыам ыйын 29-с күнүттэн бэс ыйын 4-с күнүгэр диэри сыҕарытан биэриэххэ сөп буолбут. Ол эрээри булт болдьоҕо 4 күнтэн уһаабат. Санаттахха, урут андыны бэс ыйын 1-кы күнүттэн 4-с күнүгэр эрэ диэри, чопчу улууһун ыйан туран, көҥүллүүллэрэ. Күн-дьыл туруга-уратыта, анды киирэр кэмэ учуоттаммата. Онон андыһыттар биир сытыы боппуруостара быһаарылынна.

2. Тайаҕы тыһыта-атыыра, лөкөйө-ыҥааҕа диэн араарбакка, балаҕан ыйын 15-с күнүттэн ахсынньы 25-с күнүгэр диэри бултуохха сөп буолла. Бу иннинэ алтынньы 1-кы күнүттэн ахсынньы 15-с күнүгэр диэри көҥүллэнэрэ, “кэмин куоттардыбыт” диир киһи үгүс буолара. Булчуттар өссө биир баҕа санаалара туолбут.

3. Эһэни бултуур кэм уһаан биэрбит. Ол курдук, тыатааҕыны өссө сир күөҕүттэн, атырдьах ыйын 1-кы күнүттэн, ахсынньы 31-с күнүгэр диэри бултуохха сөп буолбут. Судургутук эттэххэ, арҕахха бултуур кэммит уһаабыт. Ол эрээри манна биир “ноолоох”. Биириттэн кыра саастаах уонна быйыл төрөөн оҕолорун илдьэ сылдьар кыылы бултуур кыккыраччы бобуллар. Ону бултуоҥ эрэ кэрэх, этэргэ дылы, “көтө-көтө” бараҕын.

Оттон саас эһэни муус устар 20-с күнүттэн бэс ыйын 10 күнүгэр диэри бултуур көҥүллэнэр.

4. Кыыл таба (ДСО) булдугар эрдэ сыыһа иһитиннэрии тахсан, бутуур үөскүү сылдьан баран, дьэ олохтоохтук быһаарыллыбыт. Ол курдук, таба бултанар болдьоҕо кыччаабыт. Атырдьах ыйын 1-кы күнүттэн кэлэр сыл тохсунньутун 31-с күнүгэр диэри олохтоммут. “Тоҕо кылгаатай?” диир дьоҥҥо хоруйдаатахха, бу барыта таба ахсаанын харыстыыр туһуттан оҥоһуллар. Красноярскай кыраайдар да, маннааҕы экологтар да ити туһунан туруорсубуттара, айдаарбыттара. Кыыл таба күн-түүн аҕыйыы турар. Онон “букатын боппотохторугар махтал” диэххэ сөп.

5. Урут атыыр туртаһы (улахан кыылын) күһүн аҕыйах күн бултуохха сөп буоллаҕына, мантан антах атырдьах ыйын 20-с күнүттэн балаҕан ыйын 20-с күнүгэр диэри буолбут – биир ый. Судургутук эттэххэ, иссэр, хаамар-хаһыытыыр кэмин былаһын тухары.

6. Оҕо саас үтүө өйдөбүллэрин эргитэр буолбуппут – бэйэ сииригэр анаан куобахха туһахтыыр көҥүллэммит. Итини таһынан “ахсаанын тэҥнииргэ” бөрөнү эмиэ туһахтыахха сөп. Былырыыҥҥа диэри бөрөнү хотугу улуустар эрэ туһахтыыр кыахтаахтара. Бэтэрээ эҥээр – бобуулааҕа.

7. “Иитиэх куһунан саас атыыр куһу 30 күн бултуур көҥүллэнэр үһү” диэн сонун тарҕанаатын кытта, социальнай ситимҥэ булчуттар бөлөхтөрө өрө оргуйа түспүтэ. Хайдах-туох бултуохха сөбүн туһунан дьүүллэһии саҕаламмыта, үгүс булчут тута тыыннаах куһу көрдүүр, атыылаһар аакка түспүтэ. Саатар, сонун тарҕанарын саҕана быраабыла чопчуламмакка турар буолан, биллибэтэ-өйдөммөтө үгүс этэ. Бу күннэргэ ол дьэ бигэргэннэ.

– Киин, илин эҥээр уонна соҕурууҥҥу улуустарга атыыр куһу иитиэх куһунан муус устар 21-с күнүттэн ыам ыйын 20-с күнүгэр диэри бултуохха сөп.

– Бүлүү сүнньүгэр уонна хоту сорох улуустарга – муус устар 24-с күнүттэн ыам ыйын 23-с күнүгэр диэри.

– Арктикаҕа уонна хоту сорох улуустарга билим тэрилтэлэрин сүбэтинэн, болдьоҕу быһаарбатылар. Сыыһа өйдөөбөтөх буоллахпына, Арктикаҕа иитиэҕинэн бултуур көҥүллэммэтэх.

Иитиэх куһунан бултуурга биир сүрүн быраабыла баар. Ол курдук, биир куһунан үстэн элбэх булчут манчыыктаабат-манаабат.

Иитиэх куһунан бултуур көҥүлү (онно булт көҥүлүн күнэ-дьыла ыйыллар) ыларга сайабылыанньаттан ураты туох даҕаны атын докумуону туттарар, хомуйсар ирдэммэт. Даҕатан эттэххэ, быраабыла чопчуланыан иннинэ “кусчут ыт анал пааспардааҕын курдук, иитиэх кус эмиэ докумуоннаах буолуохтаах үһү” диэн сурах баара. Ол – сымыйа.

8. Ыйаахха сурулларынан, күһүҥҥү кус атырдьах ыйын 3-с субуотатыттан ахсынньы 31-с күнүгэр диэри көҥүллэнэр. Ол эрээри көҥүл уопсайа 90 күнтэн уһаабат.

9. Үрүҥ уонна туундара хабдьытыттан (курупааскы, хабыйахаан, ыалыкы) ураты мас көтөрө атырдьах ыйын 31-с күнүттэн ахсынньы 31-с күнүгэр диэри көҥүллэнэр.

10. Үрүҥ уонна туундара хабдьытын атырдьах ыйын үһүс субуотатыттан кэлэр сыл муус устар 20-с күнүгэр диэри бултуохха сөп.    

   Туйахтаах сэрэбиэйигэр сайаапка хомуйаллар

Муус устар 1 күнүттэн бэс ыйын 30 күнүгэр диэри туйахтаах кыыл сэрэбиэйигэр сайаапкалары хомуйуу саҕаланна. Бэлиэтээн эттэххэ, ол сэрэбиэйгэ кыыл таба туундаратааҕы популяцията уонна киис оонньоммот.

Сайаапканы хайдах биэрэбит?

Сайаапканы “Е-Якутия” (e-yakutia) судаарыстыбаннай өҥө порталыгар “Заявление на участие в жеребьевке по распределению разрешений на добычу охотничьих ресурсов, в отношении которых устанавливается лимит их добычи” диэн анал “түннүккэ” биэрэҕит.

Анал графаҕа булт билиэтин дааннайдарын, бултанар кыыл көрүҥүн, бултуур сири (улууһун), лиссиэнсийэни ылар сири (холобур, ким эрэ Дьокуускайтан ылар, ким эрэ – Бүлүүттэн, о.д.а.) суруйаҕыт.

Булчут биир улууска биир кыылы бултуура көҥүллэнэр.

Электроннай сэрэбиэйгэ кыттар дьон “Госуслуги” порталга регистрацияламмыт буолуохтаахтар. Судаарыстыбаннай өҥө порталыгар регистрацияламмыты бигэргэтэр түөрт ньыма баар: онлайн-баанынан (баан килийиэнэ буоллаххына, холобур, “Сбербаан”); “Госуслуги” порталы көрөр-истэр кииҥҥэ пааспардаах уонна СНИЛСтээх тиийэн; Порталга бэлиэтэммит тус сирэйгиттэн бигэргэтэр куоду “Арассыыйа Почтатынан” сакаастаан; электроннай илии баттааһынынан.

“Госуслуги” порталга регистрацияламматах эбэтэр интэриниэт сибээһэ суох сиргэ олорор дьон, сайаапканы Экология министиэристибэтин улуустааҕы салаатыгар, судургутук эттэххэ, улуус экологияларыгар, тиийэн суруйуоххутун сөп.

Хаһан, хайдах?

От ыйын 1 күнүттэн саҕалаан икки үлэ күнүн устатыгар Экология министиэристибэтин үлэһиттэрэ киирбит сайаапкаларынан сэрэбиэйгэ кыттар дьон испииһэгин оҥороллор, ким тугу, ханна бултуон баҕарарын учуоттаан тырааллар, сааһылыыллар.

Электроннай сэрэбиэй бэйэтэ чопчу төһө-хачча кыыл ханна-хаһан бултаныан сөбө быһаарыллыбытын кэннэ икки күн буолан баран тэриллэр. Туйахтаах көҥүлүгэр тиксэр дьону түбэһиэх чыыһыла генератора (генератор случайных чисел) быһаарар. Ону министиэристибэ үлэһиттэрэ, балыксыттар уонна булчуттар уопсастыбаннай тэрилтэлэрин бэрэстэбиитэллэрэ кэтээн көрүөхтэрэ.

Сэрэбиэйи Экология министиэристибэтин саайтыгар быһа биэриигэ көрүөххэ сөп (былырыын өссө инстаграмҥа көрдөрбүттэрэ). Түмүгэ сайаапканы ыыппыт киһи порталга тус кэбиниэтигэр кэлэр. Баартаах дьон бултуур көҥүлү ылар сайабылыанньаларын атырдьах ыйын 1-кы күнүттэн эмиэ портал нөҥүө ыыталлар.

Өссө туох уларыйда?

1. Таба муоһун тыыннаахтыы (өлө илигинэ) быһар бобуллар. Быһыаҥ – сууттаныаҥ!

2. Мас көтөрүн (барытын) 5,6 калибрдаах (“тозовка” эҥин) саанан ытыахтааххын. Атынынан ыттаххына – дьыалаҕа эриллэҕин. Көтөрү оннооҕор СКС-нан (7,62х39) ытар көҥүллэммэт буолла.

4. Куобаҕы, тииҥи, кырынааһы, солоҥдону уонна нуорканы 5,7 мм калибрдаах саанан эрэ ытыахха сөп. Оттон сиэгэни уонна бэдэри – 8 миллиметрдааҕынан. Атын калибрынан ытар – бобуллар.

9. Булчут булт иниспиэктэрэ көрдүүр-ирдиир түгэнигэр, докумуонун уонна бултуур сэбин-сэбиргэлин булгуччу көрдөрүөхтээх, докумуонун барытын илдьэ сылдьыахтаах. Ити сокуон өссө кытааппыт. Тугуҥ эрэ суох буолуо – быраабыҥ быһыллар.

Альберт Капрынов.