Ил Түмэн дьиэтигэр, кулун тутар 3 күнүгэр, бэйэ сииригэр (любительскай) уонна успуорт көрүҥүн быһыытынан балыктааччыларга сыһыаннаах “О любительском рыболовстве” Федеральнай 200303-6 №-дээх сокуон барылын дьүүллэһиигэ” анаммыт төгүрүк остуол буолла.
Саха сирин олохтоохторугар балык булда – олус суолталаах, күннээҕи олох-дьаһах хаамыытыгар, норуот быһыытынан уратыбытыгар ыкса сыһыаннаах. Хоту олохтоохторугар балык – килиэп тэҥэ тутаах уонна сүрүн ас көрүҥэ, балыктааһын – өбүгэ саҕаттан таптыыр дьарыктара, олохторун укулаата.
Көрсүһүүгэ дьокутааттары, министиэристибэлэр, биэдэмэстибэлэр салайааччыларын сэргэ улуус, нэһилиэк бэрэстэбиитэллэрэ, уопсастыбанньыктар сааланы толору мустубуттара да ону ырылхайдык туоһулуур.
Тутаах иһитиннэриини Арктика дьыалаларыгар кэмитиэт бэрэссэдээтэлэ А.В. Киселев уонна РФ Госкомрыболовствотын Ленскэйдээҕи управлениетын салайааччы О.К. Кузьмин оҥордулар. Кэпсэтиини В.М. Прокопьев салайда.
Устуоруйаттан кылгастык
Кэпсэтиллибитэ ырааппыт боппуруос буолан, күүтүллүбүтүн курдук, былдьаһа-тарыһа күүстээх этинии, мөккүөрдээх-күүгээннээх дьүүллэһии суоҕун тэҥэ. Чопчу сүрүн-сүрүнүгэр тохтоотулар.
Кырдьыга да, “буруолаабытынан” сылдьар саҥа сокуон барыла буолбатаҕын быһыытынан, барылы ылыныы устуоруйатыттан санатыһан ааһар тоҕоостоох.
2010 с. Арассыыйаҕа “Балыктааһын уонна уу биологическай ресурсаларын харыстыыр туһунан” ФЗ уларытыылары киллэрии туһунан” сокуон ылыллыбыта. Онтон сиэттэрэн нэһилиэнньэ бэйэ сииригэр анаан балыктыыра уустугурбута. Кэмиэрчэскэй дьарыкка “анньыллыбыта”. Арассыыйа бүттүүнүн үрдүнэн утарсыы, сөпсөспөт буолуу улаатан, балаһыанньа тыҥаабыта. Миитиннэр кытта буолбуттара. Ити өссө – киин сиргэ. Оттон балыгы сүрүн ас, дьарык оҥостубут Саха сиригэр хайдах диэлийиэ биллибэт этэ. Норуот туруорсуутунан, РФ бэрэсидьиэнэ 2011 сылга дойду үрдүнэн бэйэ сииригэр уонна успуорт көрүҥүн быһыытынан балыктыырга учаастагы биэрии күрэһин тэрийиигэ мораторий биллэрбитэ. “О любительском рыболовстве” диэн туһунан ФЗ ылыллара, онуоха диэри мораторий дьайара быһаарыллыбыта.
2012 сыл ахсынньытыгар ол сокуон барыла Госдуума дьокутааттарын көрүүтүгэр киирбитэ. 2013 с. ахсынньытыгар тустаах бырайыак 1-кы ааҕыыга ылыллыбыта. Ол кэннэ РФ субъектарын, биэдэмэстибэлэрин интэриэһин, туруорсууларын учуоттаан, бырайыакка этиилэри киллэрэргэ диэн буолбута.
“Туруорсарбытын тохтоппоппут”
Бу туһунан Ил Түмэн Сиргэ уонна айылҕа баайыгар, экологияҕа кэмитиэт салайааччыта Владимир Прокопьев:
– Суолталаах сокуон буоларынан, олохтоохтор интэриэстэрин көмүскүүргэ туһаайыллыбыт эбиилэри-көҕүрэтиилэри бэлэмнии охсон, Александр Акимов нөҥүө РФ таһымыгар ыыппыппыт.
Холбоон-илбээн, субъектартан уопсайа 150 этии киирбитэ. Ол эрээри биир да көннөрүү киллэриллибэтэҕэ. Онон салгыы туруорсубуппут. 2015 с. бэс ыйыгар төгүрүк остуол тэрийэн, этиилэрбитин эбии чочуйан, оҥорон баран, хаттаан киллэрбиппит.
Биһигини Уһук Илин уонна Забайкалье субъектарын парламеннарын Ассоцияцията толору өйөөбүтэ. Этиилэрбит, эбиилэрбит Судаарыстыбаннай Дуумаҕа оҥоһуллубут “Көннөрүү табылыыссатыгар” киллэрбиттэрэ эрээри эмиэ ылымматахтара. Арасыыйаҕа тустаах кэмитиэт уочараттаах мунньаҕа 2016 сыл сэтинньитигэр буолбута. Онно эрэгийиэннэр этиилэрин киллэрэллэригэр болдьох биэрбиттэрэ. Тутуу баттаһа, сэтинньи 24 күнүгэр, этиилэрбитин эмиэ бэлэмнээн, хаттаан тиксэрбиппит. Боппуруос сотору Госдуумаҕа көрүллүөхтээх. Галина Иннокентьевна онно үлэлэһэргэ ылсан, бу кэлэн олорор.
Саха сириттэн судаарыстыбаннай дуума дьокутаата, Галина Данчикова өрөспүүбүлүкэ интэриэһин туруулаһар, туруорсуубутун киин сиргэ тиэрдэр, ыллаттарар эппиэтинэстээх үлэлээх. Ый аайы Саха сиригэр кэлэн, улуус баһылыктарын, нэһилиэнньэни, уопсастыбанньыктары кытта көрсөн, чопчу кыһалҕаларга тохтоон, этиилэрин, санааларын истэр. Ханнык ыйытык ордук долгутарын үөрэтэн, быһаарсан, тустаах сирдэргэ тиэрдэр, туруулаһар.
Кэнники сырыытыгар Абыйга сылдьыбыта, бырабыыталыстыба отчуотугар кыттыбыта. Оттон хоту сиргэ балык, балык булда, ол көҥүлэ – тыын суолталаах. Оттон күн бүгүн, бэйэ сииригэр, успуорт күрэҕин быһыытынан балыктаачылар интэриэстэрэ күөмчүлэнэр балаһыанньалаах. Кинилэр интэриэстэрин көмүскүүр, араҥаччылыыр сокуон наада. Оттон ону ситиһии, өйдөөбүппүт курдук, олус судургута суох. Туруорсуу билиҥҥитэ “салгыҥҥа ыйаммыт” туруктаах.
Арассыыйа, өрөспүүбүлүкэ да таһымнаах дьокутааттарбыт тиһэҕэр диэри киирсэн, туһалаах сокуон ылылларын ситиһэр соруктара уҕараабат.
Галина Данчикова саарбах түгэн хатыыламматын туһугар ымпыгар-чымпыгар диэри толкуйдаммыт, хайаан да бигэргэтиилээх, дакаастабыллаах туруорсуу наадатын анаан бэлиэтиир:
– Бырабыыталыстыба отчуотугар олохтоохтортон өрүү киирэр, улаханнык долгутар кыһалҕа. Быһаарыылаах хамсааһыны ирдииллэрэ оруннаах. Сокуон уталыппакка ылыллыан наада. 10 сыллааҕы сокуонунан салайтарарга күһэллэрбит дьоммутугар – аҕыйах ахсааннаах омуктарбытыгар улахан охсуулаах. “Любительское рыболовство” сокуон барылын сүрүн өттө 2013 с. ахсынньытыгар ылыллыбыта. Эбии-көҕүрэтии киирэрэ хаалбыта. Былаан быһыытынан, иккис ааҕыыга кулун тутарга көрүллүөхтээх. Саха сирин эбиитэ-көҕүрэтиитэ Госдуумаҕа тиэрдиллибитэ. Ол эрээри этиилэргэ аккаастаабаттарын курдук, бигэ тирэхтээн (аргуменнаан), сиһилээн биэрдэхпитинэ табыллар. Онон чопчу этиилэри истээри бу түмүстүбүт. Туруорсуу чопчу уонна хаачыстыбалаах буолуохтаах. Биһиги ону миэстэтигэр туруорсарга бэлэммит.
Үс тутаах туруорсуу ханныгый?
Бу курдук, иэрэҥ-саараҥ балаһыанньаланан, барыл ылыллыбакка сылдьыыта – нэһилиэнньэни быраабыланы кэһэн туран бултуурга күһэйиигэ тэҥнээх. Аһыыр аһын хайдах булуммакка олоруой? Бултууругар тиийэр. Онон сокуонунан көҥүллээх буоларын хааччыйыы ирдэнэр.
СӨ Арктика дьыалаларыгар судаарыстыбаннай кэмитиэт бэрэссэдээтэлэ Алексей Васильевич Киселев тустаах сокуон наадатын, ол эрээри өрөспүүбүлүкэ туруорсуута учуоттаныах кэриҥнээҕин бэлиэтиир. Сүрүнэ, үс тутаах туруорсууну тиһэҕэр диэри тиэрдэр санаалаахтарын эттэ:
– Былырыын дьокутааттары кытта сокуон барылыгар нэһилиэнньэ интэриэһин көмүскүүр эбиилэри бэлэмнээн ыыппыппыт. Сокуон балык салаатыгар дьайыылары бэрээдэктиир, көмүскүүр туһугар ылыллар. Туруорсуу туолар түгэнигэр балыгы, атын биоресурсаны хааччаҕа суох, бэйэ сииригэр, сынньалаҥ көрүҥүн быһыытынан балыктыыр уонна ити эйгэҕэ сыһыаннаах өҥөнү туһанар быраабы биэриэ этэ. Ааспыт кэм устата этиилэрбитин сааһылаан, чочуйан, сүрүнүн хаалларан, сүрүннэрин хааллардыбыт. Уоннааҕытын сокуон ылыллыбытын кэннэ да миэстэтигэр ситэрэн, эбэн биэрэр кыах бэриллэрин курдук гына, толкуйдаан оҥордубут.
Бастакыта, Хоту, Сибииргэ уонна дойду Уһук Илин эрэгийиэнигэр бэйэ сииригэр анаан бултааччыларга илими көҥүллүүрү туруорсабыт. Киин сиргэ уонна Саха сиригэр балыктыыр усулуобуйабыт да, балыкка наадыйыыбыт да араастаһар. Биһиги балыкпыт баһыйар өттө күрүчүөккэ иҥнибэт. Киин эрэгийиэннэргэ балыктааһын – баара эрэ сынньалаҥ көрүҥэ. Оттон Саха сиригэр – аһы булунуу, Уһук Хоту олохтоохторугар балыктааһын -- үгэс буолбут дьарык, олох укулаата. Билиҥҥи, РФ ТХМын 2014 сылын балаҕан ыйын 3 күнүнээҕи Илин Сибиир ууларыгар дьайар балыктыыр быраабыланан сирдэттэххэ, Саха сиригэр баара-суоҕа 28 өрүс учаастагар илим көҥүллэнэр. Онон сокуон барылын 9-с ыст. булгуччу уларытыахха наада.
Биир сууккаҕа бэйэ сииригэр анаан көҥүллэнэр балык кээмэйин олохтуур чааһыгар, “именной” көҥүллээхтэргэ уонна официальнай эти-хааны эрчийэр хабааннаах уонна успуорт тэрээһиннэригэр хаарчах суох буоларын туруорсабыт. Оттон уотунан оҕустаран, дэлби тэптэрэн, химияны туттан балыктыыр бобулларын өйүүбүт. “Илими туһанары сокуон барылын 5-с ыстатыйатын туһааннаах чааһыгар этиллэртэн уонна “любительскэй” балыктааһынтан уратыга бобуллар” диэн суруйары туруорсабыт.
Бэйэ сииригэр бултуур быраабыла аныыр болдьоҕор бэйэ сииригэр анаан илимниири көҥүллүүр сиэрдээх.
Иккис туруорсуу – сокуон барылын 10-с ыст. 1-кы чааһыгар сыһыаннаах. РФ Бырабыыталыстыбата 2015 с. тохсунньу 29 к. киллэрбит “414 №дээх п-П11 Көннөрүүтэ бэйэ сииригэр анаан бултааччылар быраабылаларын РФ субъектарын санаатын (мнения) учуоттаабакка, дойду толоруулаах былааһын федеральнай уорганнара бигэргэтиэхтээхтэрин этэ. Ол – сыыһа. Онон ити ыстатыйа 1-кы чааһыгар тустаах сиргэ балыктыыр быраабыланы хайаан да туһааннаах субъект үрдүкү дуоһунастааҕын кытары сөпсөһүннэрэри туруорсабыт. Онуоха дойду субъектара араастаһар усулуобуйалаахтарыгар тирэҕирэн, биир халыып быраабыла дьайара сатала суох диибит.
Үсүһүнэн, сокуон барылын 12-с ыст, 1-кы чааһын бастакы пуунугар “1) балык эйгэтигэр боломуочуйалаах толоруулаах былаас федеральнай уоргана” диэнигэр салгыы “эбэтэр толоруулаах былаас федеральнай уорганын кытта “любительскай” балыктааһын эйгэтигэр боломуочуйаланар туһунан сөбүлэҥ түһэрсибит РФ субъегын судаарыстыбаннай былааһын толоруулаах уоргана” диэни эбэри туруорсабыт. О.э. балыктыырга “именной” көҥүлү субъект былааһын толоруулаах уоргана биэрэрэ сөптөөх. Холобур, өрөспүүбүлүкэ Уһук Хоту сиргэ киирсэр 13 оройуонтан баара эрэ 3-гэр Росрыболовство территориятааҕы управлениетын салаата үлэлиир. Оччотугар, холобур, Сааскылаах балыксыта бэйэ сииригэр балыктыыр көҥүлү ылар туһугар Дьокуускайга кэлэ сатыр кыһалҕаланарыгар тиийэр. Онтуҥ кэлэ-бара, кыччаабыта, 40 тыһ. солк. Ким ону кыаныай?! Ол эбэтэр, кыһалҕанан моһойон, сокуону кэһэргэ күһэйии буоларыгар тиийэр.
Владимир Прокопьев:
– Анал хамыыһыйа тэриллэн, элбэх эбии-көҕүрэтии киирэ сылдьыбыта. Ымпыктаан ырытыһыы кэнниттэн тутаах концептуальнай түгэннэргэ тохтуурга быһаарбыппыт. Быраабылалары бэлэмниир РФ ТХМа онтун субъект үрдүк дуоһунастааҕын кытта сөпсөһүннэрэр, көрдөрөр эрэ түгэнигэр миэстэтээҕи усулуобуйа учуоттанар кыахтаах. Тустаах сокуону олоххо киллэрэргэ ирдэнэр кэккэ боломуочуйаны субъекка биэрэр сөптөөх. Чопчулаатахха, “именной” көҥүлү биэрэри. Кэнэҕэһин ол боломуочуйа улуустар быһаарыыларыгар биэрэргэ суоттанан. Балаһыанньаны миэстэтигэр ордук үчүгэйдик билэллэр. Холобур, балыктыыр ньыманы, миэстэтин, бултанар болдьоҕун субъект быһаарара ордук.
Олег Кузьмин – Арассыыйа “Госкомрыболовствотын” Ленскэйдээҕи управлениетын салайааччыта сүрүн кыһалҕаларга тохтоото:
– “Якутрыбзавод” Управлениетын 1986 сыллааҕы чахчыга сигэннэххэ, өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн 110 тыһ. любитель – балыксыт баара. Кинилэр сылга 4500 т балыгы бултууллара. Бэйэ наадатыгар балыктыыр босхо уонна көҥүл этэ. “О рыболовстве и сохранении водных биологических ресурсов” 2004 сыллаахха тахсыбыт 166 №-дээх ФЗ киириэҕиттэн бэйэ сииригэр уонна успуорт көрүҥүн быһыытынан балыгы бултааһын кэмиэрчэскэй дьайыыга (деятельность) киирэн хаалбыта. Онон итинник балыктыырга анаан, балыктыыр учаастактары кэмиэрчэскэй тэрилтэлэргэ сыһыарыы саҕаламмыта. Ол тэрилтэлэр гражданнарга путевкалары тыыран, дохуот аахсыахтаахтара. Саха сирин усулуобуйатыгар ити кыаллыбат суол буоларын олох бэйэтэ көрдөрдө. Өрүскэ – 144, күөлгэ – 344 балыктыыр учаастак тэриллибитэ. Күрэс түмүгүнэн өрүскэ 58 учаастак 7 туһанааччыга (2 юридическай сирэйгэ, 5 ИП) үллэриллибитэ. Бу хайысхаҕа харчы киллэринэр кыаллыбат эбит диэн, 42 учаастактан бэрт сотору аккаастаммыттара.
“О любительском и спортивном рыболовстве” диэн сокуон барылыгар боломуочуйалаах уорган көҥүллээтэҕинэ илиминэн балыктыыр көҥүллэнэр диэн киирбитэ да, тохтоон турар. Күрэһи тэрийиигэ мораторий биллэриллэн, бэйэ сииригэр балыктааччылар икки саар ыккардыгар ыйаннылар. Ханна да бултуур быраап сокуонунан мэктиэлэнэ илик. Сокуон ылыллыан наада.
Балыктыырга сыһыарыллыбыт учаастактартан былырыын – 114,591 т (77,6%) , 2015 сылга – 132 т, 2014 сылга – 121 т балык бултаммытын эттэ. Оттон ити көрдөрүү 2013 сыллахха – 352, 483 т этэ (98,9%).
Салгыы туох үлэни ыыталларын билиһиннэрдэ. Холобур, “Госрыбцентр” ЯФ ФГБНУЮ “Якутрыбзавод” ФГБУЮ СӨ Арктика дьыалаларыгар судаарыстыбаннай кэмитиэти, “Якутохотрыболов союз” ХЭУо кыттыһан, РФ ТХМа 2014 с. балаҕан ыйын 3 к. бирикээһэ бигэргэппит “Илин Сибиир балыктыыр-хаһаайыстыбаннай бассейҥҥа балыктыыр Быраабылаларыгар” уларытыыны киллэрэри туруорсубуттар. Уларытыы бэйэ сииригэр анаан балыктыырга олохтонор сууккатааҕы нуорумаҕа сыһыаннаах. Ол туһунан Сыһыарыы быһыытынан бэриллибит.
Ол нуоруманы табылыыссаҕа толорон тарҕаппыттарын көрдөххө, балык көрүҥүн аайы көҥүллэнэр кээмэй араастаһар. Улуустарга көрүллэр нуорма эмиэ уратылаах. Тууччах, муксуун барыларыгар да күҥҥэ – биирдии, тугунок – 40 устуука көҥүллэнэрэ суруллар. Оттон күндүөбэй – 50-нуу, “среднеленскэйдэргэ” – 10, быраҥаатта суккатааҕа көҥүллэнэр ахсаана 5 уонна 12 иһигэр халбаҥныыр. Нуорума кээмэйэ тустаах балык көрүҥэ төһө элбэҕиттэн тутулуктанар быһаарыллар.
Бу туһунан ыйыппыттарыгар: “Бу баара эрэ “быһа холуйан” көрүү, бигэргэнэ илик бырайыак, эрдэттэн үлэлэһэ туруу быһыытынан”, – диэн, Олег Кузьмин ылбат-биэрбэт ыккардынан хардалаах буолла. “КМНС киһитэ, эбэтэр көннөрү бэйэ сииригэр балыктааччылары хайдах араараҕыт?”, -- диэн эмиэ ыйыталастылар. Ону “урут пааспарынан быһаарарбыт, олохтоох иниспиэктэрдэр ким олохтооҕун, кэлиитин билэллэр. Ол эрээри ити өттүгэр билигин да уустук баарын билиннэ.
Билиҥҥитэ табаарынай балыктааһын ыытыллар сириттэн уратыларга любитель балыксыт анал көҥүлү ыларын ирдээбэттэр эбит. Аккаастаныллыбыт балыктыыр учаастактарга эспэримиэн быһыытынан бултууру көҥүллээбиттэр. Ол эрээри ити да ньыма баар балаһыанньаны быһаарбатын этэр. “Сокуон ылылла илигинэ илими көҥүллүүрбүт – сокуону кэһии. Онон сокуон барылын сүрүн өттүн ылынар сөптөөх” – диир. Лиссиэнсийэни тыырыыны улуустар муниципальнай тэриллиилэригэр биэрэ сылдьыбыт уопуттаахтарын, ол табыгастааҕын эттэ.
2009 с. бигэргэммит СӨ балыктыыр учаастактарын Кэрискэтигэр бэйэ сииригэр анаан уонна успуорт көрүҥүн быһыытынан балыктыырга көҥүллэнэр уопсайа 487 балыктыыр учаастак баар. Итинтэн 343 учаастага – күөлгэ, 144 учаастак – өрүскэ баар. Күн бүгүн итинтэн баара эрэ 16 учаастак анал күрэс түмүгүнэн икки тэрилтэ көрүүтүгэр сыһыарыллыбыт. Бастакы тэрилтэ – бу иннинэ “Якутрыбзавод” ФГБУ, билигин “Главрыбвод” ФГБУ. Киниэхэ Кэбээйи, Нам, Хаҥалас, Мэҥэ Хаҥалас уонна Дьокуускай куорат сиригэр түстэммит уопсайа 8 учаастак сыһыарыллыбыт. Иккис тэрилтэ – “Меркурий” ХЭУо эмиэ итиччэ учаастага Өлүөхүмэ сиригэр-уотугар баар да, балыктааччыларга путевканы биэрэр дьарыгын тохтоппут.
2016 сылга бэйэ сииригэр уонна успуорт быһыытынан балыктыырга анаан 155,8 т уу биологическай ресурса о.э. балык тыырыллыбыта. О.и. квоталаах балык көрүҥэ – 28,6 т, квоталаммата – 127,2 т эбит.
Дьокутаат Елена Голомарева: “Сокуон барылын ылыныыга сыһыаннаах РФ таһымнаах министиэристибэлэртэн киллэрэр этиилэргитигэр өйөбүл ылбыккыт дуо? Биһиги туруорсуубутун, холобур, боломуочуйаны биэрэр туһунан этиини кинилэр өйүүллэр дуу?”, – диэн чопчу ыйытыыны биэрдэ.
Онуоха Олег Кузьмин: “Билэллэрин билэллэр. Официально биллэрэ иликтэр. Ылыналларын-суоҕун билбэппин. Биир бэйэм өйүүбүн. Бастаан сокуону оҥорор уорган быһаарара ордук...”, -- диэн хардарда. О.э. өйөбүл ирдэспэтэхтэр диэн өйдөөтүм.
Елена Голомарева уонна ыйытыгы биһирээбит Галина Данчикова федеральнай министиэристибэ тустаах боппуруоска көрүүтэ, миниэнньэтэ булгуччу баар, биллэр буолуохтааҕар тохтоотулар. Оччотугар эрэ туруорсуу силигин сиппитинэн, толорунан ааҕылларын, оннук ирдэбил баарын санаттылар. Туруорсууну министиэристибэҕэ сөпсөһүннэрэргэ сүбэлээтилэр.
Иван Горохов, УоП бэрэссэдээтэлин солбуйааччы киин министиэристибэ таһымыгар күүскэ үлэлэспэтэхтэрин, аныаха диэри саарбахтааһын баарын, холобур, тугунуокка 40-нуу эрдэттэн нуорума олохтоммутун сөбүлээбэтэҕин биллэрдэ. “Сыччах кэтээн көрүүнэн, хааччахтыырынан муҥурдаммакка, нэһилиэнньэ интэриэһэ туруулаһыллыахтааҕа” – диир.
Дьокутаат Василий Власов:
– Туруорсууну федеральнай таһымҥа тиэрдэргэ, ону булгуччу ылыннарарга көмөлөһүөххэ. Бэл, Саха сиригэр илим хайаан да көҥүллэниэхтээҕин Арассыыйа таһымыгар ончу өйдөөбөттөрө сөхтөрөр.
ОНФ бэрэстэбиитэлэ балык боппуруоһа миэстэтигэр быһаарыллара, олохтоохтор этиилэрэ учуоттанара ордугун эттэ. Владимир Прокопьев ОНФ уонна СӨ УоП Арассыыйа таһымыгар тиийэ өйүүллэригэр ыҥырда.
“Сомоҕо күүс” уопсастыбаннай түмсүү аатыттан Сулустаана Мыраан бу сокуон барылын ылынары утарабыт диэтэ. Онуоха бу федеральнай сокуон барыла буоларын, туох хайа иннинэ нэһилиэнньэ интэриэһин учуоттуур, көмүскүүр туһугар бу кэпсэтии бара турарын санаттылар.
Быһата, бары да өрүттэр ылыллар сокуон хаарчаҕынан хаайбакка, балыктаан аһыыр быраабы, олохсуйбут үгэһи салгыыры мэктиэлиэхтээх дэстилэр.
Т.Захарова-Лоһуура
