Онуска тахсыбыт сайыным. Күөл уута сылыйан, сөтүө саҥа саҕаланан эрэр кэмэ. Атаспын кытта балыкпыт илимин көрө күн көтө-көтө, сороҕор күннэтэ эбэбитигэр баран кэлэбит. Дьоммутугар үгүөрү араас балыктаах кэлэн үөрдэбит.
Бу сааска, арааһа, киһи хайдаҕын-тугун билинэр кэмэ эбитэ дуу, наар бэйэ-бэйэбитин кытта куоталаһа, туста, охсуспута буола дугдуруҥнаһар идэлээх этибит. Дэлэҕэ даҕаны, күрүө үрдүнэн сүүрэ оонньуохпут дуо. Тэлгэһэни барытын биир да сиргэ түспэккэ эргийэн кэлэр идэлээх этибит. Ааһа баран, өссө ол сүүрэ үөрэнэн хаалбыт күрүөбүт үрдүнэн сүүрэн иһэн, кэнниттэн ситэн кэллэххэ, охторо сатаан тардыалаһыы, ыһыы-хаһыы буолара.
Дьэ, ити курдук сайыммытын бэркэ көрсөн, лапталаан, бороон кутуругуттан тутан баран бытыгырата сүүрсэ көтүтэр эрэттэр буоллахпыт.
Ол да сайын улахан атына суох. Балык ыан бүтэн, илимҥэ соччо иҥнибэт буолуута оҕо аймах чалбахтан саҕалаан сөтүөлээн барара. Биһиги, арыый улаата быһыытыйбыт дьон, арыый да атыҥҥа, дириҥҥэ холонуохпутун баҕарар этибит. Санаабытыгар, байҕал тобукпутунан, халлаан хабарҕабытынан буоллаҕа.
Биир үтүө күн илим көрө бардыбыт. Халлаан чуумпу, тыал-куус олох суох. Эбэбит иһийэн, тугу эрэ кэтэһэн турар курдуга. Илим көрө сылдьан уу сылааһын билбиппит. “Сөтүө кэмэ кэлбит”,— дэспиппит. Ол күн сорох илиммитин эһэн, онтон тутулуктанан, таһааран куурда ыйаан кэбиспиппит. Салгыҥҥа хаппытын кэннэ ыраастаан, бастаан баран, кураанахтыы илдьэ бараары күрүө тоһоҕотугар хат-хат иилтэлээн кэбиспиппит.
“Илим чалахайа хатарын кэтэһэ таарыйа ууну тургутан көрүөххэ баар эбит” диэн сөтүөнү арыйдахпыт үһү. Бастаан эбэ сылаас буолан баран “кирдээх” уутугар сөтүөлээн эбии “киртийдибит” дии санаан, атын эбэттэн киллэрэр үрэҕэр сайҕана бардыбыт.
Үрэх уута барахсан өҥүрүк куйааска тымныы уулааҕынан биллэр. Бу да сырыыга атах биллэ тоҥор уута тоһуйда. Барбах эти үөрэтэ түһээт, ыстанан кэбистибит. Син балай эмэ булкуллан, сылайа быһыытыйан, атахпыт тоҥон, үрэх ытыйан таһаарбыт, күн көрөн сылыппыт кумаҕар сытан сынньанныбыт.
Атаһым ол сыттахпына тура эккирээтэ да, кумах устун сүүрэн бырдаҥалатан тиийэн, үрэх эриллэ сытар, бу иннинэ киирэ илик чүөмпэбитигэр ыстанан кэбистэ. Атаһым миигиттэн биир сыл аҕа, ууга харбыыра да, умсара да ордук буолааччы.
Мин күөрэйэн тахсарын кэтэс. Испэр сүүрбэҕэ диэри аах – суох... Бу кэм иһигэр илин-кэлин син биир күөрэйээччи... Аны, саатар, үрэх ол чүөмпэ кэннэ 90 кыраадыс олох туора халытар. Баҕар, онно умсан тиийэн тахсыбыта буолаарай диэн, мин эмиэ кумаҕынан сүүрэн кэлээт, ыстанан кэбистим.
Тыбыс-тымныы, будулутан олорор үрэх уута ыбылы тутарга, тыыным кылгыырга дылы гынна, үрэх эрийэн бурутан ылан, ытыктаах күөрчэх курдук оонньуу түргэн күүстээх сүүрүгүн устун илдьэ барда. Ол тухары атаҕым үрэх түгэҕин билбэккэ иһэр, киһибин көрдөөн кулахачыйабын – суох, көстүбэт. Ити курдук улам дириҥээн, үрэх эниэтэ улам туруору буоларын саҕана атаһым уу иһэн куолаһа уларыйан хаалан баран, иннибэр уонча хаамыыга иккитэ күөрэйэн, ууну биир кэм ыһыахтаан бырдаҥалатан баран, эмиэ сүтэн хаалла. Харса суох атаспар харбаатым. Харбыыр үөрүйэҕэ суох киһи, санаабар, атаспар диэри күнү быһа харбаан тиийдим. Үсүһүн күөрэйиитигэр илиим тиийэр-тиийбэт буолан хаалла. Санаабар, уу иһэн ыксаабыт атаспын быыһыы охсуохтаахпын. Салгыны эҕирийэ охсон ылан баран, үрэх түгэҕиттэн тэбинэн, киһибин өрө анньан тыын киллэрэ түһүөм дии санаан умустум.
Санаам хоту буолбата. Атаһым мин кэлбиппин биллэ, харбаан ылла да моойбор түһэн, бобо тутан кэбистэ. Мин бастаан утаа «тыын ыла түспүтүн кэннэ үөһэ күөрэйиэм» диэн аһардым. Ону баара, киһим олох да бэйэбин салгын хабаҕын курдук оҥостордуу ыһыктар санаата суох эбит. Онуоха эбии били ылбыт тыыммын атаһым кытаанах ытарчатыттан төлө көтө сатыы сылдьан кэһэн кэбистим. Тыыным бүтэн, ыксаатым. Ол тухары илиититтэн төлө көтө сатыыбын да, туох да иһин ыыппат.
Ити курдук аллара, билиҥҥитэ тыыннаах хабах буола сылдьан киһибин сирэйгэ сырбаттым быһыылаах, бобо туппутун мөлтөтөр кэмигэр төлө охсон кэбистим. Күөрэйэн тахсыыбар халлааным хараҥара охсубут дуу диэх айылаах, барыта туманныран хаалбыт курдук. Төһө да өлө сыһан күөрэйдэрбин, атаспын быыһыыр санаам арахпат. Туруору баҕайы тохто турар эниэ эркиннээх үрэх биир кытылыгар үөт бөҕө үрэххэ охто сытарыгар сэниэм элэтинэн харбаан тиийдим. Үрэх сүүрүгэр оҕустаран, бэрт түргэнник тиийдим. Харбаан ылаат, ол талаҕынан кытылга сыылан таҕыстым. Иһим дьалкыҥнас уу быһыылаах. Хараҕым ирим-дьирим барарын сотто-сотто киһибин көрбүтүм, сүүрүккэ оҕустаран, эмиэ күөрэйэ-күөрэйэ сүтэн баран эрэр эбит. Күөйэргэ! Үрэх кытылынан охто-охто оту-маһы үрдүнэн сүүрүү кытаанаҕа.
Ситэн кэлэн ааһа бараат, үрэх кытыытыгар эмиэ үөт охто сытарын көрөөт, ыстанан кэбистим. Атаһым кэлэригэр ол үөттэн аҥаар илиибинэн тутуһан сытаммын, киһибин аан бастаан уһун баттаҕыттан тардан чугаһаттым, онтон хонноҕун анныттан соһон талаҕы туттардым, сирэйгэ таһыйдым...
Оо, атаһым эрэйдээх онно барбатах балык миинин курдук көрбүтүн умнубатым чахчы. Олох “бэтэрээ биэрэккэ суох этэ...” Талаҕы тутан сытан, тыын ылан чачайан, сөтөллөн, онтон арыый сирэй-харах сырдаан кэлбитигэр тыын ыла түһээт, аны ол талах устун кытылга сосуһан ырычаахтаһыы ынырыга. Ууга киһи сылайдаҕына, олох кытылга атаххар кыанан турбат буолан хаалар эбиккин. Атах-илии истибэт. Үөһэ тахсан, сылаас салгыҥҥа оҕустаран, куба сымыытын курдук ыраас халлааны көрөн күөх окко өр сыппыт.
Киһим тымныы ууга ыстанан киирээтин аҥаар атаҕын иҥиирэ такыччы тардан кэбиспит эбит, ол иһин уруккута харбыыр бэйэтэ биирдэ тимирэр аатыгар барбыт. Кэлиҥҥитин олох өйдөөбөт. Мин талах туттарарбын, онно сытан өйдөммүтүн эрэ өйдүүр. Били, миигин “тыыннаах хабах” курдук анныгар уктан, тыыммын хаайан иккиэн тутуспутунан өлө сыспыппытын олох таһыччы “умнан” кэбиспит.
Кэлин бу маннык улаханнык ыксаабыт кэмҥэ киһи инистиин эрэ быһыытынан, харбаан кэлбити барытын харбаан ылан тыын эрэ ыла сатыыллар диэн суруйаллар. Тутуспутунан өлбүт дьону ол иһин булаллар эбит. Атаһым да онтон улаханнык ырааппатах. Кэлин барбах онон-манан абына-табына өйдөөн кэлбитэ. Ол иһин быыһыы, харбаан кэлбит дьон кэнниттэн хонноҕун анныттан ылан, бастаан утаа тыын киллэрэр буоллахтара.
Бара сыһан баран быыһаммыт дьон, туох хайдах буолбутун кэпсээн, ыччаты сэрэтэллэрэ наада эбит.
Иһирик.
