Хомойуох иhин, саха хомсомуола алмаас бырамыысалыннаһын тэриллиитигэр көхтөөхтүк үлэлээбитин кэккэ салайааччылар улаханнык ааххайбаттар этэ.Аҕыйах сыллааҕыттан эрэ бэттэх, сахалар алмааска кыттыылара сүҥкэнин, тоҕус көлөһүнү тоҕон кырдьыкпын таһаардым.Ол курдук, геологтар «киһи олорботох иччитэх тыатыгар кэлбиттэрэ» диэн соҥноммут номох күүстээх этэ.Кырдьык өрөгөйдүүрүн туһугар төрүт олохтоох дьон алмааска кылааттарын намтата сатааччылары кытары мөккүһэр мөккүһүүм төрүөтэ сол этэ.
Дьокуускай 2-с №-дээх оскуолатыттан 23 онуһу бүтэрээччилэр – Мииринэй тутуутугар
Бу туһунан өссө 1987 сыллаахха «Эдэр хомуньуус» хаһыат үлэһитэ, бэйэтэ Мэҥэ Хаҥалас Төхтүрүттэн төрүттээх Клавдия Толстякова миэхэ кэпсээбитэ.Клавдия бэйэтэ Мииринэй куораты өр тутуспут ыччаттартан биирдэстэрэ буолан, интэриэһинэй, ардыгар мунчаарыылаах түгэннэри кэпсээбитин дьөрү умнубаппын.Ол иһигэр – сиэри таһынан ыарахан үлэҕэ хайдахтаах курдук илистибитин, ыарытыйбытын.1959 сыллаахха, сайын, Дьокуускай 2-с №-дээх орто оскуолатын 10 «б» кылааһын 23 үөрэнээччитэ, учууталлара Зоя Михайловна Миндияровалыын Мииринэй куоратын тутуутугар үлэлии кэлбиттэрэ. Куоракка үөскээбит уолаттар уонна кыргыттар, чап-чараас балаакканан, тимир оһоҕу оттон, олус кытаанахтык олорбуттара. Хап-хатыҥыр саха кыргыттара барахсаттар эр дьону кытары тэҥҥэ үлэлииллэрэ. Кинилэр «Мииринэй» рудник эргэ автобаазатын, 3-с №-дээх баабырыканы тутуспуттара, олорор дьиэлэр кыбартыыраларын эпсиэйдээһиҥҥэ сылдьыбыттара. Бу оҕолортон сорохторо Мииринэйгэ олохсуйа хаалбыттара. Лена Петрова, “Водораздельные галечники” бириискэҕэ үлэлиир Баһылай Лааһарап диэн Чурапчы уолугар кэргэн тахсыбыта.Дьокуускай иккис оскуолатын онус кылааһын бүтэрбит оҕолор туруулаахтык үлэлээбиттэрин дьэ саҥа өйдөөн көрөн, аҕыйах сыллааҕыта эрэ өйдөбүл дуоскатын ыйаабыттара. Мин санаабар, Мииринэй пааркатыгар бу дьиҥнээх саха дьоруой ыччатыгар, кэнэҕэски көлүөнэ өйдүү-саныы сылдьарыгар анаан бааматынньык тутуохтаахтар этэ.
Былыргы хомсомуол - Мииринэй Дьөгүөр
Дьөгүөр Луукун – сунтаардар ааттаабыттарынан Дьөгүөр Мииринэй, алмаастаах кыраай киинин тутуспута. Дьөгүөр иккис Бордоҥ Молотов аатынан холкуоhугар эрэйдээхтик иитиллэн, аччыктаан, тоҥон-хатан үөскээбит киhи этэ.50-с сылларга Дьөгүөр Луукун Мииринэйгэ Сунтаартан Оччугуй Ботуобуйалыыр тэргэн суолунан кэлбитэ. Тутуу биригээдэтигэр киирбитэ. Сайын өҥүрүк куйааска буспута, будулҕан тымныыга тоҥмута-хаппыта. Манна Иирэлээх үрэх хааhыгар бастакы мас бараактары, онтон салгыы эниэни кыйа икки этээстээх мас дьиэлэри тутуспута. Дьөгүөр тутуспут «жигаловскай» дьиэлэрэ сибилигин да норуокка туhалыы-абырыы тураллар.
Саха ыччата тутуспут бастакы дьиэлэрэ Ойуунускай, Экспедиционнай, Нагорнай, Геодезическай, Звезднай, Киирэп аатынан уулуссаларга, Ленинград бэрэспиэгин аллараатыгар, Yөhээ бөhүөлэккэ бааллар. Дьөгүөр Луукун Сүлдьүкээргэ эмиэ тутууга үлэлээбитэ. Ол сылларга Улуу Тоҕо дэриэбинэтэ, Бүлүү ГЭС тутуутунан сибээстээн, муораҕа тимирдиллэр дьылҕаланан, Сүлдьүкээргэ көhөрүллүбүтэ. Кэлин эргиллибит Сунтаарыгар, атастара-тутааччылар, «Дьэ, Дьөгүөр, хаhан Мииринэйгэр сылаас-тымныы уулаах кыбартыыра ыла бараҕын?» диэн хаадьылыыллара.
Наар ыарахан үлэттэн ордубакка, оннооҕор дьиэ-кэргэн да тэриммэккэ хаалбыт киhи, кырдьар сааhыгар сынньалаҥнык, сылаастык олоруон баҕарара баа буолуо дуо?!
2005 сыллаахха Егор Луукун тоҕо эрэ Мииринэй 50-сыллаах үбүлүөйүгэр ыҥырыллыбатах. Дьөгүөр Мииринэйгэ үлэлээбит кылаатын долоҕойдоругар уурбатахтар.
“Урут үлэлээбит сирим этэ” диэхтээн, санаата батарбакка кэлэ сылдьаахтаабыта.Ону баара, кинини ким да «сээн» диэбэтэҕэ. Ол саҕана, кытаанах майгылаах-сигилилээх чунуобунньуктар суолугар туора тураннар, кинини хараҕын уута тахсыар диэри атаҕастаабыттара. Дьөгүөр Луукуннуун кэпсэтиэхтэрин, истиэхтэрин да баҕарбатахтара.
Сотору буолаат, кини Сунтаарга өлбүтэ. Алмаас саҕаланыытын чэрдээх илиитинэн түстэспит кырдьаҕас хомсомуол улахан хомолтолоох ол дойдуга күрэммитэ.
Бүлүүчээн уола Ыстаппаан Алексеев - Мииринэйгэ
Ол саҕана Мииринэй бүтүннүүтэ сүүрбэ миэстэлээх байыаннай балааккалардаах, болуоктардаах, бараактардаах бөhүөлэк этэ. Саха мындыр ыччаттара Мииринэйтэн лаппа тэйиччи сиргэ - Оччугуй Ботуобуйа үрэх сыырын сирэйинэн землянка оҥоччу хаhан,титиригинэн ыпсаран, муосталаан, тимир оhох булан, быр курдук сылаас дьиэ гыналлара.
1950-60 сылларга үгүс саха ыччаттара 1,2,3-с №-дээх алмаас байытар баабырыкаларын тутууга – саамай ыараханыгар – хаhыы, тутуу үлэлэригэр сылдьыбыттара. Геологтары кытары Бүлүүчээн уола Ыстаппаан Алексеев үлэлэспитэ. Шурфа хаhыыта – биир саамай ыарахан үлэ. Ыстаппаан Алексеев “Бүлүүчээн Аанньааҕыттан Оччугуй Ботуобуйа эниэлэригэр тиийэ, балачча шурфаны хастым” диэн миэхэ кэлин кэпсээбитэ. Саамай дирин омуhаҕа отут миэтэрэ дириҥнээх эбит. 50-с, 60-с сылларга саҥа ыал буолбут саха дьоно кыра оҕолорунуун МУАД (Новай) оробуочай бөhүөлэгэр олохтоохтук олорон Майскай геологическай эспэдииссийэҕэ үлэлээбиттэрэ. 50-с сылларга Мииринэйгэ эдэр уолаттар кэмэ суох элбэхтэр, кыыс аҕыйах. Ыччат дьон олус элбээн, күүhүмсүйэн охсуhуу да элбии сылдьыбыт. Ол саҕана мас буочукалаах «Гюмри» кыhыл арыгы, «Сучок» буокка, испиир дэлэй. Бүлүүчээн ыччата Ыстаппаан Алексеев ааттаах «чистописание» буочарынан кыраhыабайдык, хаhыакка анаан ыстатыйа суруйар дьарыктаах эбит. 1958 сыллаахха «Мииринэй бырамыысалыннастаах бөhүөлэгэр үксэ эр дьон буолан хаайтараллар, тэhийбэттэр. Култуура, успуорт тэрээhиннэрэ суохтар. Хаартылааһын, арыгылааhын, онтон сылтаан иирсээн, быhахтаhыы тэнийдэ. Эдэр кыргыттар элбэхтэрэ буоллар, манна дьон араас хара дьаллыктан туттунуо этэ» диэн «Кыым» хаhыакка чыпчылҕан сурук ыыппыт. «Кыымнар» Мииринэй эдэр алмаасчыта С.Алексеев ыыппыт суругун ССКП уобалаластааҕы кэмитиэтигэр ыыппыттар. Ону обкуом отделын салайааччыта В.Игошин хонтуруоллаабыт. Балтараа - икки ый эрэ курдук буолаат, соҕурууттан-арҕааттан, хас эмэ сүүhүнэн кыыс Мииринэйи толорон кэбиhэллэр. Оччотооҕуга саҥа тутуллубут аэропуорка хастыы эмэ «ЛИ-2» сөмөлүөттэринэн Дьокуускайтан, Өрбөгөчөөнтөн, Киренскэйтэн, Иркутскайтан, Алдантан эдэр кыргыттары аҕалталаабыттара. Кыргыттарга аналлаах сүүрбэччэ балааккалар баар буолбуттара. Бүлүүчээн уола Ыстаппаан Алексеев суруга сол курдук улахан дуорааннаах буолбут. Дьэ уонна холостуой уолаттар, саамай күннэригэр сылдьар эр дьон эдэр кыргыттары кытары пааралаhар аакка барбыттара. Кыыс аймаҕа элбээн ол-бу охсуhуу, быhахтаhыы уурайар. Эдэр дьон, тапталлаахтарын кытары туспа олороору, минньигэстик таптаһаары, суhаллык туспа болуок, охсуу дьиэ, ыыспа туттар буолан хаалбыттар. Сотору кэминэн сүүhүнэн ыал үөскүү охсубут. Ити сылларга Мииринэйгэ оҕо бөҕөтө айыллыбыта. Дьааhыла, дьыссаат тутан барбыттара.
Түмүккэ
Сахалар алмаас бырамыысыланнаһын тэриллиитигэр сыhыана суохтарын туhунан дойҕох, Мииринэй тутуутугар үлэлээбит, көлөһүннэрин тохпут саха хомсомуолун кылааттарын туора сотуу буолар. Ол сыыhатын, халы-мааргы балыырын, бу сыллар усталара хаhыакка суруйдум ини, суруйбатым ини.
Станислав Алексеев, Мииринэй куорат.
КПРФ Саха сиринээҕи саайтын хаартыскатын туһанным.
