Парламент истиилэригэр АЛРОСА буруйунан экология саахалын көрдүлэр. Мунньахха АЛРОСА хампаанньа, ситэриилээх былаас бэрэстэбиитэллэрэ, федеральнай кэтээн көрөр уорганнар салайааччылара, учуонайдар, уопсастыбаннас, Бүлүү бөлөх улуустартан муниципальнай салайыныы, улуус дьокутааттарын сэбиэттэрин бэрэстэбиитэллэрэ кытыннылар.
Айылҕаҕа туох хоромньу оҥоһулунна? Ол туһунан сүрүн дакылааты оҥорбут СӨ экологиятын миниистирэ Сахамин Афанасьев иһитиннэрдэ. Миниистир АЛРОСА быһыта тоҕо баран, үөскээбит саахалтан өрүстэр уулара хайдах-туох эмсэҕэлээбитин билиһиннэрдэ. Судаарыстыбаннай бигэргэтиилээх лабораториялар хаста да төхтүрүйэн оҥорбут анаалыстарынан, уу көрдөрүүлэрэ киһи да иһэригэр, балыкка даҕаны сөбө суох нуорманы куоһараллара бигэргэммит. Ким да ону саарбахтыыра суох.
Туох миэрэ ылыллыбытый? Саахал тахсыбытын истээт, өрөспүүбүлүкэ айылҕаны харыстыыр сүрүн министиэристибэтэ сокуонунан ирдэнэр туох-баар дьайыыны оҥорбут, сороҕор, бэйэтин боломуочуйатын таһынан барар хардыылары ылыммыт.
Диспиэччэр сулууспатыттан быһыт тоҕо барыытын туһунан “сигналы” ылаат даҕаны, Мииринэй оройуонунааҕы айылҕа кэмитиэтин иниспиэксийэтэ тута эриэйдэҕэ тахсан, Иирэлээх, Аччыгый Ботуобуйа өрүстэр киртийбиттэрин бэлиэтээбиттэр. Сонно тута дыраагалар үлэлэрэ тохтуллан, төһө кыалларынан түргэнник административнай силиэстийэ саҕаламмыт.
Министиэристибэ ыыппыт мунньаҕар сөптөөх дьайыылар ылыллыбыттар. Оттон федеральнай кэтиир-хонтуруоллуур уорганнар, МЧС сулууспата бастаан сымнаҕастык эттэххэ, соччо ыксаабат, кыһаллыбат курдуктара эрээри, кэлин “кымньыыланан”, хамсанан барбыттара.
АЛРОСА хампаанньаҕа былааннамматах бэрэбиэркэлэри ыытаннар, ол түмүгэр производство үлэтэ сокуону кэһиилээх ыытылла турарын, чопчу туох кэһиилэр баалларын быһаарбыттара. Ол барыта хампаанньаҕа административнай дьыала тэриллэригэр төрүөт буолбута.
“Суор хараҕын суор оҥпот”?
Дыраагалаах полигоннартан кирдээх уу түһэн, өрүскэ устан, айылҕаҕа, экология тиһигэр улахан охсууну оҥорбутун Росприроднадзор маннааҕы Управлениета хоромньуну ааҕан, сөбүлэһиннэрэ диэн Москубаҕа киин аппараакка ыыппыта. Хоромньу кээмэйин 22 млдр солк. диэн аахпыттарын иһитиннэрбиттэрэ. Хомойуох иһин, парламент истиилэригэр Росприроднадзор управлениетын салайааччыта Виктор Семенов “ Федеральнай улахан Росприроднадзор киин аппараата хоромньуну ааҕарга туттуллубут методика айылҕа саахалыттан (вследствие стихийных бедствий) оҥоһуллубут хоромньуну ааҕарга туттуллубат, онон итинник ирдэбили туруоруу “некорректнай” диэтэ” диэн соһуталаата.
Ол эбэтэр, РФ Росприроднадзорун киин аппараата “бу айылҕа саахала” диэн быһаарбыт буолан тахсар! “Суор хараҕын суор оҥпот” диэн өс хоһооно баар. Айылҕа иһин эппиэттиир улахан федеральнай чунуобунньук оҕото салайар хампаанньата экологияны хайдах алдьата олоруой диэтэхтэрэ?! Онон “айылҕа бэйэтэ буруйдаах” буоллаҕа!
Ол да буоллар, административнай дьыалалар көбүтүллүбүттэрэ. Росприроднадзор АЛРОСА хампаанньаны 600 тыһ. солк. уонна 50 тыһ. солк. суумалаах административнай эппиэккэ тардыбыта. Экология министиэристибэтэ Иирэлээх өрүскэ оҥоһуллубут хоромньуну 11,19 мөл. солк. диэн суоттаабыта, оттон Аччыгый Ботуобуйаҕа – 4,67 мөл. солк. Ленскэйдээҕи Ростехнадзор управлениета (сал. В.Тишин) 28 мөл. солк. хоромньуну аахпыта. Айылҕаны харыстыыр борокуратуура АЛРОСАҕа 750 тыһ. солк. ыстараап туруорбута. Дьэ ол эрээри, бу ирдэбиллэри кытта сөбүлэспэккэ, бэйэтин буруйдааҕынан ааҕыммакка, хампаанньа Арбитраж суутугар утары ирдэбиллэри киллэрэн, билигин суут мунньахтара саҕаланан эрэллэр.
“Бырастыы гыныҥ: буруйбут суох”
Парламент истиилэригэр хампаанньа генеральнай дириэктэрин 1 солбуйааччыта Игорь Соболев сырытта. Кини өрөспүүбүлүкэ дьонуттан-сэргэтиттэн “бырастыы гыныҥ” диэн көрдөстө. Ол эрээри, ып-ырааһынан көрөн туран “биһиги буруйбут буолбатах” дии турбутуттан киһи эрэ сөҕөр.
Бу иннинэ сэтинньи 12 күнүгэр буолбут ОНФ, Уопсастыбаннай палата уонна ОЭС тэрийбит уопсастыбаннай истиилэригэр Өлүөнэтээҕи уу бассыайынын управлениета (сал.И. Андросов) быһыт алдьаныыта дырааганы көҥүлэ суох көһөрүүттэн тахсыбытын туһунан чахчыны иһитиннэрбитин АЛРОСА үлэһиттэрэ кыккыраччы мэлдьэһэ турбуттара.
Парламент истиилэригэр АЛРОСА улахан салалтатын бэрэстэбиитэлэ Игорь Соболев эмиэ барытыттан мэлдьэһэр лииньийэни тутуста. Соболев бу “күүстээх ардах содула” диэн быһаарда. Кини “даамбалар бириэмэннэй эбийиэктэр, онон реестргэ киирэллэрэ булгуччута суох. Оттон киирбиттэрэ да буоллар, 4-с кылаастаах ГТС буолан, Ростехнадзор хонтуруолугар кинилэр киирбэттэр” диэн этэ турда.
“Улахан сөҥүү суоҕа!”
АЛРОСА тойоно итинник этэрэ төһө сөбүй? Маныаха мунньахха кытта кэлбит СӨ Гидрометкиин ыстаансыйатын начаалынньыга Татьяна Маршалик айылҕа көстүүлэрин “кутталлаах киритиэрийинэн быһаарыы” классификацията баарын санатта. Ол иһигэр ардах киэнэ – күҥҥэ 12 чааска (ол аата суукка аҥаарыгар) 50 млм. уонна онтон элбэх сөҥүү түстэҕинэ, бу -- “кутталлаах киритиэрий” диэн буоларын эттэ. Оттон атырдьах ыйын 17 күнүгэр сууккаҕа барыта 82 млм. сөҥүү түспүтэ диэтэ.
“Гидрометкиин ол сарсыарда күүстээх ардах буолуоҕа диэн сэрэппитэ эрээри, ол ардах күүстээх киритиэрийгэ тиийбэтэҕэ”, – диэтэ. Кини МЧСка, оройуон дьаһалтатыгар, бырабыыталыстыбаҕа сэрэтии барыта тиэрдиллибитэ, ол эрээри “кутталлаах ардах” түспэтэҕэ диэтэ. Онон хампаанньа үлэһиттэрэ этиллэрин курдук, “100 сылга биирдэ түһэр” күүстээх ардах буолбатах эбит диэн бигэтик өйдөннө.
Дьокутааттар этиилэриттэн
Дьокутааттар тугу ирдэстилэр, туруорустулар? Ил Түмэн вице-спикерэ Антонина Григорьева доруобуйа харыстабылыгар ыытыллар чинчийиилэргэ 5 сылга үбүлээһин аҕыйаҕын санатан эттэ.
Феодосия Габышева муниципалитеттар анал бырагыраамаларын экология кииннэрин, ыстаансыйалары, эспэдииссийэлэри тэрийиини, экология сырдатыынын учуоттаан оҥороллоругар болҕомтону уурда.
Павел Ксенофонтов, дьокутаат “Я – инженер” диэн бырайыак ааптара, бырайыак чэрчитинэн тыһыынчанан оҕо бу идэни талан бырамыысыланнаска үлэлии сылдьарын санатта. Мииринэйдээҕи ГОКка Ньургун Захаров, “Я – инженер” оонньуу кыайыылааҕа үлэлии сылдьара олус үчүгэй диэтэ. “АЛРОСА кыттыылаах Экология Сэбиэтин ыҥырыахха, мунньахтыахха. Бу боппуруоһу санааны түмэн бииргэ быһаарыахха уонна Экология пуондатын тэрийиэххэ”, – диэтэ.
Сүлдьүкээргэ – болҕомтону!
Дьокутаат Юрий Николаев “АЛРОСА хампаанньаҕа аны маннык хатыламматын курдук дьаһаныы, үлэ-хамнас барыахтаах. Онон бэйэ-бэйэни истэр наада. Бүлүү бөлөх барыта эмсэҕэлээтэ эрээри, мин бастакынан экология охсуутун ылбыт Сүлдьүкээри ааттыам этэ. Кини айылҕа харыстабылын сокуоннарын кэһэр үлэ-хамнас охсуутун маҥнайгынан ыла олорор. Онон киниэхэ ураты болҕомто ууруллара наада. Саамай интэриэһинэйэ, манна “альтернативнай” дэнэр ууга аммоний ионнарын булбуттара. Сүлдьүкээр үрэх баһыгар үс лицензионнай учаастак баара биллэр. Ол аата, ууну киртитии бара турар буоллаҕа.
ГТС туһунан этэр буоллахха -- иккис эбэтэр маҥнайгы кылааска көһөрүллүөхтээх этэ. Боротокуолга бырабыыталыстыба Ленскэйдээҕи экологическай уонна технологическай надзор сулууспатын куһаҕан үлэтин булгуччу бэлиэтиир наада. Бүгүн “бу ГТС буолбатах этэ” диэн этэллэр. Оннук буолбатах, хайаны байытыы үлэлэригэр ГТС туттуллар диэн пууннар бааллар. Саахал тахсыан инниттэн итини барытын эрдэттэн оҥоруохха баара. Оччоҕо куттал туоратыллыа этэ”, – диэтэ.
“Лиссиэнсийэтин былдьыырга!”
Дьокутаат Сулустаана Мыраан: “Хампаанньа өрөспүүбүлүкэ нэһилиэнньэтин санаатын, федеральнай кэтиир-хонтуруоллуур уорганнар быһаарыыларын аахсыбакка, эппиэтинэстэн куотуна сатыы турара сүрдээх. Парламент истиилэрин сүбэ быһаарыытыгар хампаанньа туох баар кэһиилэрин туората илигинэ, лиссиэнсийэтин былдьыырга диэн этиини киллэрэргэ диэн этиилээхпин», — диэтэ.
Дьокутаат Александр Смирнов: “Кэбээйи улууһунан Бүлүү эмиэ кэлэн устар, онон Кэбээйи улууһун эмсэҕэлээбит улуустарга эмиэ киллэрэр наада. Миэхэ улуус олохтоохторуттан 1,5 тыһ. сурук киирэ сытар”, – диэн туруоруста.
ОНФ салайааччыта Валерий Лютай: “Билигин биһиги суут кэмпитиэнсийэлээх быһаарыытын күүтэбит. Хампаанньаҕа мантан инньэ аһаҕас үлэни ыытаргытыгар, туох миэрэни ыларгытын барытын аһаҕастык биллэрэн иһэргитигэр баҕарабыт”, – диэн эттэ.
Билимҥэ үп-харчы наада
Учуонайдар этиилэрэ эбии үбүлээһин туһунан буолла. Туохха олоҕуран ол үбүлээһин элбиэхтээҕин туһунан лаппыйан иһиллибэтэ. Хомойуох иһин, учуонайдар күүскэ этиэхтэрэ диэн күүппүппүт.
Андрей Матвеев, Хайа институтун лабораториятын салайааччыта, СӨ Акадьыамыйатын вице-бэрэсидьиэнэ Бүлүү зонатын чинчийэр биэс сүрүн хайысхалаах, уонча бырайыактаах, экология өттүн, тыа хаһаайыстыбатын бородууксуйатын хаачыстыбатын, доруобуйа туругун көрөр хайысхалаах билим бырагырааматын барыла оҥоһуллан дьүүллэһиллэн, научнай сэбиэккэ бигэргэммитин эттэ. Билигин бүтэһиктээх сөбүлэһиини бара сылдьар, онуоха үбүлээһинин кээмэйэ итэҕэһигэр тохтоон, эбии үбүлээһини көрөр наадатын эттэ.
Дмитрий Саввинов, Экология институтун дириэктэрэ эмиэ “чинчийии ыыппыппыт эрээри, билигин “хонуутааҕы (“полевой”) чинчийиилэр түмүктэрин оҥоро сылдьабыт. Онуоха үбүлээһин тиийбэт” диэтэ.
Арай Бүлүү оройуоннарыгар ыытыллыбыт бастакы эспэдииссийэ салайааччыта, Вадим Кривошапкин, уруккута Доруобуйа институтун дириэктэрэ: “Тулалыыр эйгэни мониториннааһын ыытыллар. Онтон киһи доруобуйатын мониториннааһын суох. Биһиги медико-экологическай мониторинг методикатын туттарга этии киллэрэбит. Онно киһи этигэр-сиинигэр ханнык металлар иҥпиттэрин, ас-үөл дьайыытын – барытын үөрэтии киириэхтээх. Ол түмүгэр доруобуйаҕа тулалыыр эйгэ киртийбитэ хайдах дьайбыта көстүө этэ. Оччоҕо эрэ тугу эрэ туруорсар, уларытар кыах баар буолуоҕа”, -- диэн эттэ.
Уопсастыбаннас – “кымньыы” оруолугар
Бу түбэлтэ уопсастыбаннас күүһүн-кыаҕын көрдөрдө. Ол туһунан СӨ Уопсастыбаннай палаататын чилиэнэ Николай Барамыгин эттэ:
– Уопсастыбаннай палаата, ОНФ уонна ОЭС саахал тахсыаҕыттан көҕүлээн АЛРОСА, надзорнай уорганнар бэрэстэбиитэллэрэ кыттыылаах хас да уопсастыбаннас мунньахтарын, истиилэри ыыттыбыт. Билигин даҕаны миэстэтигэр тыҥааһын баар. Холобур, нэһилиэнньэни уунан хааччыйыы ситэтэ суох. Ордук Мииринэй улууһугар Сүлдьүкээр нэһилиэгин уунан хааччыйыы оҥоһуллан быстыбата, АЛРОСА онуоха хамнанан-имнэнэн испэтэ ыйытыылары үөскэтэр.
2017 сылтан ыла өрөспүүбүлүкэ өрүстэригэр хас даҕаны улахан экология иэдээнэ тахсыбыта манна баар сир баайын хостуур тэрилтэлэр тулалыыр эйгэ харыстабылыгар болҕомтону уурбаттарын туоһулуур.
Биһиги этиилэрбит манныктар:
– АЛРОСА бас офиһын хостуур эрэгийиэҥҥэ төннөрүү;
– буолбут саахалга АЛРОСА буруйун билинэригэр;
–мировой сөбүлэһиннэриигэ барарга;
– туох баар ыстараабы, хоромньу кээмэйин төлүүргэ;
–хампаанньа производствоҕа, ордук ууну туттар үлэлэргэ куттала суох технологиялары туттарыгар;
– СӨ Бырабыыталыстыбатын кытта бииргэ оҥоһуллар бырагыраамаларыгар кыттарга.
Иван Бурцев, уопсастыбаннай эколог, “Бүлүү” экология кэмитиэтин чилиэнэ, тыл этэригэр урукку көлүөнэ хорсун экологтары кэриэстээн чуумпуран туруохха диэн бары атахтарыгар турдулар. Кини этиитигэр кэтиир-хонтуруоллуур уорганнар дьиҥнээх боломуочуйаларын төннөрүөххэ диэтэ. “АЛРОСА хампаанньа туох да дакаастыы сатааһына суох, хоромньутун 202 млрд солк. төлүөхтээх. Нэһилиэнньэ доруобуйата эмсэҕэлээбитинэн, Кэппэндээйи куруорда АЛРОСАттан өрөспүүбүлүкэҕэ төннүөхтээх. Билигин эмтээх былыыгы АЛРОСА бэйэтин эмтиир тэрилтэлэригэр тиэнэн туһана олорор”, – диэтэ.
Улуустар кыһалҕалара
Улуустартан дьокутааттар сэбиэттэрин бэрэссэдээтэллэрэ, Бүлүү баһылыга кыттыыны ыллылар. Сунтаар улууһуттан дьокутааттар оройуоннааҕы Сэбиэттэрин бэрэссэдээтэлэ Ульяна Попова тыл эттэ. Бу иннинэ аҕай кинилэргэ улуус дьокутааттарын мунньаҕа буолбута, онно уопсай быһаарыынан сурук ылыллыбыта. Сунтаар дьокутааттара туох боппуруоһу туруорбуттарый?
– Бүлүү уута тааҥнаан, “Уу кирдээх” диэн РФ МЧС сигэнэр информация тарҕанна. Олохтоох дьоҥҥо-сэргэҕэ тыҥааһын үөскээтэ. Бу барытын быһаарар биир оробуочай бөлөх суоҕун түмүгэ диэххэ сөп. АЛРОСА таһаарбыт саахала улууска баар ууну ыраастыыр тэриллэр туруктарын көрдөрдө. Холобур, ууну ыраастыыр ыстаансыйа 11 тыһыынча киһи олорор Сунтаарыгар 2006 сыллаахха тутуллубута.
–Альтернативай ууну көрдүүр чинчийиилэри ыытар наада, онуоха сир аннынааҕы ууну эмиэ чинчийэр наада;
– Онно тиэрдэр суолу тутуу ороскуотун эмиэ учуоттуурга. 16 нэһилиэнньэлээх пууҥҥа ууну ылар сирдэргэ суол оҥоһулла сылдьар. Билигин 52 300404,54 солк. суумаҕа 20,4 км суолу тутар хаалла. Ити үбүлээһинин быһаарарга;
– Сунтаарга улахан кыамталаах уу ылар (водозабор) ыстаансыйатын туттарарга, оттон Бордоҥҥо, Элгээйигэ, Кутанаҕа, Сиэйэҕэ баар ууну ыраастыыр тэриллэр кыамталарын улаатыннарарга, Устьеҕа, Туойдаахха, Ыгыаттаҕа саҥа тэриллэри туруорарга;
– Ууну альтернативнай дэнэр сиртэн тиэйэн, ыраастыыр ыстаансыйаларга аҕаларга уу сыната өрө тэбэн тахсар. Онон маныаха субсидия көрүллэрин ситиһиэххэ;
– Сунтаарга Роспотребнадзор управлениетын лабораториятын тэрийии боппуруоһун туруорсарга;
– СГЛИ бырааһа нуорманы таһынан үлэлии олорор. Онон анал үөрэхтээх эбии исписэлиистэр наадалар. Сунтаардааҕы “Гигиена уонна эпидемиология киинигэр” лабарааннар, киэҥ анаалыстары ыытарга прибордар, реагеннар наадалар. Урут ууну 30 көрдөрүүнэн анаалыс оҥоһуллар буоллаҕына, билигин анаалыс 18 көрдөрүүнэн эрэ оҥоһуллар;
– Кэнники уон сылга учуокка турар искэн ыарыылаах (новообразования) ахсаана улууска 57 %-нынан элбээтэ. Ыарыыны эрдэттэн булар инниттэн профилактика үлэтэ күүскэ барара наада. Онуоха аныгы диагностика тэрилэ булгуччу наада – холобур, көмпүүтэр томограба. АЛРОСА хампаанньа улууска ону ылан да биэриэн сөп этэ.
Улуустартан киирбит этиилэр бу маннык курдук, уу киртийиитинэн сибээстээн, нэһилиэктэр датаассыйаларыгар көрүллүбэтэх ороскуоту көрсөн олороллорун туһунан буолла. Хайдах даҕаны гынан кинилэр ону бэйэлэрэ аҥаардастыы быһаарар кыахтара суох. Маны барытын суоттаан-учуоттаан, сөптөөх дьайыылар оҥоһуллан, быһаарыы ылыллара наада.
Парламент истиилэрин сүрүн түгэннэрэ итинник. Ил Түмэн бу парламент истиилэригэр сүрдээх улахан, элбэх түһүмэхтээх дьоһун сүбэ-быһаарыыны ылынна. Ол туһунан кэлэр нүөмэргэ анал сыһыарыыга ааҕаарыҥ.
Санаалар
“Бу – техногеннай саахал”
Кристина Егорова, “Саха экологтарын уопсастыбаннай түмсүүтэ»:
– Мин инженер-экологпын, онон идэбинэн сокуоннары уонна онно буолар уларыйыылары син билэбин. Бу – айылҕа буруйунан саахал буолбатах. Бу – техногеннай саахал. Онон сир баайын хостооччу “өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүгэр оччо-бачча харчыны киллэрэр” диэбэккэ эрэ, сокуону кэһэн үлэни ыыта олорбутун иһин эппиэттиэхтээх. Тоҕо ардахха көлбөрүтэллэрий? Тоҕо саппаас котлован оҥостубатахтарый? ЧС түбэлтэтигэр бэлэм буоларга туох барыта оҥоһуллубут буолуохтаах – ол сокуон ирдэбилэ. Онтон кинилэр ГТСтара реестргэ даҕаны суох!
Хоромньу булгуччу төлөнүөхтээх. Бүлүү Өлүөнэҕэ түһэр, онтон Өлүөнэ – Муустаах акыйааҥҥа. Онон бу саахал өрөспүүбүлүкэтээҕи эрэ таһымнаах буолбакка, өссө аан дойдутааҕы таһымнаах. Итинник буоллаҕына, биһиги аан дойдутааҕы СМИлэргэ тахсыахпытын наада.
“Сөптөөх хардыы оҥоһулунна”
Алмаастаах түөлбэҕэ өр сылларга үлэлээбит, үрдүкү салайар үлэҕэ сылдьыбыт Василий Власов бу истиилэргэ кэлэ сырытта. Кини санаатын эттэ:
– Өрөспүүбүлүкэ Ил Түмэнэ үчүгэй хардыыны оҥордо. Дьоһуннаах көдьүүстээх кэпсэтии баран эрэр. Надзор сулууспаларын туһунан этэр буоллахха, кинилэр недропользователлэртэн куттаныа, дьулайыа суохтаахтар. Кинилэр соруктара – туох-баар сокуону-нуорманы, ирдэбили тутуһууну хонтуруоллааһын. Холобур, бу түбэлтэҕэ “руслоотводнай” ханаал баар буолуохтаах этэ – уруккуттан оннук ирдэбил баара, ЯкутНИИпроалмаз институт оннук бырайыактыыра, мин бэйэм ону билэбин, туоһубун.
Урукку сылларга Бүлүү улуустарыгар бэрэпиэссэр В. Кривошапкин салалталаах эспэдииссийэ үлэлээбитэ. Үбүлээһинэ сөпкө быһаарыллан икки сыл иһигэр чинчийии хаачыстыбалаахтык оҥоһуллубута. Үбүлээһини өрөспүүбүлүкэ уонна хампаанньа оҥорбуттара. Онно олоҕуран АЛРОСАттан үп киирэрин ситиспиппит.
Бу сырыыга өрөспүүбүлүкэ хампаанньа акционерын быһыытынан, Кэтээн көрөр сэбиэккэ (Наблюдательный совет) боппуруос туруоруохтаах. Толорооччу дириэктэргэ туспа, кини кэмпитиэнсийэтигэр киирэр боппуруоһу туруоруохха. СӨ Аҕа баһылыга Ыйааҕар эбии курдук экологияҕа ылыллыбыт бырагырааманы, онно туох баар үбүлээһин боппуруоһун быһааран бигэргэтиэхтээх. Бастатан туран, онно доруобуйа көрүллүөхтээх. Маннык киртитиини атын сир баайын хостооччулар эмиэ таһаара тураллар. Онон бу уопсай быһаарыы кинилэри барыларын хабар курдук оҥоһуллуохтаах.
Парламент сааскы сиэссийэтигэр АЛРОСА генеральнай дириэктэрэ хампаанньа үлэтин араас хайысхатын отчуоттуоҕа диэн быһаарыы ылыллыбыта – бу улахан ситиһии. Саамай сөптөөх хардыы. АЛРОСАны эрэ буолбакка, атын даҕаны хостуур хампаанньалары оннук отчуоттатыахха наада. “МЕЧЕЛ”, көмүс хостооччу “Полюс-золото”, уо.д.а. отчуоттаатыннар, ол сүрдээх үчүгэй буолуо этэ.
Оттон чопчу бу түбэлтэни ылар буоллахха, эппитим курдук, хонтуруоллуур уорганнар бэйэлэрин эбээһинэстэрин толоруохтаахтар. Хайаны байытыы үлэлэрин бырайыактарын барытын Гостехнадзор уонна атын уорганнар барытын бэрэбиэркэлиэхтээхтэр. Оттон хампаанньалар ону толорбот буоллахтарына, суут-сокуон баар. Эппиэтинэскэ тардыллыахтаахтар, накаастаныахтаахтар.
Уу – сытыы боппуруос. Иһэр уунан хайдах хааччыйабыт?
ДьУОХХ миниистирэ Дмитрий Садовников парламент истиилэрин кэнниттэн “Кыымҥа” маннык быһаарда.
– Бүлүү улуустарыгар туспа “Иһэр уунан хааччыйыы” диэн бырагыраама баар дуо? Баар буоллаҕына, тоҕо үлэлээбэтий? Ситэ үбүлэммэт дуу?
– Ситэ үбүлэммэт диэн буолбатах. Ити бырагыраама муниципальнай тэриллиилэргэ бэриллибитэ. Онон үп-харчы суоҕунан, нэһилиэнньэ бэйэтэ наадыйбат буолан, ол ситэри үлэлээбэккэ турбута. Улуустар итиннэ араастык барбыттара: ким эрэ уунан хааччыйыыны урбаанньыттарга биэрбитэ, ким эрэ муниципальнай хаһаайыстыбаҕа хаалларан баран ити боппуруоһу кыайбакка, соннук туран хаалбыта. Саахал тахсыбытыгар ити боппуруос олус сытыытык турда. Онон Аҕа баһылык Айсен Николаевы кытта дьүүллэһэн баран биһиги протоколунан бигэргэммит дьаһал тутан олоробут: ол бырагырааманы сөргүтэргэ уонна олоххо киллэрэргэ диэн. Онно үлэлэһэ сылдьабыт. Ордук улахан болҕомтону эмсэҕэлээбит улуустарга уурабыт уонна акционернай хампаанньаны кытта итини дьүүллэһэ сылдьабыт.
– Чопчу туох үлэ барарый? Үнүрүүн уопсастыбаннай истиилэргэ ДьУоХХттан бэрэстэбиитэл баара даҕаны, ситэ-хото арыйан кэпсээбэтэҕэ.
– Хомойуох иһин, биһиги түргэнник дьаһаныахпытын, муниципальнай тэриллиилэр өттүттэн бытаарыы баар. Холобур, АЛРОСА төһө кээмэйдээх үбү көрөрүн эмиэ ааҕыан суоттуон наада, онуоха анал табылыысса ыытар, биһиги ону толороору муниципальнай тэриллиилэртэн дааннайдары хомуйабыт. Ону Ньурба куората, бэл, хас оҕо дьыссаакка сылдьарын биэрэн быстыбат. Норматив быһыытынан, Ньурбаҕа 15 тыһыынча киһи олорор диир да буоллахпытына, хас биирдии тэрилтэ (учреждение) атын-атын нормативынан суоттанар. Оскуола да буоллун, интэринээт да буоллун, оҕо саада да буоллун. Ол иһин биһиги ону барытын олохтоох дьаһалтанан илии баттаммыт, бигэргэммит сыыппараларга олоҕуран оҥоро сатыыр буоллахпыт.
Ону улуустар суругу-докумуону оҥорон испэттэр, сороҕор, бырагыраамаҕа сыыппаралары уган биэрэр кыахтаах исписэлиистэрэ даҕаны суохтар. Ол гынан баран, туох баарынан ыксата сатыыбыт. Болдьохпут ахсынньы 1 күнэ диэн. Оҥоһулунна даҕаны, бырабыыталыстыба иһинээҕи финансовай, атын да блоктары кытта сөбүлэһиннэрэн ылыллыаҕа. Ити барыта бириэмэни ирдиир. Оттон суһаллык олоххо киириэхтээх түгэннэргэ, АЛРОСА нөҥүө, наадыйар муниципальнай тэриллиилэргэ тиэхиньикэ атыылаһаары гынабыт. Өссө даҕаны инники хардыыларбытын чуолкайдаары көрсүөхтээхпит, быһаарсыахтаахпыт.
– Кэбээйи улууһун эмсэҕэлээбит улуустарга киллэрэри туруорустулар. Ону хайыыгытый?
– Парламент биһиэхэ ыйан биэрэр уорган буоллаҕа. Онон биһиги Кэбээйини эмиэ үөрэтиэхпит.
Нина ГЕРАСИМОВА.
