Бөлүүн, о.э. атырдьах ыйын 8 күнүгэр, сарсыарда 5 чааска Дьааҥыга халлаан кыһыллыҥы-саһархай өҥнөнөн баран эмискэ ытыс таһынар ыас хараҥа буолбут. Төһө да сайыммыт үтүөтэ ааспытын иһин, үрүҥ түүннээх хотуларга халлаан сырдыыр кэмэ. «Былырыын эмиэ үүт-үкчү маннык буолбута» диэн олохтоохтор кэпсииллэр.
Дьааҥыга ойуур уота туран, күн бүгүҥҥү балаһыанньа туһунан таарыйа кылгастык ахтыахха. Дьааҥы баһаара сайыны быһа кыайан умуллубата. Нэһилиэктэргэ барыларыгар кэриэтэ иккилии-үстүү улахан уот турбута. Табалаахха, Адыаччыга, Сартаҥҥа, Дулҕалаахха уот нэһилиэккэ субу киирэн истэҕинэ олохтоохтор күннэри-түүннэри сыралаһан, кэтээн-манаан кыл мүччү быыһаммыттара. Билигин да сорох нэһилиэктэр ыксаллаах быһыыга-майгыга олороллор.
Күн бүгүн Оһохтоох сэлиэнньэтигэр уот 700-800 м. чугаһаата, олохтоохтор докумуомнарын, малларын-салларын хомунан бэлэм олороллорун кэпсээтилэр. Улуус киинэ Баатаҕай буруонан бүрүллэн үстүү-түөртүү күн сөмөлүөт көппөккө хаайтарыы бөҕө буолбута. Түннүк, аан быыһынан дьиэ иһигэр кытта киирэр хойуу буруо турбут. Таһырдьа таҕыстахха, киһи сирэйэ-хараҕа аһыйа түһэр, уулуссаҕа ол-бу наадаҕа оҕолору мааскалаах сырытыннараллар диэн олохтоох киһи кэпсиир. Салалта «өрт уотун ыытан, баһаар бөҕөтүн күөдьүттүгүт» диэн буруйдаабыт. Олохтоохтор этэллэринэн, киһи-сүөһү хаһан да үктэммэтэх түҥ хара тыаларга кытта уот турар эбит. Кууран-хатан турар окко-маска кураанах этиҥ түһэн, онтон сылтаан уот барар эбит. Бу курдук дьааҥылар сайыны быһа баһаар буруотугар тумнастан олордулар. Бэҕэһээ эмиэ хойуу буруонан күннэрэ саҕаламмыта.
Былырыын күн эмискэ "арахсыбытын" туһунан суруйан турабыт http://kyym.ru/sonunnar/ajyl-a/1284-daa-y-khajalarygar-k-n-l-rb-t-tuokh-aldarkhaja-ta-ysta. Аны бөлүүн Сартаҥҥа, Дулҕалаахха, Суордаахха түүн 3 чаас саҕана этиҥ тыаһын курдук бэрт улахан тыас лүһүгүрүү түспүт. Тыала суох эбит. Халлаан сырдаан эрэр кэмэ эбит. Ити кэнниттэн эмискэ халлааннара хараҥаран хаалбыт. Боруоран эҥин буолбакка, туох да көстүбэт гына ыас хараҥа буола түсүт. Онтон Верхоянскай куоракка, Баатаҕайга сарсыарда биэскэ эмискэ хараҥарбыт. «Түүн олус улахан тыас лүһүгүрээбитэ. Этиҥ этэн эрэр диэн тэлэбиисэрбин туран араарбытым. Ол кэнниттэн сарсыарда биэскэ уһуктубуппар халлаан сырдаан хаалбыт этэ. Буруобут сүтэн, күммүт дьэ тыкпыт диэн түннүкпүн арыйбыппар халлаан үөһэтэ сап-саһархай, оттон аннынан бүтүннүү туман курдук буруо уста сылдьара. Күн буолбатах эбит диэн олус куттанан түннүкпүн төттөрү саппытым», - диэн олохтоох биэнсийэлээх киһи илэ хараҕынан көрбүтүн кэпсиир. Боруулаахха эмиэ сарсыарда 5 чаас диэки халлаан кытархайдыҥы-саһархай буолбут. 6 чааска саһарбыт. Ол кэннэ хараҥаран хаалбыт.
Сорохтор күн «өлбүт» (санаттахха, былырыын от ыйын бүтүүтэ халлаан эмискэ хараҥарбытыгар эмиэ күн «өлбүт» диэн буолбута. Ити түгэн кэнниттэн үүнээйилэр тута ньалбайан барбыттара, өлө сытар көтөрдөрү булбуттара. Ис дьиҥин быһаарбакка, сонуну «сойутан» кэбиспитттэрэ), сорохтор баһаар буруотуттан итинник буолбут дэһэллэр. Олохтоохтор бэйэлэрэ «түгэхтээх дьыала быһыылаах, эмиэ күн «өлүүтүгэр» туһэрэн «умуннаран» кэбиһэллэрэ буолуо…» диэн куттаналлар. Сорох дьон өссө бөртөлүөт дуу, сөмөлүөт дуу көтөр тыаһын истибиттэр үһү. Хараҥата бэрт буолан кыайан көрбөтөхтөр. Былырыын хаҥарбыт күнүгэр ( оччолорго баһаар турбатаҕа) эмиэ көтөр аал тыаһын истибиттэр этэ.
Улахан байыаннай сөмөлүөттэр эстэрэн баһаары утуппуттара буолуо диэн эмиэ этэллэр. Олохтоохтор онно итэҕэйбэттэр. «Суордаахтан Баатаҕайга диэри олус киэҥ сир. Хайа да бэйэлээх уоту умулларар сөмөлүөт оннук улахан эһиини оҥорбото биллэр» дэһэллэр. “Итиэннэ эһэр да буоллахтарына, олохтоохтору эрдэттэн сэрэтиэхтэр эбитэ дуу” диэн санааҕа ыллараллар. Дьикти… Этиҥ курдук тыас лүһүгүрээбитэ эмиэ араас санааны үөскэтэр…
Диана Клепандина
