Саха сиригэр -40С тымныы түһэн туртастар өлүүлэрэ саҕаланна. Олохтоохтор иһитиннэрэллэринэн, сорох туртастар бу кыһыны туоруур кыахтара суох.
Урут туртастар өлүүлэрин туһунан сурах суоҕа. Аччык туртастар дьон сүөһүтүгэр бэлэмнээбит отун сииллэр. Оннук сүөһү, сылгы сиир ото суох хаалар кутталлаах.
Ол эрэн, нэһилиэк олохтоохторо миэрэ ылартан куттаналлар. Тоҕо диэтэххэ, туртаһы өлөрүү улахан ыстараапка тиэрдэр. Санатар буоллахха, ааспыт сыл муус устар ыйыгар Хаҥалас улууһун холуобунай ирдэбил үлэһиттэрэ, сокуону кэһэн туртаһы өлөрүүнү булбуттара. Быраканьыар 49 саастаах олохтоох киһи. Кини Булгунньахтаахтан 14 км тэйиччи сытар сиргэ туртаһы өлөрбүтүн туһунан быһаарбыт. Атыыр туртас 120 тыһ солк, оттон тыһы 200 тыһ солк сыаналанар.
Экология министиэристибэтин пресс-сулууспата сэтинньи ыйга, чугас сытар улуустарга, Дьокуускай куоракка уонна Өлүөнэ эбэ арыыларыгар туртастар көһүүлэрэ саҕаламмытын туһунан иһитиннэрбитэ.
Оттон биологтар туртастар маассабай көһүүлэрин килиимэт уларыйыытынгар сибээстииллэр. Ол туһунан биология билимин хандьыдаата Николай Находкин маннык кэпсиир:
– Бастатан туран, ахсынньы ыйга Саха сиригэр олус тымныы күннэр-дьыллар турбуттара. Туртастар тымныыны тулуйбаттар. Кинилэр түүлэрэ биһиги килиимэппитигэр сөбө суох. Күһүҥҥэттэн үчүгэйдик уойбатах буоллахтарына, сааскыга диэри тиийэр кыахтара суох. Урут кыраныыссалара соҕуруу диэки баара. Билигин килиимэт сылыйан Саха сирин киин сиринэн ааһар.
Иккиһинэн, туйахтара синньигэс. Ол иһин, табалар, сылгылар курдук хаары хаһан аһаабаттар. Хаар халыҥ буоллаҕына, тыыннаах хаалаллара саарбах. Кэбиһиилээх окко олох быстан баран тиийэллэр. Быһыыта, күһүн хаар кэнниттэн ардах түһэн астарын булалларыгар ыарахаттар үөскээтилэр. Өйдүүгүт, бу төрүөтүнэн сылгылар кыстыктарыгар ыксаллаах быһыыны-майгыны биллэрээри гыммыттара. Олохтоохтор сайыны быһа оттообут отторун буорту гыммыт туртастары сөбүлээбэттэрэ саарбаҕа суох. Биир өттүнэн Саха сирин олохтоохторугар туртаһы өлөрүүгэ улахан ыстараап түһэриллэр. Оттон биир өттүнэн туртастар көһүүлэрин, ахсааннарын, кыстыыр усулуобуйаларын, эбии аһылыктарын үөрэтии, салайыы диэн суох. Туртастар билигин олохтоохтор отторун сииллэр. Ол иһин, айылҕа харыстабылын министиэристибэтин өттүттэн кыстыгы туоруур отторун сүтэрбит дьоҥҥо кэмпэнсээссийэ төлөнөрө буоллар.
