Саха сирин баһыйар өттө айылҕа маанылаах бэлэҕинэн – халыҥ сис ойуурдарынан бүрүллэр. Аар тайҕабыт барахсан биһигини чэбдик салгынанан, отунан-маһынан хааччыйан, сир аһынан, булдунан күндүлээн олордохпут.
Ол эрээри, кэлиҥҥи кэмҥэ ойуур уота туран, маны таһынан, хонтуруола суох маһы кэрдээһин тулалыыр эйгэбитигэр улахан кутталы үөскэттилэр, хоромньуну таһаардылар.
2019 сыл түмүгүнэн сокуоннайа суох маһы кэрдээһин чахчыларынан, РФ ХК 260 ыстатыйатынан 68 холуобунай дьыала тэриллэн, ойуур фондатыгар 13 мөл.солк. кэриҥэ суумалаах хоромньу оҥоһуллубута чуолкайданна. Бу холуобунай дьайыылары таһаарбыт 46 киһи буруйа дакаастанан, 23 киһиэхэ буруйдааһын бигэргэтиллэн, холуобунай дьыалалар суукка бардылар, өссө 23 киһи буруйун билинэн уонна тахсыбыт хоромньуну баҕа өттүнэн толуйан холуобунай дьыалалар тохтотулуннулар.
Хомойух иһин, төһө да быраабы араҥаччылыыр уорганнар сыраларын уурбуттарын үрдүнэн, сорох буруйдаах дьон чуолкайдамматылар.
Киһини дьиксиннэрэрэ диэн, айылҕаны харыстыахтаах, ол туһугар туруулаһан үлэлиэхтээх дуоһунастаах дьоммут бэйэлэрэ кэһии таһааран, холуобунай эппиэтинэскэ тардыллар түгэннэрэ эмиэ баар. Ол курдук, 2019 сылга 2 дуоһунастаах киһи Ньурба, Амма улуустарыгар холуобунай эппиэтинэскэ тардылыннылар.
Ааспыт сылга 1864 ойуур баһаара турбутуттан, 32 баһаар төрүөтүнэн дьон ойуурга сэрэҕэ суох уоту туттуута буолбут. 4 218 213 га иэннээх ойуур умайан, уопсайа 528,6 мөл. солкуобайдаах хоромньу тахсыбыт.
Ыытыллыбыт бэрэбиэркэлэр түмүктэринэн, силиэстийэлиир уорганнар 7 холуобунай дьыаланы көбүппүттэриттэн биирэ суукка баран, тустаах киһи эппиэтинэскэ тардылынна.
Ыытыллыбыт үлэ түмүгэр 12 буруйдаах киһи чуолкайдаммытыттан, 9 киһи административнай эппиэтинэскэ тардылынна, 3 киһиэхэ холуобунай сокуон чэрчитинэн сыанабыл бэрилиннэ.
Кэлиҥҥи кэмҥэ төһө да сэрэтэр, үөрэтэр-сырдатар үлэ барбытын үрдүнэн, дьон ойуурга сэрэхтээх буолуу ирдэбиллэрин кэһэрэ тохтообот. Хааччахтааһыны кэһэн туран сири өртөөһүн да баар, сиргэ сылдьан табаахтааһын содула, тиэхиньикэни көрүммэккэ уоту ыытыы бэлиэтэнэр. Ордук ыам ыйыгар буолар баһаардар булчуттар дьалаҕайдарыттан тахсар. Онон булчуттарга тоһоҕолоон ойуурга харыстабыллаахтык, сэрэхтээхтик сылдьалларын өссө төгүл биллэрэбит.
Арассыыйа Бырабыытылыстыпатын 2007 сыллааҕы бэс ыйын 30 күнүнээҕи № 417 уурааҕынан тыаҕа уоттан сэрэхтээх буолуу быраабылалара бигэргэтиллибиттэр. Бу докумуон чэрчитинэн, өрөспүүбүлүкэ тустаах тэрилтэлэринэн ойуур уотун сэрэтэр, кэтээн кэрэр үлэлэрэ ыытыллаллар.
Саас хаар ууллуоҕуттан саҕалаан, күһүн ардахтыан, сир ньууругар хаар түһүөр дылы ойуурга аһаҕас уоту оттор, мас кэрдиллибит сирин ыраастаан, сыыһы-буору уматар көҥүллэммэт. Ону тэҥэ ойуурга умуллубатах табаҕы, күлү-чоҕу, өстүөкүлэ тоорохойдорун быраҕар бобуллар. Бэйэ кэнниттэн тыаҕа бөҕү-саҕы хаалларыллыбат, умайыан сөптөөх малы-салы хомуйуллуохтаах (массыына өрөмүөнүгэр туттуллубут мал-сал, бензин кутуллубут иһитэ-хомуоһа), ойуурга баһаар төрүөтэ буолуон сөптөөх алдьаммыт, аһа5ас уоту таһаарар тэрил туттуллуо суохтаах.
Ойуур уотун булар түбэлтэҕэ тустаах уорганнарга, эбэтэр бэйэни салайынар уорганнарыгар тылланар уонна тутатына уоту умулларар үлэлэр саҕаланыахтаахтар.
Дуоһунастаах дьоҥҥо туһаайан эттэххэ, ойуур баһаарын тутатына сэптээхтук тэринэн умуруорар ирдэниллэр. Өскөтүн баһаары кэмигэр умуруорбакка, киэҥ иэҥҥэ тарҕанар, хоромньу тахсар түбэлтэтигэр, тустаах дьон холуобунай эппиэтинэскэ тардыллыахтарын сөп. Ол курдук, РФ ХК 293 ыст. дуоһунаһынан сүктэриллибит эбээһинэһи толорбот буолуу содулларыгар «Дьалаҕай быһыы» (“халатность”) диэн эппиэтинэһи сүгэр.
Баһаары сэрэтэр үлэ иитинэн тустаах уорганнарынан нэһилиэнньэ ойуурга сылдьарын хааччахтыыр миэрэлэр ылыллаллар.
Билигин борокуратуура уорганнарыгар эмиэ тоҕоостоох кэм тиийэн кэллэ: атын хонтуруоллуур у органнары кытта ойуурга уоттан сэрэхтээх буолууга сэрэтэр үлэлэр, иүитиннэриилэр ыытыллаллар, буруйдаах дьону сөптөөх эппиэтинэскэ тардыы, тахсыбыт хоромньуну боруостууру ирдэһии күүһүрэр.
РФ ХК 261 ыст. Чэрчитинэн, ойуурга баһаар турарыгар төрүөттэри үөскэтэр түбэлтэ5э 200 тыһ. солкуобайтан 3 мөл. солкуобайга дылы, эбэтэр 10 сылга дылы хаайыыга кэҥүлү быһыы суоһуур. Манна ойуурга уоттан сэрэхтээх буолуу ирдэбиллэрин кэһии эрэ буолбакка, соруйан уоту ыытыы, эбэтэр ойууру киртитии түмүгэр тыа маүа кэхтэр түбэлтэлэрэ эмиэ киирэр.
Онон, баһаартан сэрэхтээх буолуоҕуҥ. Күөх баайбытын, тыабытын харыстыаххайыҥ, кэнэҕэски көлүөнэҕэ күөх ойууру хаалларыаххайыҥ!
СӨ Борокуратуурата.
