Никифор Егоров, Майа:
– Аармыйаҕа ордук өйгөр хатаммыт түгэниҥ, түбэлтэҥ диигин дуу? Оо, миэхэ туох кэлиэй! Олох тус хоту, муустаах акыйаан кытылыгар, Лаптевтар муораларын таһыгар сулууспалаабыт киһи буоллаҕым дии. Сорохтор өссө күлээччилэр: “Ол аата аармыйаҕа сулууспа үһү дуо”, – диэн.
Дьокуускайтан муус устар 14 күнүгэр көппүппүт. Саас үгэннээн турар кэмэ буоллаҕа дии. Чалбах бөҕө. Онтон муус устар 16 күнүгэр Красноярскай кыраай хоту уһугар Диксоҥҥа сылдьабын. Халыҥ хаар, өссө тибии, буурҕа бөҕө. Олох оҕочоос буоллаҕым, онон соһуйуу бөҕө: “Тыый, Саха сиринээҕэр тымныы дойду баар эбит дуу?!”, – диэн.
Диксоҥҥа сыл аҥаара сибээс “учебкатыгар” сылдьыбытым. Онтон эмиэ итиннэ Таймыырга Зимовочнай хомо диэн сиргэ турар чааска түбэспитим. Хаһаарыма аана иһирдьэ диэки аһыллар, тоҕо диэтэххэ буурҕа дэлби хаары ытыйан, халыҥ дьапталҕанан тибэн кэбиһэр буоллаҕа. Хаһаарыма күүлэтэ суох, арай аан иннигэр арыый киэҥ чарапчы баар. Ол барыта хаарынан ыгыччы туолан хаалааччы. Нэрээтин туттарар дневальнай ол хаары бүтүн балтараа-икки чааһы быһа ыраастыыр.
Хаһаарыматтан хаһаарымаҕа, эбийиэктэн эбийиэккэ быа тардыллар. Буурҕа кэмигэр хайаан да ол быаттан тутуһан баран биирдэ хаамыахтааххын. Буурҕа олус сэрэхтээх, 1-2 миэтэрэҕэ да туох да көстүбэт. Будулҕан. Баара эрэ 50-60 миэтэрэ чугас турар дьиэҕэ тахсаары мунарыҥ манан дьыала буолбатах. Сэдэхтик да буоллар оннук түбэлтэлэр тахсааччылар. Мунан өлбүт саллааттар өлүктэрин хаһаарыматтан 5-6 килэмиэтирдээх сиртэн булаллара. Ол иһин хамандыырбыт хайаан да быаттан тутуһан сылдьарбытын ирдиирэ. “Бу акаарылары буурҕа кэмигэр олох ханна да ыытымаҥ”, – диирэ.
Таҥаспыт баата “спецуха”. Аны бэргэһэбит “полуторка”. Ол аата “кулгааҕа” уп-уһун буолар. Онон бэргэһэ иэдэстэргин сабарын таһынан, сэҥийэҕин, моонньугун эмиэ сабар. Хараабыл нэрээтигэр барар буоллаххына – баата “спецуханы” таһынан барааҥка истээх тулуубу кэтэҕин. Тулууп кэннигэр араспаанньаҥ улахан буукубаларынан адаарыччы суруллубут буолар. Итиннэ эбии аптамаатыҥ, маҕаһыыннарыҥ суумката, ыстыык-быһах. Дьэ, оннук бэйэлээх, нэһиилэ хамсанар киһи тойтойон турдаҕына – халыҥ хаарга умса тэбээччилэр ээ. Дьээбэрэн. Маат-муут бөҕөнү түһэрэн, бэрт нэһиилэ оронон тураҕын.
Үрүҥ эһэни да син элбэхтик көрөрбүт. Хаһаарымабытыттан чугас бөртөлүөт түһэр былаһаакката баара. Ол чугаһыгар үрүҥ эһэ сылдьарын көрбүтүм. Киэһэ хараҥаҕа банаар уотун сырдыгар көстөн ааспыта.
Итинник дойдуга туох түбэлтэтэ кэлиэй?! Арай биир түгэн. Сыл сулууспалаан “хомуос” (черпак) аатын ылбыт киһи даххаһыйан хаһаарымаҕа утуйа сытабын. Ол сыттахпына эдэр саллааттар сүүрэн кэлэн: “Егорка (араспаанньабын кылгатан ааттыыллара), ыстаансыйаҕа түргэнник бара охсор үһүгүн!” – дииллэр. “Идите, ...!” дии-дии эбиитин саппыкынан быраҕан куоттартыыбын. Дьэ, онтон ротам хамандыыра, хапытаан (уп-уһун уҥуохтаах дыраллыбыт киһи), оронум аттыгар аччаччы тэбинэн туран сэттэ этээстээх маатырыны түһэрдэ ээ. Тура эккирээт, атах сыгынньаҕын ыстаансыйаҕа сүүрдүм. Эмиэрикэ сөмөлүөтэ көтөн иһэрэ локаторга хабыллыбыт. Эдэр саллааттар уолуйбуттар, мээнэ булумахтаммыттар. Оттон мин бастакы кылаастаах радист буоллаҕым. Сөмөлүөт маршрутун, төһө түргэнник көтөн иһэрин быһаардым уонна морзянканан “тоҥсуйан” полкаҕа биллэрдим. Биһигиттэн чугас ракета чааһа да, авиаэскадрилья да бааллара.
Сарсыныгар чааспыт хамандыыра миэхэ махтал биллэрбитэ. Саамай сүрүнэ – бу иннинэ элбэхтик кыра миэрэлэргэ, буруйга-сэмэҕэ түбэспитим сотуллубута.
