Дойду ахтылҕана
Мэхээчэ дойдутуттан – Кыталыктаахтан – тэйбитэ отучча сыл буолла. Манна олорор сиригэр, Уһук Хотуга, сэбиэскэй тутул суураллыаҕыттан олох-дьаһах биллэ мөлтөөтө. Урут, киин оройуоннарга, Дьокуускайга даҕаны, бары-барыта дэписиит эрдэҕинэ, хотулар улахан кыһалҕаны көрсүбэт этилэр. Тоҕо диэтэххэ, Сойуус үрдүкү салалтата улахан суолта биэрэн, хааччыллыы үрдүк таһымнааҕа. Киин куораттан хомондьуруопкаҕа кэлии былдьаһык буолара: эт-балык кэнсиэрбэтэ, ыыһаммыт халбаһы, хайа, уонна саҥардыы бултаммытынан эт, балык!
Иэдээн хаһан да ханыылаах буолар. Сэбиэскэй былаас эстиэҕиттэн туох барыта начаас ыккардыгар ынах салаабытын курдук сүппүтэ. Элбэх тэрилтэ сабыллан, хара баһаам киһи үлэтэ суох туран хаалбыта. Дэмэкирээтийэ, сүбэриньитиэт диэбиккэ дылы, туох баар кыһалҕа олоччу олохтоох салалтаҕа сүктэриллибитэ. Төһө кыах баарынан үлэлээҥ, бэлэм үп-харчы халлаантан түһэрин кэтэһимэҥ диэн буолбута. Ону баара, олохтоохторго туохтара кэлээхтиэй – барытын халыҥ үп быһаарар буолбутун кэннэ! Инньэ гынан «оптимизация үөһэ оптимизация» бүрүүкээбитэ. Саҥа үйэ «муодунай» хамсааһына ыар содулламмыта. Бэл, өрөбөлүүссүйэ инниттэн ньиргиччи үлэлээн кэлбит балыыһалары сабыталаабыттара. Утарсан туһа суох – былаас бэртикээлэ! Урукку эмчиттэр барахсаттар тыа түгэх нэһилиэгэр эпэндисиит эҥин курдук эпэрээссийэҕэ ыарыһаҕы оройуон киинигэр ыыта-хайыы сатаабакка сонно бэйэлэрэ оҥорор түбэлтэлэрэ элбэх этэ. Оттон төрүүр дьахтар туһунан этэ да барыллыбат – бөһүөлэккэ быыһанара. Ол үрдүнэн өлүү-сүтүү диэн төрүт суоҕун кэриэтэ этэ.
Соторутааҕыта балыксыт Куочаанай кыыһа илиитин тоһутан улахан сүпсүлгэн буолбута: улуус киинигэр ыытарга бөртөлүөт суоҕа. Сайын онтон ордук туох тырааныспар кэлиэй?! Саатар, онтулара уматыга суох буолан, көппөтөҕө хас эмэ ый буолла. Быраастара кыыс ытыы сыһа-сыһа «мин хирург буолбатахпын, хайыыр да кыаҕым суох» диэбитигэр аҕа киһи Куочаанай эр хаанын киллэрбитэ. Уонтан тахса көстөөх сиргэ – улуус киинигэр – оҕотун тыыга олордон баран, аҥаардастыы илиинэн эрдинэн айаннаабыта. Уҥуоргута көстүбэт байҕал кэриэтэ күөллэри туораталаан, сис тыа кэллэҕинэ тыылары-оҕолору соһуспутунан, бэрт эрэйинэн балыыһалаах сиргэ тиийэн кыыһын быыһаабыта.
Туох да диэбит иһин, олох-дьаһах биллэ ыараабыта. Онуоха эбии төрөөбүт дойдута, Кыталыктааҕа барахсан, түүлүттэн ончу арахпат буолбута. Оҕо сылдьан убайын кытта Далаһалаах Оҥхол диэн көлүкэлэригэр тыа саҕатыттан уу кыламаныгар диэри сыылан киирэн, холбоон-холбоон баран, хайыы-үйэ көппүт көҕөн оҕолорун хойуу буорахтаах иитиилэринэн ытан түптэлиннэрэллэрэ. Түөртүүр омурҕан кэнниттэн чугастааҕы тиргэлэрин кэрийэн, үрүсээктэрин тэскэччи сүгэн кэлэн төрөппүттэрин үөрдэллэрэ. Оо, дойдулара барахсан үтүөкэн да айылҕалааҕа. Эһэлээх эбэлэрин өтөхтөрүн таһыгар аарыма тиит үүнэн «мин аҕай дуо» диэбиттии, халлааҥҥа харбаһан турара. Хас үйэ турбутун ким билиэ баарай?! Арай үөһээ мутугар хара суор сохсоллон олорор буолара. Күһүөрү туһахтарыгар иҥнибит сорох куобахтарын ол обургу сиэн кэбиһэрин иһин Мэхээчэ бэркэ абаланара. Ол эрээри аҕалара «тыҥырахтаах көтөрү хаһан да тыыппат буолуҥ» диэн, уолаттарын кытаанахтык сэрэппитэ. Суор 300 сыл олорор үһү. Оччотугар кинилэр хос-хос эһэлэрин-эбэлэрин, ийэлэрин-аҕаларын – куучча барыларын үчүгэйдик билэр суор харааран олордоҕо. Бырдаҕа-кыымаайыта төһө да хойуннар, оҕус айаатыыра, ынах маҥырыыра, сылгы кистиирэ – барыта кулгааҕар бу охсулларга дылы. Оттон түптэ хойуу буруотун сыта-сымара киһи сүрэҕин ортотунан сайа охсон киирэрин, ама, ким умнуой?!
Суох, Мэхээчэ хайаан да Кыталыктааҕар – төрөөбүт дойдутугар – бардаҕына сатаныыһы. Туох кистэлэ кэлиэй, баҕар, «анараа дойдуга айанныыр» кэмэ тирээтэҕинэ, төрөөбүт дойду буора сымнаҕас тэллэх-сыттык, сылаас суорҕан буолуо дии.
Дьэ, сүрдээх уларыйыы!
Мэхээчэ дойдутун, били, оҕо сааһыгар харыйа туорааҕынан сэриилэһэ оонньуур халдьаайылаах Кыталыктааҕын төрүт билбэтэҕэ. Уу чуумпу олохтоох бөһүөлэгэ эрэйдээх хайа сахха көппүтэ буолла? Арай манна – күнүстэри-түүннэри тиҥийии-таҥыйыы, лүһүгүр-лаһыгыр тыас-уус, киһи уйулҕата да көтүөх чускуутааһына. Тимир суол кэлбит!
Кырдьык, бөһүөлэгэ хас эмэ төгүл кэҥээбит: киһи бу диэн билбэт тутуута дэлэйбит, ыскылаат үөһэ ыскылаат, бэл, таҥара дьиэтин дьэндэппиттэр. Сыттыын-сымардыын уларыйбыт: онно – шашлык, манна – шашлык. Маҕаһыын урукку (рабкооп саҕанааҕы) ыскылааттарын күрдьэн баран икки этээстээх хас да уораҕайы туппуттар – ырыынактара эбит. Дьокуускайга фруктанан эргинэр дьарыктаах дьон олоччу манна көһөн кэлбиттэр. Саҥа хаһаайыннар! Урут куоракка, Бааһынай ырыынагар, бу хоодуоттарыҥ аҕыйах хонук иһигэр, олуттаҕастык да буоллар, сахалыы саҥаран тыа дьонун сүрэхтэрин уулларар, санааларын манньытар эбит буоллахтарына, билигин, төттөрүтүн, олохтоохтор ол дьон тылларын үөрэтэр түбүккэ түспүттэр. Бу омуктарыҥ бэйэлэрин үптэригэр маннааҕы оскуола базатын саҥардан, бэл, соҕурууттан төрөөбүт тылларын учууталларын аҕалтаан анал кылаастары аһыталаабыттар.
Мэхээчэ, уруккута учуутал ааттаах киһи, адьас аах-маах бара сыста: били, урут нууччалыы мөлтөхтүк билэр убайа «бааһынайдыыра» элбээбит. Сиэн бырааттара, балыстара сахалыы – мэлиһээй! Оскуолаҕа иитэр-үөрэтэр үлэ саҥа сүрүннэммит. Урут «Өбүгэ үтүө үгэстэрин тилиннэрии» диэн бырагыраамаларын «эргэрдэ» диэн киэр типпиттэр. Ол оннугар «Бары – күн сирин оҕолоробут» диэн интернациональнай бырайыагынан үлэлиир буолбуттар. Ыһыахтыыр эҥин уурайбыт, ол оннугар «Күнү көрсүү» диэн бырааһынньык үөскээн, араас омук ньиргиччи бэлиэтиир күнүн тэрийбиттэр. Оһуокай эрэ, олоҥхо эрэ – барыта «эргэ, билиҥҥи үйэҕэ сөп түбэспэт, өссө экистирэмиистии» диэн умнуллубут.
Хата, бэрээдэк тупсубут дииллэр. Кырдьык, маҥнай утаа олохтоох уолаттар кыыстан сылтаан биир урааҥхайы кырбаабыттар. Онтулара сэттээх буолан тахсыбыт: биир уоллара тыаҕа тахсан ыйанан өлбүтүн булбуттар, иккис уол итирэн баран, алҕаска быһаҕар оһоллонон огдолуйбут, үһүс уол курданарыгар дылы ууга чомполонон суорума суолламмыт. Итини барытын олохтоох нэһилиэнньэҕэ көмөлөһө диэн соҕурууттан ананан кэлбит полиция тойотторо силиэстийэлээн быһаарбыттар.
Мэхээчэ ыар санааҕа ылларда. Сайынныбыт диибит да, самныбыппыт быһыылаах. Тугу барытын тэрилтэҕэ найылааһын, каадыры бэйэтэ хааччыннын диэн бэлиитикэ аанньанан аҕаабатах: тимир суол испэсэлиистэрин түөрэтин анарааттан аҕалан үлэлэтэллэр. Ити салааҕа үөрэнэр устудьуоннары быраактыкаҕа диэн ааттаан, айанньыттар богуонтан ыспыт бөхтөрүн хомуйтара таһаараллар. Бэл, улуус таксиһыт уолаттара дьирээлэһэн сылдьа сатаан баран, даамнарын этэн тохтообуттар: бары-барыта күн уотугар хараарчы сиэппит курдук сирэйдээх-харахтаах дьон илиитигэр киирбит.
Кэбис, тус хоту түстэххэ сатаныыһы. Онно олох ыараабыта туох буолуой. Саамай кылаабынайа, дьоно буоллаҕа дии. Хоту дойду эр санаалаах боростуой дьоно!
