Бүдүрүйбүт көммөт?

Биһиги бэс ыйын 1 күнүгэр Сунтаар сэлиэнньэтигэр Бүлүү өрүскэ паромҥа буолбут быһылаан туһунан суруйан турабыт. Санатар буоллахха, “Татыйыына” хампаанньа бөлөҕө бэйэтин бас билэр паромун үлэлэппитин сөбүлээбэккэ, урут сууттана сылдьыбыт дьон “килиэптэриттэн” матаары ыксаан, “паромҥутун тохтотуҥ эбэтэр “общакка түһээннэ төлөөҥ”, - диэн түүрэйдээбиттэрэ. Ол түмүгэр 30-ча киһи сүгэлээх, быһахтаах кэлэн саба түһэн, кыргыһыы кытаанаҕа саҕаламмыта. Үкчү 90-с сыллардааҕы боевик киинэтин курдук.

Ураты хонтуруолга сылдьар

Паромҥа кыргыһыы буола турдаҕына, Сунтаардааҕы ИДьМ үлэһиттэрэ ыҥырыкка тиийэн баран, тохтоппокко, билбэтэх-көрбөтөх курдук туттан баран, быһылаан буолбут сириттэн, өлөрдүү куттанан, атахтарынан куоппуттара. Саатар, дьуһуурунай чааска биллэрбэтэхтэрэ. Инньэ гынан Сунтаардааҕы борокуратуура модьуйуутунан полиция үлэһиттэрэ кытаанах быыгабар ылбыттара. ГИБДД биир үлэһитигэр – кытаанах быыгабары, оттон биир үлэґит сулууспатыгар сөп түбэспэтин туһунан сэрэтии ылбыта.

Ис дьыала министиэристибэтэ биһиги модьуйуубутунан, бэс ыйын ортото дьыаланы хонтуруолга ылбыта. Холуобунай ирдэбил управлениета уопуттаах үлэһиттэрин ыыппыта. Маны таһынан Саха сирин борокуратуурата эмиэ миэстэтигэр тиийэн үлэлээбитэ. Инньэ гынан дьалхааннаах 90-с сыллары санатар быһылааҥҥа “силовиктар” ураты болҕомтону уурбуттара. Бүлүү сүнньүнээҕи улуустартан уопуттаах силиэдэбэтэллэри ыытан үлэлэппиттэрэ.

Бу атааннаһыы кыттыылаахтара силиэстийэлэнэ сылдьаллар. Кинилэргэ “өлөрүүгэ сааныы эбэтэр доруобуйаҕа ыар эчэйиини оҥоруу”, “сэрии сэбин туттан соруйан киһи доруобуйатыгар кыра эчэйиини оҥоруу”, “бөлөҕүнэн киксэн күлүгээннээһин”, “сокуоннайа суох саа сэбин харайыы”, “Күһэйии” диэн ыстатыйаларынан холуобунай дьыаланы тэрийбиттэрэ. Силиэстийэҕэ түбэспит хаайыылаахтары Дьокуускай куорат СИЗОтугар ыыппыттара. Арай биир киһиэхэ “подписка о невыезде” туттарбыттара. Бу киһи дьыаланы арыйыыга ыкса үлэһэр өҥөтө учуоттаммыт. Бу күннэргэ хааллан сытар уорбаланааччылары хайдах гынар туһунан суут көрүөҕэ.

Сүгэлээх-быһахтаах саба түһүү

Бэс ыйын 1 күнүгэр киэһэ 17 ч. саҕана “Татыйыына” паромщиктарыгар хаайыылаахтар саба түспүттэрэ. Хаайыылаахтар түһээн төлүүртэн аккаастаммыттарын сөбүлээбэтэхтэр.

“Татыйыына” үлэһитэ Александр Андреев этэринэн, кинилэр быйылгыттан паром сырыытын үлэлэппиттэр. “Татыйыына” Сунтаар улууһун аһатан-сиэтэн олорор биир бөдөҥ тэрилтэ буолар. Ыаллыы Ньурба улууһугар эмиэ маҕаһыыннардаах. Инньэ гынан хампаанньа социальнай суолталаах тэрилтэ. Ас-таҥас сыаната тырааныспар ороскуотуттан быһаччы тутулуктаах. Инньэ гынан “татыйыыналар” сыананы тутан хаалаары, бэйэлэрин паромнарын үлэлэтэр соругу туруоруммуттар.

Александр Андреев этэринэн, паром сырыыта саҕаланаатын кытары, олохтоох криминальнай эйгэ “чөмчөкөлөрө” Антонов уонна Яковлев “татыйыыналар” киллэрбит ыйдааҕы харчыларыттан түһээн көрдөөн турбуттар. Онуоха түһээн төлүүртэн кыккыраччы аккаастаммыттар. Андреев: “Биһиги сокуонунан көрүллэр туох баар нолуогу барытын төлүүбүт. Кимнээх эрэ өйдөрүгэр айбыт, суруллубатах сокуоннарын тоҕо тутуһуохтаахпытый? Биһиги правовой тутуллаах судаарыстыбаҕа олоробут эбээт”, - диир. Сөпкө этэр.

Ол гынан баран урукку хаайыылаахтар “татыйыыналар” аккаастарын сөбүлээбэтэхтэр. Бэс ыйын 1 күнүгэр бастаан биэс киһи, быһах, сүгэ, этибиэркэ сэбилэниилээх өрүс тиксиитигэр көтөн түспүттэр. Онно “Татыйыына” икки үлэһитин кырбаан барбыттар.

“Ол кэннэ мин Яковлевтыын кэпсэтэ барбытым. Онуоха биһигини 30 киһилээх бөлөх тоһуйан турара. Кэпсэтии хайдах да тахсыбатаҕа, биһиэхэ саба түһэн барбыттара”, - диир Андреев. Эмсэҕэлээбит дьон полицияҕа үҥсүбүттэр.

Учаскыабай тыыныгар турааччылар

Ити кырбааһыҥҥа кыттыспыт 7 киһиэхэ холуобунай дьыала тэриллибитэ, билигин силиэстийэ барар. Бу дьон бары урукку өттүгэр сокуону кэһэн хаайылла сылдьыбыттар.

Күлүгээннээһиҥҥэ буруйданар 5 киһиттэн иккитэ – Максим Дьяконов уонна Сергей Слепцов диэн эдэр көкөттөр бааллар. Кинилэр обургу саастарыгар, 2006 сыллаахха, учаскыабайы кыыллыы кырбаан өлөрбүттэрэ. Учаскыабай, сулууспатыгар сылдьан, уулуссаҕа арыгылыы сылдьар ыччаттарга сэрэтии биэрэн, быстахха былдьаммыт. Үлэтиттэн дьиэлээн иһэр учаскыабайы манаан туран, бу киһийдэхтэр өйүн сүтэриэр диэри кырбаан баран, дьон көрбөт сиригэр илдьэн кистээбиттэр. 21 саастаах учаскыабай ылбыт эчэйиилэриттэн балыыһаҕа сырдык тыына быстыбыта. Учаскыабайы өлөрүүгэ 3 киһи дьыалаламмыта. Оттон биирдэстэрэ өлбүтэ. Бу буруйу оҥорууга Дьяконов 4 сыл усулуобунай болдьоххо бириигэбэрдэммитэ, оттон Слепцов отой да ууттан кураанах тахсыбыта. Сүрүн буруйу барытын, били, өлбүт уолга сүктэрбиттэрэ. Сатабыллаах саґыл саҕалаах диэн ити буолар. Слепцов уонна Дьяконов СИЗО-нан эҥин соһуллан баран куттаммыттара ааспыта.

Маннык ыстатыйанан – бөлөҕүнэн соруйан киһи доруобуйатыгар ыар эчэйиини оҥорууга – бу икки киһи 2013 сыл кулун тутарыгар сууттаммыт. Сунтаар оройуоннааҕы суута Дьяконовы 3 сыл 4 ыйга, оттон Слепцову 2 сыл 10 ыйга уураахтаабыта. Сунтаардар Слепцов дьоно атыыга-эргиэҥҥэ убаммыттарын, маҕаһыыннаахтарын, уопсайынан, кыахтаахтарын ахталлар.

Александр Андреев этэринэн, маннык дьон ыар буруйу оҥорон баран, сөптөөх накаастабылы ылбаттарыттан, бэйэлэрэ билэллэринэн, күннээн-күөнэхтээн сылдьаллар диир.

“Билигин тэриллибит холуобунай дьыалалар силиэстийэлэрэ түмүктэнэн эрэр. Уорбаланааччыларга кыахтаах албакааттар, быыһаан ылаары, уос-тиис салаґаары, күннэри-түүннэри үлэлэһэллэр. Биһиги бу дьон эмиэ ууттан кураанах тахсан хаалыахтара диэн куттанабыт. Оннук буолар буоллаҕына, Сунтаар дьалхааннаах 90-с сыллартан тахсыбат туруктаах”, - диир Андреев.

Сунтаар олохтоохторо: “Сарсыҥҥы күнтэн куттанабыт”

Александр Андреев этиитин кытары Сунтаар сэлиэнньэтин олохтоохторо эмиэ сөбүлэһэллэр. Эрэдээксийэҕэ биллэр бирчиинэнэн ааттарын ыйбатах Сунтаар олохтоохторуттан сурук кэлбитэ. Кинилэр бу туһунан аһаҕастык этэртэн куттанар буолан, ааттарын, аадырыстарын ыйбатахтар.

“Биһиэхэ буола турар быһыыны-майгыны ааспыт үйэ 90-с сылларыгар төннүү курдук сыаналыахха сөп. Маннык балаһыанньа биһиги төрөөбүт тапталлаах улууспутугар буола турарыттан улаханнык хомойобут, хараастабыт, кыбыстабыт даҕаны. Сунтаар сэлиэнньэтин олохтоохторо “понятиенан” олорор дьон ааттарын, кинилэр баһылыктарын хас биирдиилэрин кытта билэр буоллулар. Оҕотуттан оҕонньоругар тиийэ! Хаайыылаахтар “мустуу” диэн тэрийэн, оҕолорбутун кытары иирдэн ылар буолбуттара. Иэдээн буолбатах дуо?!

Улууспут кыра, онон ким тугу тыынан олорорун нэһилиэнньэ бэркэ билэр. Ити Бүлүү кытылыгар буолбут быһылааҥҥа кыттыбыт хаайыылаахтары, ама, билбэт үһүбүт дуо? Киһини өлөрбүт, инбэлиит гыммыт киһийдэхтэр күннээн-күөнэхтээн, киэптээн-хаахтаан сылдьалларын, ама, умнуохпут дуо? Кинилэр былаастарын, харчыларын туһанан, күүстээх албакааттары наймылаһан, туох да буолбатаҕын курдук, отой да ыраастанан тахсаллар. Чугас дьонун сүтэрбит, суорҕан-тэллэх оҥорбут эмсэҕэлээбит өрүттэргэ төһөлөөх ыарахан буолуой?! Аны туран, күлүү гыммыт курдук, биир киһийдэх отой да сууттаґан, моральнай хоромньу диэн мөлүйүөнүнэн үбү тіліттірн ылбыта...

Накаастабылтан куотар, сөптөөх эппиэтинэһи сүкпэт дьоІІо муора тобугунан буолара өйдөнөр. Бу дьон былаастарын билинэн, оннооҕор дьоҥҥо аһаҕастык суоһурҕанар, куттуур буоллулар. Боростуой киһи бу дьону кытары алтыспатарбын ханнык диэн толкуйдуур, ырааҕынан тумнар. Ханнык да суруллубат сокуону билиммэт, суобас диэн мылыччы суох, бэйэлэрэ туспа сутурук сокуоннаах дьон, кинилэр былаастарын билиммэтэх “Татыйыына” үлэһиттэригэр сүгэлээх саба түһэллэрэ төһө сөптөөҕүй?! Суут- сокуон сөпкө үлэлиир дойдутугар, ама, маннык быһыыланаллара сөп дуо? Бу дьон эмиэ ууттан кураанах тахсан баран, эмиэ бэйэлэрин сокуоннарынан ыйан-кэрдэн бардыннар? Нэһилиэнньэ тоҕо тугу да билбэтэҕэ-көрбөтөҕө буолан саҥата суох олорор? Тоҕо полицияҕа тыллаабаттарый? Тоҕо диэтэххэ, сарсыҥҥы күҥҥэ туох буолан туруо биллибэт. Өрүү буоларын курдук, ууттан кураанах тахсан, салгыы айбардыахтара дии. Куттанабыт эбээт! ”

Бу быһылааҥҥа уорбаланар дьон үксүлэрэ олус эдэрдэр. 1988, 1990, 1991 сыллаах төрүөхтэр. Били, аатырбыт “Бригада”, “Брат” эҥин курдук киинэлэри кумир оҥостубут көлүөнэ бэрэстэбиитэллэрэ. Бачча эдэр саастарыгар криминальнай эйгэҕэ балайда убаммыт дьон. Иккилиитэ эҥин сууттаммыттар уонна дьыалалара хаста да тохтотуллан, көтүрүллэн эҥин сылдьыбыт. Кинилэр сокуон хараҕынан олоруохтарын туох мэһэйдээтэ? Тоҕо иккистээн-үһүстээн дьыалаҕа эриллэллэрий? Киһи сиэринэн олоруохтарын туох ыгар-түүрэр? Ыччаты кытары үлэлэһии, кинилэри сөптөөх суолга сирдээһин тоҕо кыаллыбат?

Кыым.ру