Саха сиригэр кэнники кэмҥэ бас-көс, биллэр дьоммут, үлэ үөһүгэр сылдьар тойотторбут, соһуччу баҕайытык тутуллан, хаайыллан, дьыалаҕа эриллэн барыылара элбээтэ. Сорохтор ону “бэлиитикэ сакааһа”, “соруйан оҥоруу”, “ириэрии саҕаланна” эҥин дииллэр. Оттон сорохтор “уоруйахтары уодьуганныыллара сөп, хайа муҥун”, “хоруупсуйаны утары охсуһуу дьэ саҕаланна”, “саамай сөпкө хаайбыттар” дииллэр. Ааһа баран, “30-с сыллардааҕы эрэпириэссийэ эргилиннэ” диэччилэр эмиэ бааллар. Туох да диэбит иһин, дьон-сэргэ биһирэбилин ылан, үлэ үөһүгэр сылдьыбыт дьону тутан ылан хаайаллара күннээҕи олохпут көстүүтүгэр кубулуйда. Урукку сылларга маннык көстүү соччо суоҕа, оттон билигин соһуйбат да буоллубут.
Тоҕус сыл күлүүс хаайыытыгар
Дьокуускай аэропордун урукку дириэктэригэр, Николай Местниковка, тэриллибит холуобунай дьыала туһунан биһиги хаста да суруйан турабыт, суут хаамыытын кэтээн көрөн, ааҕааччыларбытыгар иһитиннэрэ турбуппут. От ыйын 30 күнүгэр Николай Местниковка бириигэбэр тахсыахтаах этэ. Ол гынан баран, ол күн судьуйа Анна Маркова ааныгар “бириигэбэр атырдьах ыйын 6 күнүгэр көһөрүлүннэ” диэн биллэрии ыйанан турара. Дьокуускай куораттааҕы суут пресс-сулууспатыттан “официальнай саайтыгар бүгүн бириигэбэр тахсар диэн болдьоммут этэ, тоҕо көһөрдүлэр?” диэн ыйыппыппытыгар “бириигэбэр суруллан бүтэ илик” диэн буолбута. Сэрэйиллибитин курдук, атырдьах ыйын 6 күнүгэр буолбут суукка, чахчы, судьуйа үс чаас кэриҥэ бириигэбэри аахта. Суут саалатыгар мустубут дьон ыарахан салгынтан уонна унньуктаах уһун бириигэбэртэн салҕан да барбыппыт. Сууттанааччы Николай Местников тас көрүҥүттэн дьылҕата быһаарылларыттан улаханнык долгуйбутун биллэрбэт да курдуга. Судьуйа Анна Маркова бириигэбэри таһаарарын саҕана, саала кэннинээҕи аан халҕанын (онон бириигэбэрдэммит киһини хомбуойдаан таһаараллар) күлүүс тылынан арыйа сатаан, балай эмэ тиниктэстилэр. Ыарахан салгын ыйаммыт кыараҕас саалатыгар ити тыас киһи куйахатыгар киирэр курдук иһилиннэ. Оттон судьуйа “Николай Местниковка ХК 204 ыст. 3 ч. уонна 290 ыст. 6 ч. тэриллибит дьыалатын суут көрөн баран буруйдааҕынан аахта уонна уопсайа 9 сылга кытаанах эрэсиимнээх холуонньаҕа утаарыллар. Бириигэбэри Местников СИЗО-ҕа олорбут күнүттэн ааҕарга, маны таһынан 10 мөл. солк. ыстырааптанар уонна 4 сыл устата эппиэтинэстээх дуоһунастарга үлэлиирэ бобуллар. Эбиитин Местниковтан бу иннинэ тутуллубут гарааһы, массыынаны, сир учаастагын сорҕотун, сэртипикээттээх бирилийээни, хары чаһытын, солкуобайга уонна омук харчытыгар уурдарыылаах счётун тутан ыларга” диэн уураахтаата. Суут сокуоннай күүһүгэр киирэ илик, онон уон күн иһигэр өрүттэр ааһыныахтарын сөп. Санатар буоллахха, борокуруор Эверстов Местниковы 15 сыл кытаанах эрэсиимнээх күлүүс хаайыытыгар уураахтыырга, итиэннэ 400 мөл. солк. ыстарааптыырга туруорсубута. Судьуйа “сууттанааччыга бириигэбэр тахсарыгар кини үтүөтэ-өҥөтө, устудьуон кыыс оҕолооҕо, урут сууттамматаҕа, үчүгэй харахтарыыстыкалааҕа, силиэстийэни кытары алтыспыта, сүрэҕинэн ыарытыйара учуоттанна” диэтэ. Маныаха кини “бириигэбэри ыаратарга төрүөт суох” диэтэ. Биллэн турар, үс чаас устата суут матырыйаалларыгар киирбит туоһулар көрдөрүүлэрин, Местников хаһан, хайдах бэриги ылбытын эҥин туһунан дакаастабыллары аахта. Санатар буоллахха, силиэстийэ Николай Местников 2014 сылтан ыла икки урбаанньыттан уопсайа 27 мөл. солк. бэриги ылбыт диэн уорбалаабыта. Николай Афанасьевич буруйдааҕынан ааҕымматаҕа, “миигин устаары соруйан оҥорбут дьыалалара” диэбитэ.
Николай Местников Иркутскайдааҕы СИЗО-ттан кэлэн баран, дьиэ хаайыытыгар олорбута. Инньэ гынан суут хаамыытыгар дьиэтиттэн сылдьыбыта. Онтон бириигэбэр тахсаатын кытары, хомбуойунан холуонньаҕа утаарылынна. Бириигэбэр олус тыйыһыттан бары да ах баран, соһуйан хааллыбыт. Сорохтор “киһи тыыныгар турбут өлөрүөхсүтү оччо сылга ыыппаттар” диэн соһуйан эрэ хааллылар. Ол гынан баран, сокуон ирдэбилэ оннук буоллаҕа. Николай Афанасьевич суукка тиһэх тылы этэригэр “от сумы и от тюрьмы не зарекайся” диэн норуот муударай этиитинэн саҕалаабыта. Кырдьык, хаайыынан, суутунан-сокуонунан оонньооботтор, ким баҕарар, хаһан баҕарар түбэһиэн сөп. Онон, туох да диэбит иһин, тылгытын, санааҕытын туттуна соҕус этэр буолуҥ.
7,5 сыл күлүүс хаайыытыгар
От ыйын саҥатыгар Бүлүү улууһун борокуратуурата муниципальнай тэрилтэ дириэктэригэр тэриллибит ХК 290 ыст. 5 ч. “б” п. (дуоһунастаах киһи сокуоннайа суох көмүскүүрүн иһин улахан суумалаах бэриги ылыыта) дьыалатын суут көрүүтүгэр ыыппыта.
Суукка биллибитинэн, бу дириэктэр муниципальнай хантараагынан ыытыллыбыт үлэни тутарын иһин уонна кэнэҕэһин үлэ булан биэриэх буолан эрэннэрэн, 100 тыһ. солк. бэрик көрдөөбүт. Онуоха бэдэрээтчит сүүс тыһыынча солкуобайы куду анньан баран, быраабы араҥаччылыыр уорганнарга тыллаабыт. Тутулуннаҕа ол. Суут холуобунай дьыаланы көрөн баран, дириэктэри 7 сыл 6 ый кытаанах эрэсиимнээх холуонньаҕа утаарбыта уонна 3 сыл устата салайар үлэҕэ үлэлиирин боппута.
Өрөспүүбүлүкэ күнүгэр
Былырыын муус устар 27 күнүгэр Ил Түмэн урукку дьокутааттара Александр Уаров уонна Дмитрий Саввин “Сахаплемобъединение” урукку дириэктэрэ Степан Охлопковтан 900 тыһ. солк. бэриги ылыыга уорбаланан, кэбиниэттэриттэн тутуллан хаайыллыбыттара. Кэлин иккиэннэрин суут СИЗО-ттан босхолоон, дьиэ хаайыытыгар ыыппыта. Дьыала сылтан ордук силиэстийэлэннэ, билигин да тиһэх туочука тура илик. Ыам ыйын ортото буолбут бүтэһик суукка туоһу Степан Охлопков көрдөрүү биэрбитэ. Санатар буоллахха, силиэстийэ сабаҕалыырынан, Уаров уонна Саввин Ил Түмэн сис кэмитиэтин чилиэннэригэр “Сахаплемобъединение” тэрилтэни харчынан өйүүргэ ыххайбыттар, ол иһин Охлопковтан бэрик көрдөөн ылбыттар. Тэрилтэни өйүүр туһунан быһаарыныы 2014 сыллаахха ылыллыбыт уонна бүддьүөттэн сүөһүнү сиэмэлээһиҥҥэ диэн 47 мөл. солк. көрүллүбүт. Оччолорго “Сахаплемобъединениеҕа” биир мөл. солк. итэҕэс баарын бэрэбиэркэ быһаарбыта уонна Охлопковка холуобунай дьыаланы тэрийбиттэрэ. Силиэстийэ икки сыл устата барбыта, ити кэмҥэ Охлопковы үлэтиттэн туораппыттара. Ол кэмҥэ Охлопков соҕотох уола быстахха былдьанан өлбүтэ. Инньэ гынан Степан Охлопков “ити кэннэ барытын ыраас мууска ууран биэрэргэ” быһаарыммытын эппитэ.
2014 сыл ахсынньы 31 күнүгэр Степан Охлопков биир ХЭУо хаассатыттан 1 мөл. солк. устубут. Ону кини: “Тэрилтэҕэ хаһан баҕарар суһаллык харчы наада буолар. Холобур, ГСМ төлөһөргө. Ол иһин ити харчыны устубутум”, – диэн быһаарбыт. Ону таһынан кини ити харчыттан дьокутааттары кытары “төлөһөрүгэр” эмиэ туһаммытын эппит. Кини ол күн 100 тыһ. солк. – Дмитрий Саввиҥҥа, онтон тохсунньуга эмиэ 100 тыһ. солк. Александр Уаровка биэрбит. Охлопков ити харчынан дьокутааттар үтэһэлэрэ туолуо дии санаабыт да, анарааҥҥылара сөп буолбатахтар, эбии харчы көрдөөбүттэр.
“Кинилэр кыһалҕаҕа кыпчыйтарбыттарын эппиттэрэ, кирэдьиит бөҕөҕө ыйаммыттарын, оҕолоругар көмөлөһүөхтээхтэрин эҥин туһунан эппиттэрэ уонна харчыны аҕаларбар сүбэлээбиттэрэ. Маны таһынан кинилэр хас биирдии дьокутааты итэҕэтэр уонна сөбүлэҥнэрин ылар ыараханын эппиттэрэ” диэн Охлопков суукка кэпсээбитэ. Маны таһынан Степан Охлопков “мин ити устубут 1 мөл. солкуобайбыттан 200 тыһ. солк. хаассаҕа төннөрөр былааннааҕым, ол эрээри дьокутааттар эбии көрдөөбүттэрин иһин тохтообутум” диэн быһаарбыта. Албакааттар “оччотугар тоҕо тута быраабы араҥаччылыыр уорганнарга үҥсүбэтэххиний?” диэн ыйытыыларыгар: “Кинилэр ити харчыны син биир ылыахтаахтарын туһунан эппиттэрэ, ол иһин тыллаабатаҕым. Оттон бу дьон бэйэлэрэ сокуону оҥороллор дии, ол иһин улахаҥҥа уурбатаҕым”, – диэбитэ.
Ити кэннэ аны 2015 сыл олунньу, кулун тутар ыйдарыгар дьокутааттар 100 уонна 50 тыһ. солк. ылбыттарын туһунан туоһу кэпсээбитэ. Охлопков кулун тутарга Уаровка ити бэриги “Юность” стадион аттыгар илдьэн биэрбитин ахтыбыта. Уаров массыынаттан утары бэйэтэ тахсыбытын, онон өссө ким баарын кыайан көрбөтөҕүн эппитэ. Оттон атын түгэннэргэ кини кэбиниэттэригэр илдьэн биэрэрин быһаарбыта.
Маны таһынан, Степан Охлопков дьокутааттарга Лас-Вегаска көҥүл тустууга аан дойду чөмпүйэнээтигэр баралларыгар харчы көрдөөбүттэригэр 150 тыһ. солк. илдьэн биэрбитин, уопсайынан, дьокутааттар холбоон 900 тыһ. солк. ылбыттарын эппитэ.
Баһылыктары хаайыы
Аны улуус баһылыктарын сонордоһуу хампаанньата күүскэ ыытыллыбыта. Утуу-субуу Уус Майда, Чурапчы, Өймөкөөн улуустарын баһылыктара итиэннэ Нам улууһун баһылыгын солбуйааччы Соловьев хоруупсуйаҕа, бэриги ылыыга уорбаланан тутуллубуттара. Уус Майда улууһун баһылыга Юрий Боярскай 4,5 сыл усулуобунай болдьоххо бириигэбэрдэммитэ. Оттон атын баһылыктарга тэриллибит холуобунай дьыалаларга силиэстийэ салгыы барар. Силиэстийэ бүтэ илик буолан, дьыала хаамыытын туһунан суруналыыстарга билиҥҥитэ тугу да биллэрбэттэр.
***
От ыйын 30 күнүгэр СӨ Үрдүкү суута “Колми” дириэктэрэ, Ил Түмэн урукку дьокутаата Николай Румянцевы куораттааҕы суут арыгы иһэн баран киһи өлүүлээх суол быһылаанын таһаарбытын иһин буруйдааҕынан ааҕан, холуонньа-поселениеҕа 3 сыл 6 ый болдьоххо уураахтаабытын көтүрбүт уонна саҥа көрүүгэ ыыппыт.
Дмитрий ИВАНОВ.
