Бу дьулаан түбэлтэ өссө 2001 сыллаахха буолбута. Оттон буруйдаахтары уон икки сыл буолан баран биирдэ тутан эппиэккэ тардыбыттара. Бүгүн ол ынырык быһылаан туһунан кэпсиибит. Биллэр биричиинэнэн дьон ааттарын уларытан уонна өлбүттээхтэртэн сүрэхтэрин бааһын хаттаан тыытарбытын эрдэттэн бырастыы гыналларыгар көрдөһөн туран. Куорат кытыытынааҕы Хатас бөһүөлэгэр 19 саастаах кыысчаан ууга тааһы бырахпыттыы сүтэн хаалбыта. Кинини ким да көрбөтөх-билбэтэх аатырбыта, саатар, өлүгэ көстөн биэрбэтэҕэ...

Ууга тааһы бырахпыттыы

Маша 2001 сыл ыам ыйын бүтүүтүгэр Хатаска сүтэн хаалбыта. Биллэн турар, ол күн түрүлүөн бөҕөтүн түһэрэн көрдүү сатаабыттара да, кыысчаан туһунан туох да сурах биллибэтэҕэ. Хомойуох иһин, дьон итинник сүтэрэ биһиэхэ олус тэнийбит көстүү. Сорох-сорохторун баччааҥҥа диэри була илик түбэлтэлэрэ аҕыйаҕа суох. Оттон Маша өлүгүн 12 сыл буолан баран биирдэ булбуттара. Бу тухары чугас дьоно, кыыстарын киһилии харайбакка, төһөлөөх сору-муҥу көрбүттэрин тустаахтар бэйэлэрэ эрэ билэн эрдэхтэрэ.

Маша бастаан сүппүтүгэр ирдэбилгэ биэрэн көрдүү сатаабыттара да, туох да киһи иилэн ылара көстүбэтэҕэ. Борокуратуура “киһини өлөрүү” диэн холуобунай дьыала тэрийбитэ, ол эрээри туох да күттүөннээх түмүк суоҕа. Этэргэ дылы, “өлүк суох – дьыала суох”. Кэм-кэрдии ааһан истэҕин ахсын, туох да сибики суоҕуттан сылтаан,  холуобунай дьыала чэрчитинэн саҕаламмыт силиэстийэлиир дьаһаллар тохтотуллубуттара, ол эрээри дьыала сабыллыбатаҕа.

Уорбаланааччыларга тахсыы

2011 сыл ахсынньытыгар Маша сүтүүтүгэр 4 эр киһи сыһыаннаах буолуон сөбүн туһунан оперативнай иһитиннэрии киирбит. Инньэ гынан быыл быыһыттан уонча сыллааҕыта тэриллибит дьыаланы хостоон ылан хос сөргүтэллэр. Силиэдэбэтэллэр уонна оперативнай үлэһиттэр оччотооҕу кэми хас биирдии мүнүүтэтигэр тиийэ туох буолбутун быһаара сатаабыттара. Олус улахан үлэ ыытыллыбытыгар туох да саарбахтааһын суох. Хаттаан доппуруос бөҕө ыытыллар, кыыс сылдьыан сөптөөх сирдэрин хос сыныйан көрөллөр... Биллэн турар, 11 сыл ааспытын кэннэ оччотооҕуну үгүстэр умнубуттар. Оннооҕор Маша диэн кыыс баар буола сылдьыбытын таһы-быһа умнан кэбиспит дьон эмиэ бааллара. Дьэ кэлэн, хантан ол күн түгэннэрин өйдүү биэриэхтэрэй? Оттон Маша чугас дьоно, биллэн турар, кыыстарын мөссүөнүн умнубатахтара, бу сыллар тухары быһах биитинии аала сылдьыбыт ыар сүтүктэрэ сүгүннээбэтэҕэ. Ол да буоллар олус кичэллээхтик ыытыллыбыт силиэстийэлиир дьаһаллар түмүктэринэн, силиэдэбэтэллэр оччотооҕу хартыынаны түһэрэн ылбыттара. Сүрүн туоһуну өр кэм устата көрдөөбүттэрэ. Оттон ким көрдүүр – ол хайаан да булар!

Сүрүн туоһуну булбуттарын кэннэ, киһилэрэ быраабы араҥаччылыыр уорганнары кытары алтыһыан баҕарбатах, тугу да билбэтэх-көрбөтөх, умнубут аатырбыт. Онуоха кинини утары хомуллубут дакаастабыллар бу сыллар тухары кистэнэ сылдьыбыт чып кистэлэҥи өйдүүрүгэр уонна ыраас мууска ууран биэрэригэр күһэйбиттэр. Инньэ гынан, силиэстийэҕэ уорбаланааччы, дьыала арылларыгар тутаах киһи – Анатолий – баар буола түспүтэ.

Дьыаланы арыйыы

Анатолий дьиэтигэр оперативниктар көтөн түспүттэригэр олус соһуйбут. Бу сыллар усталарыгар кини номнуо ыал буолан, оҕолонон, дьиэ-уот тэринэн киһи сиэринэн олорбут. Оннооҕор оскуолаҕа физкультура уруогун биэрэр буолбут. Быһата, киһи туохха да күтүрээбэт, орто баайыылаах сис ыал аҕата эбит. Доппуруос кэмигэр Анатолий бу ыар буруйу оҥорууга туох да сыһыана суоҕун этэ олорбут, онтон күлэ-күлэ, буруйун отой да атын киһиэхэ түһэрэ сатаабыт. Кини: “Өлүккүт ханнаный? Суох өлүккэ күтүрээн, миигин балыйа сатыыгыт дуо, тохтуур инигит”, – дии-дии ымаҥнаабыт.

Анатолий сыыспыт. 2011 сыллаахха сүппүт Маша өлүгүн 2012 сыл сайыныгар силиэстийэ кэмигэр булан ылаллар. Кыыһы өлөрүөҕүттэн 11 сыл устата туох да буолбатаҕын курдук, холкутук сылдьыбыт. Кини буруйдамматыгар бэркэ эрэнэр эбит. Ол да буоллар, кистэлэҥи атын киһи билэр буолла да, кырдьык таска тахсан, син биир өрөгөйдүүрүн умнубут. Маша сүтүүтүгэр кини соҕотох буолбакка, сыалай 4 эр киһи сыһыаннааҕа. Кинилэр бары номнуо уопсастыбаҕа араас балаһыанньаны ылан, оҕо-уруу тэринэн олороллоро. Биллэн турар, кинилэртэн хайалара даҕаны карьератын алдьатыан, дьиэ кэргэнин сүтэриэн баҕарбатаҕа, онон буруйдааҕы уган биэрэр, туох буолбутун баары-баарынан саас-сааһынан кэпсээн биэрэр улахан кыһалҕа буолбатаҕа. Кинилэр кэпсээннэринэн, төрдүө буолан кыысчааны күүһүлээбиттэр, онтон Машаны Анатолий өлөрбүт эбит. Инньэ гынан хас биирдиилэрэ оҥорбут дьыалатыгар эппиэттиир кэмнэрэ тирээн кэлбитэ. Оттон куомуннаахтар 11 сыл анараа өттүгэр кыыһы күүһүлээбиттэрин иһин холуобунай сойуолаһыы болдьоҕо номнуо ааспытын кимнээҕэр үчүгэйдик билэллэрэ.

Бу ыар дьыаланы арыйыыга силиэдэбэтэллэр уонна оперативниктар дьыаланы арыйыы ускуустубатын улаханнык баһылаабыттарын бэлиэтиир оруннаах. Кинилэр бастаан утаа силиэстийэҕэ эриллибит дьону кытары сыһыаны олохтуурга сөҕүмэр үлэни ыыппыттар. Үкчү киинэҕэ курдук. Оттон хара маҥнайгыттан уорбаланааччылар бары силиэстийэни араастаан албыннаан, онон-манан иэҕэн бутуйа сатаабыттар.

Анатолий силиэстийэни салгыы албыннаан да тугу да ситиспэтин өйдүүр, кинини утары балай эмэ дакаастабыл баарын билэр уонна накаастабылын арыый да сымнатаары буруйун толору билинэр. Туох буолбутун барытын кэпсээн биэрэргэ күһэллэр. Бастаан утаа кини кыыһы ханна өлөрбүтүн ыйан биэрэр.

Силиэдэбэтэллэр уонна оперативниктар Анатолий ыйан биэрбит (кыыһы көмпүт) сиригэр – Владимировка сэлиэнньэтин аттыгар – бараллар (Владимировка Хатас нэһилиэгэр киирсэр). Ол ыйбыт сирин хас биирдии сэнитимиэтиригэр тиийэ хаһаллар, төһө да балай эмэ кэм ааспытын үрдүнэн, криминалистар кыыс төбөтүн уҥуоҕун булаллар...

Киһи уҥуоҕун үлтүркэйдэрин булбуттарын кэннэ мээнэ оҥоһуллубат, олус ыарахан суут-мэдиссиинэ эспэртиисэтин ыыталлар, атын эрэгийиэннэртэн исписэлиистэри кытыараллар. Түмүгэ – көстүбүт өлүк 11 сыллааҕыта сүппүт Маша өлүгэ буолара чопчу дакаастанар. Бу тухары өлбүттээхтэр кыыстарын өлүгүн булалларыгар эрэллэрин кыыма сүттэҕэ даҕаны. Сир анныгар сытыйан, номнуо дьапталҕаламмыт уҥуохтартан Маша буоларын көрөн билии аймахтарыгар олус ыар этэ. Кырдьаҕас аҕата уонна кыысчаан бииргэ төрөөбүттэрэ, Маша таҥаһыттан хаалбыт кырадаһыннары билэн, чопчу кини буоларын  быһаарбыттара.

Күҥҥэ көрдөрбүт кыысчааныттан ытыс соттон хаалбыт аҕа барахсан силиэдэбэтэлгэ “кыыспын ханна кистээн сытыарбыт сирдэрин ыйан биэр” диэбитин олоҕор араас ыар, дьулаан түбэлтэлэри, харах уутун көрсүбүт уопуттаах силиэдэбэтэл “билбэтэҕиҥ ордук” диэн аккаастаан кэбиспит.

Анатолий дьулаан түбэлтэ тахсыбыт сирин ыйан баран, ол күн туох буолбутун кэпсээн биэрбит.

Суут уурааҕа

Ыам ыйын 27 күнүгэр оччолорго 27 саастаах Анатолий үс табаарыһын кытта Хатаска массыынанан хатааһылыы сылдьыбыттар. Бэркэ билэр сэлиэнньэлэрин уулуссаларынан туох эрэ соруктаах буолбакка, арыгы иһэр баҕаттан хатааһылыы сылдьыбыттар. Арыгы эбинээри маҕаһыыҥҥа ойутан иһэн уруккуттан бэркэ билэр Машаларын көрсөллөр уонна аарааҥҥа диэри илдьэн биэриэхпит дииллэр. Тугу да сэрэйбэтэх кыысчаан массыынаҕа олорсор...

Аһыы утаҕы испит уолаттар бэйэлэрин хонтуруолламмат буолбуттар. Кыысчааны тутан ылан, төрдүө буолан уочаратынан күүһүлүүллэр. Сарсыҥҥы күнүгэр эмсэҕэлээбит кыысчаан күүһүлээччилэригэр милииссийэҕэ сайабылыанньа суруйуом диэн саанар. Ол кэмҥэ уолаттар тугу оҥорбуттарын дьэ өйдүүллэр уонна уйаларыгар уу киирэр. Ити кэмҥэ кыысчаан тыа саҕатыгар хааллан сылдьыбыта диэн бэлиэтээн этиэххэ наада. Кини бу түөрт эр киһиттэн мүччү туттаран куотар кыаҕа суоҕа.

Киһийдэхтэр сүбэлэһэн баран “туох буолбутун кэпсээйэҕин, ол оннугар эйиэхэ харчы биэриэхпит” дииллэр. Онуоха Маша кыккыраччы аккаастанар. Уолаттар эрдэттэн “кыыс харчыттан аккаастанар түгэнигэр эрдэттэн хаһыллыбыт дьаамаҕа илдьэн көмтөҕө буолан куттуохпут” диэн сүбэлэһэллэр. Атыыр аккааһы истэн баран, Машаны дьаама хаһыллыбыт сиригэр илдьэллэр уонна кыыһы онно быраҕан баран, көмөн киирэн бараллар. Маша ол тухары “син биир үҥсүөҕүм, таах хаалларыам суоҕа” диэн этэ сыппытыгар Анатолий тулуйбакка өлөрөргө сананар. Хантан эрэ тимир турбаны ойутан таһааран хаста да охсуолуур. Кыыс сонно тута өлөр. Бэлэм дьаамаҕа Маша өлүгүн туох да буолбатаҕын курдук көмөн кэбиһэллэр...

Кыыһы бөлөҕүнэн күүһүлээһин иһин холуобунай эппиэтинэстэн сойуолаһыы болдьоҕо номнуо ааспытынан, кыл мүччү сыыһа туттараллар. Сокуон ирдэбилэ оннук. Инньэ гынан суут иннигэр Анатолий эрэ эппиэттиир буолбута.

Саха Өрөспүүбүлүкэтин Үрдүкү суута 2013 сыл олунньу 19 күнүгэр Анатолийга тэриллибит холуобунай дьыалаҕа бириигэбэри таһаарбыта. Кинини Арассыыйа ХК 105 ыст. 2 ч. “к” пуунунан (атын буруйу оҥорбутун кистээри киһини өлөрүү) сууттаабыттара. Бу ыстатыйа 8 сылтан 20 сылга диэри күлүүс хаайыытын ыйар. Суут Анатолийы буруйдааҕынан аахпыта уонна 8 сылга кытаанах эрэсиимнээх холуонньаҕа утаарбыта.

***

Киһи диэн саамай сидьиҥ кыыл диэн мээнэҕэ эппэттэр.  Олоҕу саҥа билэн эрэр кыысчааны кэбилээн, сордоон өлөрөн баран, туох да буолбатаҕын курдук сылдьар сүрэ да бэрт. Сир ийэ барахсан эҥин араас дьону хайдах уйан сылдьарын сөҕөҕүн эрэ. Суруллубут сокуонтан атын аны Таҥара суута баар. Дьэ, онтон баҕас хайалара да куоппат буолуохтаах...