Элбэх оҕолоох дьиэ кэргэн олорор усулуобуйатын тупсарыыга анаммыт уураах олоххо киириитэ хайдаҕый?

Өрөспүүбүлүкэбитигэр 2012 сыл атырдьах ыйын 30 күнүгэр 390 №-дээх “5-тэн уонна онтон элбэх оҕолоох дьиэ кэргэҥҥэ дьиэ атыылаһалларыгар эбэтэр тутталларыгар биир кэмнээх социальнай көмө” туһунан СӨ Бырабыыталыстыбатын уурааҕа тахсан турар. Уураах олоххо киирбитэ номнуо 8-с сылыгар барда. “Бу кэм устата туох хамсааһын барда, төһө дьиэ кэргэн бу бырагырааманан олорор усулуобуйатын тупсарынна?” диэн сыаллаах-соруктаах СӨ Үлэ уонна социальнай сайдыы министиэристибэтин дьиэ кэргэн уонна демография бэлиитикэтин департаменын сүрүн исписэлииһэ Анна Ильинична Стручковалыын көрсөн кэпсэттибит.

– 2012 сыллаахха 5-тэн элбэх оҕолоох дьиэ кэргэҥҥэ олорор усулуобуйаларын тупсаралларыгар аналлаах дьоһуннаах уураах тахсан, онно сыһыаннаах ыал бары үөрбүппүт.

– 2012 сыл атырдьах ыйын 30 күнүгэр СӨ Бырабыыталыстыбата 5-тэн элбэх оҕолоох дьиэ кэргэҥҥэ олорор усулуобуйаларын тупсарыналларыгар анаан уураах ылыммыта. Ол кэмтэн саҕалаан элбэх оҕолоох ыаллар тустаах докумуоннары хомуйан, туттаран барбыттара.

2012 сыллаах реестргэ өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн 743 ыал киирэр. Ол сыл 24 ыалга 44 397,9 тыһ. солк. көрүллэн көмө ылаллар. Итинник сыл аайы харчы көрүллэн испитэ. Онтон 2017-2018 сылларга кириисис буолан, үп кыайан көрүллүбэккэ, 2017 сыллаахха 9 эрэ ыалга 21 303,34 тыһ. солк. көрүллүбүтэ. Бу сыл Ыччат уонна дьиэ кэргэн министиэристибэтиттэн боломуочуйа СӨ Үлэ уонна социальнай сайдыы министиэристибэтигэр бэриллибитэ. Ол сыл реестри барытын сиһилии үөрэтэн, сааһылаан биэрбиппит, бэрээдэктэммитэ.

– 2017 сыллаахха уларыйыылар киирбиттэр эбит дии.

– 2017 сыллаахха уураахха уларыйыы киирэр. 2012 сыллаахха тахсыбыт уураахха этиллэринэн, “дьиэ кэргэн 5-тэн үөһэ оҕолоро бары сокуоннай саастарын ситэ илик уонна дьиэҕэ наадыйааччы учуотугар олорор сирдэринэн турар буолуохтаахтар” диэн этэ. Ол уурааҕынан “бу дьиэ кэргэн 80-с, 90-с сылларга дьиэҕэ наадыйан учуокка турбут буоллахтарына, оччотооҕу уочаратынан ааҕыллар” диэн этэ. Бу ирдэбил 2012-2016 сылга диэри баара.

Ол кэннэ 2017 сыллаахха уураахха уларыйыы киирэр. Ол курдук, дьиэ кэргэн дьиэҕэ наадыйан, 1980 сыллаахха туран баран, 5-с оҕотун кэнники 2017 сылга төрөөбүт буоллаҕына, оҕо төрөөбүт күнүттэн, сылыттан ааҕыллар. Маны тэҥэ өрөспүүбүлүкэҕэ 20 сыл олорбут буолуохтаах. Онон 2017 сылтан саҕалаан өрөспүүбүлүкэтээҕи реестр саҥа быраабыланан үлэлии олорор.

– Анна Ильинична, сыл аайы үп-харчы көрүллүүтэ аҕыйах. Уураах олоххо киирбитэ 8-с сылыгар барда. Оҕо улаатар, сокуоннай сааһын ситэ, эбиитин 23 сааһын эмиэ туолар, күнүскү үөрэххэ үөрэнэн бүтэр. Маннык түгэҥҥэ төлөбүр хайдах оҥоһулларый?

– Ол иһин кэлин бу уураахха “оҕо 23 сааһыгар диэри күнүскү үөрэххэ үөрэнэр буолуохтаах” диэн уларыйыы киирбитэ. Бастакы тахсыбыт уураахха “көмө 5 оҕо сокуоннай сааһын ситэ илик эрэ буоллаҕына көрүллэр” диэн этэ. Өскөтүн реестргэ киирэн баран, 5 оҕото бары 23 саастарын туолбуттарын да иһин, төрөппүккэ – ийэлээх, аҕаҕа – дьиэҕэ наадыйар буоллахтарына, үп көрүллэр. Маннык уларыйыы быйыл киирбитэ.

– Ылан көрүөх, дьиэ кэргэн 5 оҕолоох: 20 саастаах, күнүскү үөрэх устудьуона, 2 оҕо оскуола үөрэнээччилэрэ. Маннык түгэҥҥэ үп хайдах ааҕылларый?

– Дьиэ кэргэн 5 киһитигэр ааҕан үп көрүллэр.

– 2 оҕолоох 2 төрөппүттээх төлөбүрү ааҕан көрүөх эрэ. Төһө тиксэрий?

– Биир дьиэ кэргэҥҥэ 1 мөл. 800 тыһ. солк. кэриҥэ көрүллэр.

Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр (Приказ Минстроя России от 21.06.2019г.) 2019 сыл III кыбаарталыгар олорор дьиэ кв. м. сыаната ортотунан 71,292 солк. быһыллар. Онон бу бырагырааманан төлөбүр дьиэ кэргэн биир киһитигэр тиксэринэн 449,139,60 солк. буолар.  

– Дьэ, бу көрүллүбүт үп туһанааччыга хайдах тиийэрий?

– Бырабыыталыстыба анал хамыыһыйата ылааччылар испииһэктэрин бигэргэтэр. Ол барыта тутуу министиэристибэтигэр бэриллэр. Үп-харчы кинилэр бырагыраамаларынан көрүллэр.

Үп анаммыт дьиэ кэргэнэ бу харчынан хайдах туһанарынан ыытыллар. Дьиэ атыылаһалларыгар атыылаһар дьиэлэрин, дьиэ туттар буоллахтарына дьиэ тутар биригээдэни кытта түһэрсибит дуогабардара, онтон ипотека буоллаҕына баан дуогабара баар буолуохтаах. Ол докумуону барытын Тутуу министиэристибэтигэр аҕалан туттараллар. Онно бэрэбиэркэлэнэн баран, үп дьиэ атыылааччы, дьиэ тутар биригээдэ уонна ипотеканан дьиэ ылынар буоллахтарына, баан анал счёттарыгар түһэр. Уу харчынан илиигэ бэриллибэт.      

– Быйыл хаһааҥ-ҥытааҕар да элбэх үп көрүллүбүт дии. Бүгүҥҥү күннээҕи туругунан өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн төһө дьиэ кэргэн турарый?

– 2019 сыл бэс ыйын 29 күнүнээҕи туругунан, 1749 дьиэ кэргэн реестргэ турар. Быйыл бу бырагыраамаҕа анаан 350 000,00 үп көрүлүннэ. Хамыыһыйа анал мунньаҕа бэс ыйыгар буолан ааста. Онно 53 дьиэ кэргэҥҥэ 158,7 мөл. бигэргэннэ. Дьиэ кэргэн ылар харчытын орто кээмэйэ 2,9 мөл. солк. тэҥнэһэр. Бу харчы дьиэ кэргэн ахсаанынан көрөн быһыллар.

Билигин 191,3 мөл. үп хаалла. Балаҕан ыйыгар хамыыһыйа мунньаҕа буолуохтаах. Бу үп-харчы, быһа холоон, өссө 60-тан тахса дьиэ кэргэҥҥэ тыырыллыахтаах.

– Реестртэн туох биричиинэнэн таһааралларый?

– Дьокуускай куорат дьиэ-уот сыһыаннаһыыларын департамена биһиэхэ дьиэ кэргэн испииһэгин түһэрэр. Ону көрөн, үөрэтэн испииһэктэн таһаараллар. Ол курдук, сорох ыал хас да дьиэлээх (манна 2-3 бас билэр дьиэтин кв.м барытын дьиэ кэргэн чилиэнигэр үллэһиллэр), сорох өрөспүүбүлүкэттэн көһөн барбыт буолар, маны сэргэ дьиэ кэргэн бас билэр олорор дьиэтин иэнэ көрүллэр. Онон маннык дьиэ кэргэн дьиэҕэ наадыйааччы ахсааныгар киирбэт.

Информацияны Росреестртан ылабыт. Онно ким хас дьиэлээҕэ барыта ыйыллар. Манна саахалланар туруктааҕынан ааҕыллыбыт уопсай дьиэ уопсай дьиэ кээмэйин ахсааныгар киирбэт, ол аата дьиэтэ суох курдук ааҕыллаллар.

– Хайдах усулуобуйалаах дьиэ кэргэн хапсарый?

– Олохтоох дьаһалта икки усулуобуйалаах – дьиэ кэргэн дьиэҕэ наадыйар, кыаммат дьиэ кэргэн буолуохтаах уонна олорор дьиэтин квадрата кыра буолуохтаах. Холобура, Дьокуускай куоракка олорор 5 оҕолоох ыал дьиэтин кв. м 63 кв. м кыра буоллаҕына эрэ хапсар.

– Биир киһиэхэ олорор дьиэ кв. м нуормата төһөнүй?

– Дьокуускай куоракка биир киһиэхэ – 9 кв.м., Чокуурдаахха – 6 кв.м., Майаҕа – 18 кв.м., Сунтаар Кутанатыгар – 23 кв.м.

– Тоҕо наһаа араастаһарый?

– Федеральнай сокуоҥҥа олоҕуран, хас нэһилиэк, куорат муниципальнай тэриллиитэ тус-туһунан “учетнай нуорманы” олохтуур уонна бигэргэтэр. Онон олорор сирдэринэн биэрбит докумуоннарыгар олоҕуран, дьиэ кэргэн хас биирдии чилиэнигэр кв. м ааҕыллар.

– Оччоҕуна Чокуурдаахха докумуон биэрбит киһи бу бырагыраамаҕа хапсарыгар, ити ыйыллар 6 кв. м дьиэ иэнинэн ааҕыллар буоллаҕа?

– Оннук ааҕыллар.

– Ким маннык нуорманы быһарый?

– Нэһилиэк, куорат дьокутааттарын Сэбиэтин уурааҕынан эбэтэр олохтоох дьаһалта баһылыгын анал ыйааҕынан.  

“5-тэн уонна онтон элбэх оҕолоох дьиэ кэргэҥҥэ дьиэ атыылаһалларыгар

эбэтэр тутталларыгар биир кэмнээх

социальнай көмө” уураах чэрчитинэн социальнай төлөбүр ылбыт дьиэ кэргэн ахсаана

(өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн)

– Онтон биһиги түбэлтэбитигэр, хайдах таһааран кэбистилэр? http://kyym.ru/sonunnar/obshchestvo/3177-elbekh-o-olookhtor-byraaptaryn-k-mch-leeme-daa

– Эһигини дьиэ-уот сыһыаннаһыыларын департамена уочараттан таһаарбыт. Ол биричиинэтин биһиги билбэппит. Эһигини 2014 сыллаахха туохха олоҕуран, дьиэҕэ наадыйааччылар уочараттарыттан таһаарбыттарын бэйэлэригэр баран ыйыталаһан, сайабылыанньа түһэрэн билсэҕит. Ол кэннэ кинилэр эппиэттэригэр сөпсөспөт буоллаххытына, суут нөҥүө дьыаланы быһаарсаҕыт.

– Өскөтүн сыыһа быһаарыы ылынан уочараттан таһааран кэбиспит буоллахтарына, хаттаан реестргэ туруохха сөп дуу?

– Оннук түбэлтэҕэ олорор сиргитинэн социальнай хааччыйыы управлениетыгар кэлэн “төттөрү учуокка туруоралларыгар” сайабылыанньа биэрэҕит. Ол кэнниттэн туруоххутун сөп.

– Маннык бырагырааманан киһи олоҕор биирдэ туһанар буоллаҕа.

– Судаарыстыбаттан дьиэ кэргэн биирдэ эрэ маннык көмөнөн туһанар. Өскөтүн билигин бу реестргэ уочаракка турар эдэр ыал дьиэтин усулуобуйатын тупсарынарыгар атын бырагырааманан туһаммыт, көмө ылбыт буоллаҕына, кини реестртэн сотуллар.

– Реестргэ турар дьиэ кэргэҥҥэ уочараттара сыҕарыйан иһэрин туһунан информация хайдах тиэрдиллэрий?

– Олорор сирдэринэн социальнай сайдыыга уонна үлэлээх буолуу управлениениетыгар баран билсиэхтэрин сөп.

– Дьон-сэргэ ханна дьиэ-уот ылынар эбиттэрий?

– 70%-на үксэ куоракка дьиэ ылыннылар. Онон дьиэни олорор сирдэринэн эрэ буолбакка, Саха сирин хайа баҕарар сиригэр-уотугар ылыахтарын сөп.

Саргылаана Багынанова