Хамсаабат инбэлиит ийэлээх, 7 ыы кырбас оҕолоох ыал үйэтин тэллэйдээх дьиэҕэ моҥуур дьылҕалаах.

Мин бу дьиэ кэргэн туһунан, киһи уйадыйа көрөр килиибин бассаапка ыыппыттарын көрөн, наһаа аймаммытым, олорор, турар сирбин булбатаҕым. Массыына саахалыгар түбэһэн, инбэлиит буолбут ийэҕэ анаммыт дууһа кыланыылаах килиип. Дьиҥ олохторун чугастан билсэр санаалаах, Үөһээ Бүлүү Далыр бөһүөлэгэр олорор ыал аҕа баһылыга Петр Петрович ВАСИЛЬЕВтыын кэпсэтэ сырыттым.

-- Дьиэ кэргэҥҥин билиһиннэрбэккин ээ.

-- Төрүт Далыр бөһүөлэгин олохтооҕобун, кэргэним Мэйиктэн төрүттээх. 2008 сыллаахха саас бииргэ үөрэммит кыыһым Айта Иванова суорумньулаан, мин 40 сааспар, Анна 26 сааһыгар холбоһон ыал буолбуппут. Кини 3 уонна 4 саастарыгар сылдьар икки кырачаан уолаттара миигин “аҕаа” диэн тута ылыммыттара. Уолаттарым билигин саамай тутаах көмөлөһөөччүлэрим – ийэлэрин, кыра бырааттарын сүрдээҕин көрөллөр-истэллэр.

Ыал буолбуппут -- бэйэтэ туһунан кэпсээн. Анна Мэйиктэн 5-6 км тэйиччи “Харыйалаах” диэн сайылыкка бииргэ төрөөбүт убайын кытта сүөһү көрөн, кыстаан олороллор этэ. Бастаан билсэрбитигэр суорумньуһутум Айта, Аннаны Мэйиктэн Далырга массыыналарынан аҕалан билиһиннэрбиттэрэ. Онтон сотору кэминэн Айтаттан маҥан ат уларсан, Харыйалаах сайылыгар Аннаны сүгүннэрэн аҕалардыы бэйэм барбытым. Ол күн буурҕалаах баҕайы күн буолбута. Харыйалаахха тиийэн, ийэтин уонна убайын кытта билсибитим. Тиийбиппэр, биллэн турар, дьоно соһуйуу бөҕө буолбуттара. Дьэ, оннук билсэн, Аннабын былыргылыы, муус маҥан ат үрдүгэр олордон, Далырга сүгүннэрэн аҕалбытым.

-- Оҕо бөҕөтүн субуруппуккут, бары да кырачааннар эбит.

-- Сотору буолаат, кэргэним оҕо күүтэрин эппитэ. Ону наһаа да үөрэ, дьоллоно истибитим. Ити сыл күһүнүгэр өрүс мууһа саҥа туран эрдэҕинэ, сэтинньи 11 күнүгэр, Далыртан Үөһээ Бүлүү төрүүр дьиэтигэр массыынанан киирэн испиппит. Оччолорго Бүлүү өрүһү туоруур көҥүллэнэ илик кэмэ этэ. Өрүһү туоруу иликпитинэ, Чаллыр биэрэгэр оҕобут төрөөбүтэ. Балыыһабыт акушерката Ульяна Чоросова барсыбыта, хата, кини көрөн-истэн төрөппүтэ. Онон бастакы оҕом күн сиригэр кэлэрин көрбүт дьоллоохпун. Уолбутун Айан диэн ааттаабыппыт.

Оторой-моторой уолаттар

  Этэҥҥэ сылдьыҥ, улаатыҥ!

-- Оҕолоргут бары уолаттар. Саастара?

-- Улахан уол Вася -- 9-с, Влатмир -- 8-с, Айан -- 4-с, Эрсан 3-с кылааһы үөрэнэн бүтэрдилэр. Оттон Айархаан -- 3, Арчын 2 саастаахтар. Саамай кырабыт Дьулуур 9 ыйдаах.

-- Эн үлэлээбэккин, кэргэҥҥин, оҕолоргун көрөн-истэн олороҕун. Хантан дохуоттанан олороҕутуй?

-- Ийэбит оһоллонуон иннинэ кулуупка харабыллаабытым. Билигин кэргэммин, оҕолорбун көрөн дьиэҕэ олоробун. Күнүнэн дьоҥҥо ону-маны үлэлээн үп киллэрэбин. Тиэхиньикэҕэ сыстаҕас буоламмын, дьон тиэхиньикэтин өрөмүөннүүбүн. Ийэбит оҕолоругар олорбута. Билигин 1-кы курууппалаах инбэлиитинэн босуобуйа ылар уонна оҕолорбутугар кэлэр босуобуйанан олоробут. Кэмчилээн туттабыт, син тиэрдэ сатыыбыт.

Дьиэбэр олорор буоламмын, килиэппин бэйэм астыыбын. Бэкээринэттэн килиэп атыылаһардааҕар куулунан бурдук атыылаһан килиэп оҥостор сүрдээх барыстаах. Ыйга биир куул бурдук сөп буолар. Күҥҥэ 5 килиэби сиибит.

-- Кэтэх хаһаайыстыбалааххыт дуу?

-- Быйыл сааскыттан икки сибиинньэ ылан ииттэ сылдьабыт. Ынах сүөһүбүт суох. Бэйэм оттуур сирдээхпин. Ону аймахтарбар уларсабын. Ол оннугар кыһын идэһэ эт ылан сиибит. Сүөгэйи, арыыны атыылаһабыт. Иккис уолум Влатмир сүөһү көрүөн баҕарар.

Ыарахан тургутугу аастыбыт

-- Ийэҕит массыына саахалыгар түбэһэн ыараханнык оһолломмут эбит. Итини сиһилии кэпсиэҥ дуу?

-- Ити 2019 сыл, от ыйын 20 күнүгэр этэ. 7-с оҕотун ыарахан сылдьан, Далыртан улуус киинигэр -- Үөһээ Бүлүүгэ анаалыс туттара баран иһэн массыына саахалыгар түбэспиппит. Мин кыратык эчэйбитим. Кэргэним улаханнык дэҥнэммитэ – сүнньэ, сиһэ тостуулаах. Чугас дэриэбинэҕэ -- Оҥхойго тиийбиппит. Онно Үөһээ Бүлүүттэн быраастар кэлэн, көрөн-истэн, саньытаарынай бөртөлүөтүнэн Ньурбаҕа илдьибиттэрэ.

Онно улахан уолбут Василий барсан көрбүтэ, бүөбэйдээбитэ. Олох да билбэт дьоно кэлэн көрсөн, наадаларын аҕалан, ас таһан абыраабыттар этэ. Ньурба дьоно эйэҕэстэрин, кыһамньылаахтарын онно билэн наһаа сөхпүппүт, үөрбүппүт. Онно ыйтан ордук кэм эмтэнэн, арыый бэттэх кэлбитигэр, Дьокуускай куоракка санэриэйсэнэн салгыы эмкэ ыыппыттара. Онно тиийэн, Дьокуускайдааҕы 2-с №-дээх балыыһаҕа сыппыта.

-- Оҕотун болдьоҕор тиэрдибэккэ курдат ылбыттар эбит.

-- Ийэбит доруобуйата мөлтөөн барбытыгар Мэдиссиинэ киинигэр илдьэн, 27 нэдиэлэлээх оҕотун курдат ылан төрөппүттэрэ уонна оҕону, болдьоҕун ситэрээри, салгыы көрүүгэ-истиигэ хаалларбыттара. Уолбут 1.100 гр. ыйааһыннаах ыарахан туруктаах оҕо төрөөбүтэ.

Ийэбитин төттөрү 2-с №-дээх балыыһаҕа киллэрбиттэрэ уонна бастакы уустук эпэрээссийэтин оҥорбуттара. Москубаттан анал быраастар кэлэн, сүнньүгэр тимир олордубуттар этэ. Ол тимирэ үйэтин тухары сылдьыахтаах. Онон төбөтө олох эргийбэт, хамсаабат. Ол кэнниттэн өр сытан, эмтэнэн, Саҥа дьыл саҕана дьиэтигэр кэлбитэ. Ийэбит балыыһаҕа сытар кэмигэр бары наһаа ахтарбыт, дьиэбит иччитэхсийбит курдук буолбута. Кистээн ытамньыйарбыт да ханна барыай...

-- Ньурбанан, Дьокуускайынан балыыһаҕа сытар кэмигэр улахан уола буостуктаабыт эбит.

-- 15 саастаах улахан уолбут Василий Ньурбанан, Дьокуускайынан балыыһаны кэрийэ сылдьан, ийэтин кыра оҕолуу бүөбэйдээбитэ. Мин дьиэҕэ олорон кырачааннарбын көрбүтүм. Ийэтэ оһоллоноругар кыра уолбут баара-суоҕа 1 саастааҕа, хайдах да дьиэбин-уоппун быраҕан барар кыаҕым суоҕа. Онон Вася, бэйэтэ көрөн-истэн, улаханнык абыраата. Ийэбит балыыһаҕа сытан кыайан көрүммэт, илиитинэн тутан аһаабат буолан, кыра оҕолуу көрүллүбүтэ.

Билигин, дьэ, кыра-кыралаан илиитин хамсатан, бэйэтэ тутан аһыыр буолан эрэр. Сиһиттэн аллараа өттө тугу да билбэт, хамсаабат, туалеттыырын да билбэт. 80-ча киилэлээх буолан, хас да буолан өйөөн хамсатабыт, туруорабыт. Бэйэтэ кыаммат.

Уола Вася кэпсээниттэн:

Ийэбит массыынаҕа оһолломмутун истэн, аймаммыппыт аҕай. Сарсыныгар аҕам миигин Ньурбаҕа “ийэбин көрдөрө” ыытта. Балыыһаҕа тиийэн, ийэбин көрөн баран наһаа соһуйбутум. Сатаан саҥарбат, олох хамсаабат, хараҕын уута эрэ кэлэрэ. Аан бастаан куттанан, сатаан туппат этим. Онтон кэлин арыый үөрэммитим. Аҕам барытын төлөпүөнүнэн сүбэлии олорбута. Ийэбин утутан баран, маҕаһыынтан ас атыылаһан кэлэрим уонна таҥаһын сууйарым. “Ийэм барахсан уһуктан хаалан, миигин суохтуо” диэни маҕаһыыҥҥа наадабар сүүрүүнэн сылдьааччыбын. Бэйэм туалеттатан, сууйан-сотон көрбүтүм. Салгыы Дьокуускайга тиийэн эмтэнэригэр эмиэ көрбүтүм-истибитим. Балыыһаҕа ийэбин буостуктуурбун дьон соһуйа көрөллөрө. Ону “ийэм буоллаҕа, хайдах көрүөм суоҕай?” дии санааччыбын.

-- Оттон кырачаан киһигитин ким көрдө-иһиттэ?

-- Дьокуускайга олорор тастыҥ эдьиийим Варвара Семенова балыыһаттан ситэн-хотон тахсаатын кытта, дьиэтигэр ылан көрбүтэ. Онтон биһиэхэ быйыл саас кулун тутар ыйга кэлбитэ. Онон эдьиийим Варвара Васильевнаҕа, кини оҕолоругар ахсаабат кыһамньыларын иһин, дьиэ кэргэммит аатыттан улаханнык махтанабыт.

Олоххо киирэрэ биллибэт ыра санаа

-- Ыараханнык оһолломмут киһиэхэ дэриэбинэҕэ бүгэн олорбокко, Дьокуускайга баран эмтэнии, реабилитация син биир наада.

-- Сүнньэ, сиһэ тостуулаах, барыта тимир буолан, ыраах айанныыра сэрэхтээх. Ол иһин дэриэбинэттэн ыраата барар кыахпыт суох. Дьиҥэр, эмтээх-томтоох куорат сиргэ чугаһаан олохсуйар бэрт буолуо этэ. Ол – олоххо киирбэт ыра санаа. Быйыл саас куоракка эмтэнэ барыахтаах этэ уонна “сиһигэр харсыат кэтэрдиэхпит” диэбиттэрэ да кыалла илик.

9 ыйдаах уолбут Дьулуур эмиэ эмтэниэхтээх. Ийэтин иһигэр сылдьан, оһолго хараҕа хамсаан хаалбыт этэ. Ону төрөөбүтүн кэннэ эпэрээссийэлээбиттэрэ. Иккис эпэрээссийэтэ төбөтүгэр оҥоһуллуохтаах этэ да, харантыын мэһэйдээтэ.

-- Оччоҕуна киин сиргэ көһөргө кыах көстөрө буоллар, көһүөххүтүн сөп буоллаҕа.

-- Көһүөхпүтүн баҕарабыт да, дьиэ-уот боппуруоһа уустук. Куоракка куортамнаһан олорор кыахпыт суох. Оннооҕор бу дэриэбинэҕэ олорор тэллэйдээх дьиэбит өрөмүөнэ кыаллыбат.

-- Олорор усулуобуйаҕыт, дьиэҕит-уоккут хайдаҕый?

-- Олорор 7х8 дьиэбитин 10-тан тахса сыллааҕыта 3-с оҕобут төрөөбүтүгэр Ийэ хапытаалынан ылбыппыт. 9 киһи олороругар кыараҕаһа сүрдээх. Аны дьиэбит муостата тэллэйинэн эрэйдиир, киһи олорор усулуобуйата суох. Былырыын муостатын өрөмүөннээбиппит эрээри, син биир тахса турар. Дьиэбит эмэҕирэн, сиҥнэ турар. Саҥа дьиэлэнэргэ кыахпыт тиийбэт. Оҕолорбут барахсаттар, остуоруйа дьиэтигэр курдук дыбарыаска олоруохтарын баҕараллара дэлэ үһү дуо?!

“Дьонноох киһи тутайбат, ойуурдаах куобах охтубат”

-- Социальнай ситимҥэ бассаапка килиипкит тарҕанан, дьон-сэргэ эһиги кыһалҕаҕытын сүрдээх чугастык ылынна.

-- Ыам ыйын 30 күнэ -- ийэбит төрөөбүт күнэ. Ол иннинээҕи күн киэһэ улахан уолаттарбар, “ийэҕит төрөөбүт күнүгэр анаан “сюрпризта” оҥоруоҕуҥ, тугу эмэ толкуйдааҥ” диэбитим. Ону улахан уолум Вася түүннэри олорон, төлөпүөнүгэр хаартыскалары, муусукатын таҥан, сарсыарда бэлэмнээн тоһуйбута.

Инньэ гынан сарсыардаттан: “Ийэбит, эн үчүгэй буолуоҥ, бары эйигин күүскэ да күүскэ таптыыбыт”, -- диэн эҕэрдэлээн туран, төрөөбүт күнүгэр соһуччу бэлэх оҥорон биэрбиппит. Сүрдээҕин соһуйбута, үөрбүтэ. Билигин ийэбитин курустаал таас курдук көрөбүт-истэбит. Бэйэтин кыаммат, кэлээскэҕэ да олордор, аттыбытыгар сырдыгынан сыдьаайан, баара наһаа үчүгэй.

-- Оттон нэһилиэк, салалта өттүттэн өйөбүл, көмө баар дуу?

-- Олохтоох дьаһалта (баһ.Г.Е. Иванов) көмөтө баһаам. Социальнай үлэһит Аскалон Софронов сотору-сотору дьиэбитигэр сылдьан, туох көмө наадатын мэлдьи ыйыталаһар. Дойдубут дьоно барахсаттар ким кыахтааҕынан көмөлөһө олороллор.

Улахан махталбытын Далыр оскуолатын үлэһиттэригэр, төрөппүттэригэр, баһаарынай чаас бары үлэһиттэригэр, олохтоох дьаһалта дьокутааттарыгар, мэлдьи сылдьар, көмөлөһөр дьүөгэтэ Мария Герасимоваҕа, Мэйиккэ олорор Галина Ивановаҕа, хомунаалынай хаһаайыстыба салайааччытыгар Константин Гаврильевка, о.д.а. тиэрдэбит. Истиҥник махтанабыт. Маны этэн эрдэхтэрэ “дьонноох киһи тутайбат, ойуурдаах куобах охтубат” диэн.

-- Билэр-билбэт дьоҥҥут, Саха сирин олохтоохторо, көмө оҥордулар дии, быһыыта?

-- Биирдиилээн дьон, тэрилтэлэр көмө оҥордулар. Соһуйдубут, үөрдүбүт, барыларыгар махтанабыт. Бассаап ситиминэн биһиги дьиэ кэргэҥҥэ көмөлөспүт Саха сирин олохтоохторугар ыарахан кэммитин чэпчэтэн, күүспүтүгэр-күүс эбэн көмөлөспүккүтүгэр барҕа махтал. Эһиги алгыстаах тылгытынан ийэбит доруобуйата көнөрүгэр эрэллээхпит.

Бу килиип тахсыбытын кэннэ, билэр-билбэт дьоммут эрийэннэр, санаабытын көтөхтүлэр. Ийэбит барахсан, онтон санаата көтөҕүллэн, бэл, хамсанара-имсэнэрэ эбиллибиккэ дылы буолла. Хор, оннук күүстээх буолар эбит дьон үтүө-санаата, алгыһа. Сарсыарда утуйан тураат, бастакынан бассаабын арыйан бар дьонун кытта эҕэрдэлэһэр. Ол кэнниттэн барыбытын кууһар, сыллаталыыр.

-- Төлөпүөн нүөмэрин биэриэҥ дуу, баҕар, бэйэҕитин кытта илэ кэпсэтиэхтэрин баҕарыахтара.

-- Мин нүөмэрим – 8967 926 13 80.

   -- Биир эмэ хаһыат, сурунаал сурутан ааҕаҕыт дуу?

-- “Кыымы” наһаа сөбүлээн ааҕабыт. Ол эрэн ыаллартан уларсабыт.

-- Бэйэм ааппыттан, эһиги дьиэ кэргэҥҥэ сэмэй көмөбүн, бу сыл иккис аҥаарыгар “Кыым” хаһыат сурутуутун бэлэхтиибин.

-- Наһаа үчүгэй дии. Улахан махтал. Үтүө санааҥ бэйэҕэр уон оччонон эргиллэн кэллин. Хата, тапталлаах хаһыаппытын ааҕар дьолломмуппут.

Түмүккэ

Үөһээ Бүлүү улууһун Далыр бөһүөлэгин 7 оҕолоох ыаллара Петр, Анна ВАСИЛЬЕВтар билигин олорор балаһыанньалара сүрдээх уустугун сэрэйэҕин... Сайдыылаах 21-с үйэҕэ тэллэй сытынан аҥылыйбыт, эмэҕирбит дьиэҕэ – 9 киһи, ол иһигэр Саха сирин кэскилин тэнитиэхтээх уолан уолаттар – иитиллэн, улаатан тахсыахтарын санаатаххына, сүрэҕиҥ хаанынан оҕуолуур. Ыал ийэтэ хамсаабат инбэлиит, оҕолорунаан Дьокуускай куоракка эмтэнэ барар кыахтара суох. Бу курдук ыарахан, кыаммат, кыһалҕалаах олоххо олорор ыал билиҥҥи үйэҕэ баар эбитин истэн уйадыйаҕын, көмөлөһөр кыаҕа суоххуттан абараҕын.

Үйэтин тухары хаачыстыбалаах эмтээһиҥҥэ, көрүүгэ-истиигэ наадыйар 1-кы курууппалаах инбэлиит ийэлээх, оҕолордоох ыал кыһалҕатын таба өйдөөн, үөрэтэн Дьокуускай куоракка олохсуйар боппуруостарын – өрөспүүбүлүкэ үрдүкү салалтатыттан, киһи быраабын көмүскүүр боломуочунай С.М. Гурьеваттан хамсааһын таһааралларын эрэнэ кэтэһэбит. Бу – элбэх оҕолоох ыал ааннарын “тук-тук” тоҥсуйан, санааларын истиҥ, кыһалҕаларын үллэстиҥ даа...

Саргылаана БАГЫНАНОВА.