Матрена Евсеева-Мотокуо ыытааччы, тамада быһыытынан киэҥ эйгэҕэ биллэр. Хас да сыллааҕыта «Саха» НКИХ ханаалыгар “Киэһэлик” диэн биэрии тахса сылдьыбыта. Бу биэрии ыытааччылара Георгий Матвеев-Айаал уонна Матрена Евсеева-Мотокуо буолбуттара уонна көрөөччү сэҥээриитин ылбыттара.
Бүгүн биһиэхэ сэргэх кэпсээннээх, ураты дьоҕурдаах, тапталлаах ийэ Мотокуо ыалдьыттыыр.
– Матрена, эн наһаа интэриэһинэй киһи буоларгын билэбин. Аныгы үйэҕэ Интэриниэт ситимэ сайдан, биллэр-көстөр дьон олохторун кэтээн көрөбүт. Эйигин кытары атах тэпсэн олорон сэһэргэһиэхпин санаабытым ыраатта. Онон билсиһиэххэ...
– Мин Нам улууһун Хатыҥ Арыы нэһилиэгэр Аппааныга олоробун. Билигин И.Е. Винокуров аатынан Хатыҥ Арыытааҕы орто оскуолаҕа педагог-тэрийээччинэн үлэлиибин. Бэйэм учуутал идэлээхпин. Оскуола кэннэ боронсуус тылын үлүһүйэн үөрэтэр инниттэн омук тылын факультетыгар үөрэххэ киирбитим. Салгыы ол идэбин бүтэрэн баран, филология факультетыгар нуучча тылын уонна литэрэтиирэтин учууталыгар үөрэммитим. Онон икки бүк учууталбын (күлэр).
– Дьиэ кэргэниҥ туһунан кэпсии түспэккин ээ...
– Үс оҕолоох дьиэ кэргэҥҥэ улааппытым. Аҕам, хомойуох иһин, кыра эрдэхпинэ ууга оһоллонон, олохтон күрэммитэ. Кини наһаа үлэһит, сатабыллаах салайааччы, көхтөөх көрүүлээх, сытыы-хотуу, хорсун киһи буоларын билэбин. Сопхуос биригэдьииринэн өр сыл үлэлээбитэ. Ийэм нуучча тылын уонна литэрэтиирэтин учууталынан сааһын тухары Хамаҕаттатааҕы лиссиэйгэ үлэлээбитэ. Билигин да ол лиссиэйигэр үлэлии сылдьар. Ийэбит киэҥ-холку майгылаах, элбэх саҥата-иҥэтэ суох, дьулуурдаах, тулуурдаах, күүстээх санаалаах киһи. Кини үс оҕотун атахтарыгар туруоран, үлэһит оҥорбут, элбэх көлүөнэ ыччаты үөрэтэн таһаарбыт үтүө өҥөлөөх саамай таптыыр, убаастыыр, киэн туттар киһибит буолар. Төрөппүт оҕолоро уонна кини үөрэнээччилэрэ күндү киһибитигэр махталбыт муҥура суох.
Тус олоҕум туһунан эттэххэ, кэргэним суох, күҥҥэ көрбүт соҕотох кыыс оҕолоохпун. Оҕом Вероника 6-с кылааска Аппааныга туйгуннук үөрэнэр. Оҕолоох буоламмын дьоллоох киһибин дэнэбин.
– Эн Мотокуо диэн ааты хайдах ылыммыккыный?
– “Киэһэлик” биэриигэ үлэлии тахсыбыппар көрөччүлэргэ күрэх биллэриллибитэ. Кинилэр смс көмөтүнэн миэхэ аат толкуйдаабыттара. Уопсайа 1000 кэриҥэ аат киирбититтэн, Мотокуо диэн ааты талбыппыт. Манна эбэн эттэххэ, кыра эрдэхпинэ таптал аатым Мотохо диэн этэ. Онно хайдах эрэ бу ааппар майгынныыр, онон Мотокуо миэхэ күүскэ киирэ сылдьар.
– Көрөөччүлэргэ Мотокуо диэн аатынан биллэҕиҥ, онтон үөрэнээччилэргэр Матрена Егоровна буоллаҕыҥ. Учуутал курдук дуоспуруннаах идэлээх киһи, ыытааччы, көр-күлүү эйгэтигэр хайдах тиийэн хаалбыккыный?
– Дэриэбинэҕэ 2010 сыллаахха учууталлыы сырыттахпына “Киэһэлик” биэрии эпииргэ тахса турдаҕына, “кута-мата кыргыттар” диэн күрэх биллэрбиттэрэ. Дьэ, доҕоор, мин онно кыттааччы буоллум ээ. Ол онно кыайыылааҕы смс көмөтүнэн быһаарбыттара. Хата, уопсай түмүккэ мин кыайыылаах буолан тахсыбытым. Онтон 2011 сыллаахха биэрии режиссера Саймон Сергеев ыытааччы быһыытынан ыҥырбытыгар, тута сөбүлэспитим.
– Оччотугар кыыс оҕото куоракка көһөн кэллиҥ ээ?
– Эс, суох. Хаһан да оскуолабын, оҕолорбун туох да манньаҕа бырахпат бөҕө буоллаҕым дии. Үс сыл устата хас бээтинсэ ахсын Аппааныттан сылдьан үлэлээбитим. Билигин да, дэриэбинэ олоҕун сүрдээҕин сөбүлүүбүн. Куорат сүпсүлгэнин отой ылыммаппын. Онон бу диэки таласпаппын.
– Аны билигин “Киэһэлик” диэн инстаграмҥа тэттик видеолары таһаарар бөлөххө артыыстыыгын. Эһиги хамаандаҕыт дьону-сэргэни үөрдэр, күннээҕи түбүктэн аралдьытар... Бу соторутааҕыта кэнсиэрдээн турардааххыт дии...
– Оннук. Бу бырайыак салайааччыта Георгий Матвеев-Айаал диэн айар куттаах, сүрдээх талааннаах киһилээхпит. Кини биһигини түмэн, сүрэх баҕатынан көрөөччүлэрбитигэр көрүдьүөс устуоруйалары устан таһаарабыт. Эбэн эттэххэ, көрөөччүлэрбит биһиги үлэбитин-хамнаспытын сэҥээрэллэр, күүтэллэр-көһүтэллэр. Бу соторутааҕыта “Сэргэлээх уоттара” култуура киинигэр толору көрөөччүлээх бэртээхэй айар киэһэбитин тэрийбиппит. Билигин биһиги хамаандабытыгар уопсайа 10-ча киһи баар.
– Аны үөрэх эйгэтигэр киириэххэ. Учуутал буоларыҥ быһыытынан, кэнчээри ыччаттыын чугастык алтыһа сылдьар буоллаҕыҥ. Билиҥҥи оҕолор тустарынан тугу этиэххиний?
– Билиҥҥи оҕолор түргэн-тарҕан туттуулаахтар уонна аныгылыы толкуйдаахтар. Кинилэр сытыы-хотуу буоланнар, олох тэтимин кытары бииргэ хардыылыыллар. Билигин Интэриниэт үйэтэ кэлэн, көмпүүтэргэ хам хатаныы, сиэп төлөпүөнүттэн арахпат буолуу кыһалҕата баар. Бу кыһалҕа тула үөрэнээччилэри кытары элбэх кэпсэтиһии буолбута. Ол иһин оҕолору сайыннарар сыалтан, оскуолаҕа араас тэрээһиннэр ыытыллыахтаахтар, үөрэххэ аналлаах хайысхалар сайдыахтаахтар.
Мин оскуолаҕа “Ылдьаа ыччаттара” оҕо тэрилтэтин салайабын. Өссө сайынын “айар Кут-Hollywood” диэн лааҕыры үлэлэппитим 6-с сылыгар барда. Бу лааҕырга актыыбынай көрүүлээх, артыыс буолуон баҕалаах, саҥарар-иҥэрэр дьоҕурдаах, ыллыыр, үҥкүүлүүр талааннаах, КВНҥа оонньуур кыахтаах, араас үстүрүмүөҥҥэ оонньуон баҕалаах уонна модель эйгэтин сэҥээрэр оҕолор кэлэллэр. “Айар Кут-Hollywood” өрөспүүбүлүкэ таһымнаах буолан, араас улуустан талааннаах оҕолор кэлэллэр. Лааҕыр икки сезонунан, 15-тии хонук Аппааны сиригэр-уотугар ыытыллар. Эбэн эттэххэ, баһаатайдарынан, лааҕыртан иитиллэн тахсыбыт үөрэнээччилэрим үлэлииллэр. Кинилэр үгүстэрэ сөбүлүүр идэлэрин баһылаан, араас эйгэҕэ үлэлии сылдьар исписэлиистэр. Маны таһынан, устудьуон баһаатайдар эмиэ бааллар.
– Өссө үөрэнээччилэри чинчийэр үлэҕэ сыһыарар эбиккин дии...
– Бэс ыйын 9 күнүгэр “Ылдьаа ыччаттара” уопсастыбаннай оҕо хамсааһынын актыбыыстарын кытары Москуба, Краснодар уонна Кырыым куораттарынан айаннаары сылдьабыт. Ол курдук, 1944 сыллаахха Кырыымы сэрииттэн босхолооһуҥҥа кыттыбыт саха буойун саллааттарын ааттарын-суолларын сөргүтүүгэ бырайыак суруйан, дойду бэрэсидьиэнэ В.Путин 1 мөл. солк. гранын сүүйбүппүт. Бу куораттарынан сылдьан, матырыйаал хомуйан, документальнай киинэ таһаарар былааннаахпыт. Оҕолору патриот тыыҥҥа иитэр соруктаах, 2012 сыллаахтан араас бырайыактары толкуйдаан күрэхтэргэ кыттан миэстэлэһэбит. Бэлиэтээн эттэххэ, оҕолор аҥаардас ырыаҕа-тойукка эрэ буолбакка, чинчийии үлэтигэр сытыы толкуйдарын, сатабылларын, кыахтарын көрдөрөллөр.
– Учуутал да, артыыс да быһыытынан ситиһииҥ элбэх эбит...
– Этэн ааспытым курдук, кыра эрдэхпиттэн француз тылыгар интэриэстээх улааппытым. Өссө оскуолаҕа үөрэнэ сылдьан бастакы бэрэсидьиэн Михаил Николаев анал бырагырааматынан иккитэ омук дойдуларынан тылы үөрэтэ бара сылдьыбытым. Маны таһынан, оскуола, улуус, өрөспүүбүлүкэ таһымнаах олимпиадаларга кыттан, мэлдьи кыайыы үктэллээх буолбутум. Арааһа, үөрэххэ баҕам кынаттаан буолуо, учуутал буолуохтаахпын эрдэттэн билэр этим. Онон учуутал буолбуппуттан кэмсиммэппин. Оскуола үлэтин уонна айар эйгэни бииргэ дьүөрэлээн илдьэ сылдьарбыттан наһаа астынабын. Оҕолорум күн ахсын миигин сырдыкка сирдииллэр, кэрэҕэ уһуйаллар, элбэххэ үөрэтэллэр. Дьоллоох дьон учуутал буолаллар эбит.
– Оттон ийэ быһыытынан оҕону иитиигэ туох ирдэбиллээххиний?
– Оҕобун үлэни таптыырга үөрэтэбин. Кыыһым бэйэтин сааһыгар барыны-бары сатыыр, бэйэтин көрүнэр, үөрэҕэр наһаа кыһамньылаах. Саамай сүрүнэ – оҕом дьоллоох, доруобай киһи буола улаатарын баҕарабын. Ийэ киһиэхэ саамай дьол — ол.
– Күннээҕи олоххор хайдах майгылааххыный?
– Мэлдьи кэлэ-бара сылдьабын. Бэйэбэр, чугас дьоммор, үлэбэр-хамнаспар уонна үөрэнээччилэрбэр олус ирдэбиллээхпин.
– Иллэҥ бириэмэҕин хайдах атаараҕыный?
– Быыс-арыт көһүннэ эрэ кинигэ ааҕарбын сөбүлүүбүн. Учуутал ийэлээх буоламмын, кинигэни кытары улааппытым. Оҕом эмиэ кинигэҕэ сыстаҕас буола улаатан эрэр. Аны туран, ааспыт сылтан “Мотокуо” диэн тус бэйэм таҥас лииньийэтин арыйбытым. Ол курдук, хас дьыл кэмин аайы эттээх-сииннээх кэрэ аҥаардарга анаан таҥас айан таһааран, киэҥ араҥаҕа таһаарабын. Бу өссө биир сөбүлүүр дьарыгым буолар.
– Тыый, сүрдээх киһигин дии. Оттон хаһаайка быһыытынан төһө туттуулааххыный?
– Кырдьыгынан эттэххэ, бу чааһыгар мөлтөх соҕуспун. Саамай сүрүнэ, дьиэ ыраас буолуохтаах диэн ирдэбиллээхпин. Наар кэлэ-бара сылдьар буоламмын, дьиэ үлэтин кыыһым Вероника кыайа-хото тутар. Оҕом улаатан туһа киһитэ буолла.
– Дьон ханнык хаачыстыбатын ордук сэҥээрэҕиний?
– Киһи үлэһит буолуохтаах. Хаһан баҕар чэһинэй киһи ордук сыаналанар уонна убаастанар.
– Матрена, кэпсээниҥ иһин махтал!
Кэпсэттэ Екатерина АФАНАСЬЕВА.
