Ыспыраапка
Каучсерфинг – Аан дойду үрдүнэн айанньыттарга анаан үлэлиир онлайн тиһик. Судургутук быһаарар буоллахха, ити тиһиккэ киирэн регистрация ааһаҕын, ол кэннэ ханнык эмэ дойдуга айаннаары сылдьар буоллаххына, барар сиргэр баар дьону көрдүүгүн. Кинилэр эйигин босхо хонноруохтаахтар. Бу тиһиккэ 246 дойду киирэр, 7 мөлүйүөн киһи туһанар. Бу дьон бэйэ-бэйэлэригэр ыалдьыттаһаллар, босхо хонсоллор, кыттыһан айанныыллар. Сорох дьон куттанар, сэрэхэдьийэр. Ол сөптөөх. Хоно барар киһиҥ хаартыскалардаах, бэйэтин туһунан элбэх информациялаах, хоммут дьонуттан баҕа санаалардаах, элбэх “лайк” хомуйбут буолуохтаах. Туга да суох, бэйэтин туһунан тугу да билиһиннэрбэтэх буоллаҕына, тиийбэтэх ордук, ол-бу араас дьон түбэһиэн сөп.
Бу тиһиккэ дьүөгэм баар. Биир күн Швейцарияттан биир киһи: “Томмокко кэллим. Дьокуускайга айаннаан эрэбин. Тугунан тиийэбиний, тиийдэхпинэ, хонор сир буларга көмөлөһүөҥ дуо?” – диэн сурук ыыппыт. Томмоттон Дьокуускайга диэри такси сылдьар, 2000-тан үрдүк диэн хоруйдаабыттарын, айанньыт ыарахан диэн сөхпүт уонна сатыы туруммут. Аара баран истэҕинэ массыына тохтоон, Дьокуускайга диэри босхо илдьибит, дьүөгэм дьиэтигэр түспүт. Кинини көрсөн кимин-тугун, туох сыаллаах кэлбитин туоһуластыбыт. Киһибит сайаҕас буолан биэрдэ, тута сөбүлэстэ.
– Мин эйигин тыл дуу, этнограф дуу үөрэхтээх, ол иһин нууччалыы билэр диэн санаабытым. Нуучча тылын хайдах үөрэттиҥ?
- Дьиэбиттэн балаҕан ыйын бүтүүтэ тахсыбытым. Уонна бу сылдьабын. “Арассыыйаҕа тиийдэхпинэ, олохтоохтор аангылыйа тылын билбэттэрэ буолуо” дии санаабытым. Ол иһин Минскэй куоракка тохтоон, нуучча тылын 6 нэдиэлэ устата үөрэппитим. Наадабын быһаарсар буолбуппуттан бэйэм да сөҕөбүн.
- Сөп-сөп. Кимҥиний, хантан сылдьаҕыный диэн сыыйа билсиһиэх.
- Аатым Сирил Эберхарт диэн. 1988 сыллаахха Швейцарияҕа, Шпиц диэн сиргэ күн сирин көрбүтүм. Шпиц диэн кыра куорат, ол онно улааппытым, үөрэммитим. Төрөппүттэрим Шпицкэ олороллор, икки балтылаахпын. Бургдорф куоракка университекка инженер-электрик идэтигэр үөрэммитим. Сынньалаҥ кэммэр хайаҕа ыттарбын, хайыһардыырбын, араас похуокка барарбын астынабын. Университеппын бүтэрээт, тута үлэ булбакка, үөрэххэ киирбэккэ, сири-дойдуну кэрийэ диэн барбытым. Сиринэн Австралияҕа тиийбитим. Казахстаны, Киргизияны, Кытайы, Таиланы нөҥүөлээн, Австралияҕа тиийбитим. Сиринэн диибин да оптуобус, хараабыл, пуойас, массыына тохтотон. Барыта 7000 дуоллары (400-чэкэ тыһыынча) ороскуоттаабытым. Сөмөлүөтүнэн сылдьар астыга суох, уонна экологияҕа куһаҕан. Ханна эрэ ыраах турунар буоллахха, олохтоох дьону кытта көрсөн, кэпсэтэн, олохторун-дьаһахтарын билэн сылдьыахха наада диэн санаалаахпын. Биир-икки чаас сөмөлүөтүнэн тиийиэм, онтон төттөрү эмиэ оннук курдук айаннаан кэллэхпинэ – ханна да барбатах курдук буолаҕын.
Кытайга уйгуур оҕолорун кытта
- Саха сиригэр диэри дьэ хайдах кэллиҥ?
- www.footprintless.org диэн саайтаахпын. Онно ханна, хайдах сылдьыбыппын, хаартыскаларбын уган иһэбин. Айаным суола барыта каартаҕа бэлиэтэнэн сылдьар. Дьобуруопаттан Финляндияны нөҥүөлээн, Санкт-Петербурга тиийбитим. Салгыы Великий Устюг – Нижневартовскай – Салехард айаннаабытым. Каучсерфинг уонна нуучча тылын үөрэппитим улаханнык көмөлөспүтэ. Пуойаска ненецтэри кытары билсибитим! “Култуураҕытын интэриэһиргиибин, илэ харахпынан көрүөхпүн баҕарабын” диэн санаабын эппиппэр илдьэ барбыттара. Хас эмэ тыһыынчанан табалаахтара... Кэлбит күммүтүгэр чуумнарын туруорсубутум, ол күн сиикэй эти сиэппиттэрэ. Ол кэннэ иһим ыалдьан сыппытым (күлэр). Барыта саҥа, сонун этэ. Арай үөһэнэн көтө сылдьыбыт буолуум? Дьону кытары бу курдук көрсүөм, биир ураһаҕа хонон туруом этэ дуо? Суох. Бириэмэм ыгым буолан, тута салгыы айаннаабытым. Сиринэн Новосибирскайынан, Красноярскайынан эргийэн Томмокко тиийбитим. Онно дьүөгэҕин булан суруйбутум. Сыана олус ыараханын иһин суолга тахсан массыына тохтоппутум. Дьон олус амарах санаалаах эбиттэр. Биир киһи тохтообута, босхо илдьибитэ, хонор сир булбатаххына, биллээр диэбитэ. Манна дьон-сэргэ олус сайдам, көмөлөһө сатыыр эбит. Уопсайынан, Арассыыйа дьоно аһаҕастар, кэпсэтинньэҥнэр.
Ямал-Ненец уокруга
- Ненецтэр олохторун көрөн соһуйдаҕыҥ. Көс олоххо олоруоххун баҕараҕын дуо? Ураһаҕа олоро хаалыаҥ этэ дуо?
- Бэйэм айдааннаах улахан куораты сөбүлээбэппин. Кыра, чуумпу, айылҕалаах сири астынабын. Туохтааҕар да Шпиц диэн куораппын ордоробун. 12 000 киһилээх. Наһаа кыра да, олус улахан да буолбатах. Ураһаҕа, көс омук курдук олоруом суох этэ. Икки хоноот, сөп буолбутум. Олус ыарахан олохтоохтор, мин оннук сатаан олорбоппун (күлэр).
- Оттон Саха сиригэр?
- Манна күнэ-дьыла миэхэ сөп түбэспэт. Тымныы. Өр сатаан олоруом суох этэ. Ити барыта омук-омук олоҕун уобараһа – олус интэриэһинэй.
- Ааспыкка француз бэлисипиэтинэн кэлбитэ, ол иннинэ кытай муҥнана сатаан баран төннүбүтэ. Чэ, элбэх... Олохтоохтор соһуйаллар ээ, туох кыһалҕаттан кэлэллэрий эбэтэр төрүт кыһалҕалара суох буолан, бата-иҥэ сатаан кэлэллэр дуо диэн... Холобур, эн, тоҕо кэллиҥ?
- Билэргит курдук, Швейцария – олус баай дойду. Бары ымсыыра, ордугургуу көрөллөрө буолуо. Саамай дьоллоох дьон олороллор диэн саныахтара. Ол эрээри дьол харчынан кээмэйдэммэт, быһыыта. Кыраттан даҕаны үөрэри сатыахтаахпыт. Швейцарияҕа ирдэбил кытаанах, үлэ барыта үрдүк хаачыстыбалаах оҥоһуллуохтаах, кыра сыыһаны бырастыы гыныллыбат. Онон улахан охсуу, истириэс ылабыт, күн ахсын тохтообокко үлэлиибит. Оҕо үөрэҕи бүтэрдэ – дьиэ буолуохтаах эбэтэр дьонугар төлөһүөхтээх. Мин үөрэнэ-үөрэнэ үлэлиирим. Дьоммор олорорум иһин кинилэргэ 500 дуоллар (30 тыһ. солк.) ый аайы төлүүрүм. Онно эдэр киһи, оҕо диэн ким да атаахтаабат, айах булунуу – киһи бэйэтин кыһалҕата. Швейцария киһитэ, университеты бүтэрээт, сири-дойдуну кэрийэ баран хаалар. Онтон кэлэн дьэ үлэлиир-хамныыр. Тоҕо диэтэххэ, университеты бүтэрбит ыччат үлэтэ, үөрэҕэ суох, үйэтигэр биирдэ көҥүл буолар. Ол иһин тыын ылан, чэрчийэн кэлэрэ сэмэлэммэт. Харчыны үлэлээн булар. Швейцарияҕа барыта ыарахан: биир сыл атын сири-дойдуну кэрийбитим, Швейцарияҕа олорбуппунааҕар чэпчэки буолан тахсар. Бу маннык сири-дойду көрөн баран, төннөн, иккис тыын ылан баран үлэҕэ түһүнэбит.
- Сааһыҥ 29 буолбут. Кэргэннээххин дуо? Ханна үлэлиигиний?
- Күн батарыайатын оҥорор, дьиэлэргэ туруорар чааһынай тэрилтэлээхпин, фрилансербын (ыраахтан үлэлиир көҥүл үлэһит). Мин оннубар билигин доҕорум хаалбыта. Күн батарыайата экологияҕа үчүгэй. Дьобуруопа экологияҕа болҕомтото улахан, онон күн батарыайатыгар үлэлиир инникилээх, идэм кэскиллээх. Онон үлэ буларга туох да кыһалҕа суох. Айаҥҥа харчыта суох сылдьарбын сөбүлээбэппин. Тус олохпун этэр буоллахха, кэргэним да, оҕом да суох. Биһиэхэ эр киһи 30-32 сааһыгар, дьахтар 28-30 сааһыгар ыал буолар. Аан маҥнай карьера оҥостуохха, тулалыыр эйгэни билиэххэ наада, ол кэннэ дьиэ-уот, кэргэн туһунан кэпсэтэбит.
Индонезияҕа
- Бу маннык турдуҥ да баран хаалар киһи, араас мүччүргэннээх сырыылары көрсүбүтүҥ буолуо. Дойду дьоно хайдах көрсөллөрүй?
- Улаханнык саҥарбаппын эрээри, туох да мөкү, хара санаалаах дьону көрсө иликпин. Арай маҥнайгы айаммар биир маннык түбэлтэ буолбута. Камбоджаҕа оптуобуспут “КамАЗка” кэтиллибитэ. Хата, улаханнык оһолломмотохпут. Сорох дьон уҥуохтара эҥин тостубута. Суоппарбыт көрүөх бэтэрээ өттүгэр сылыпыс гынан хаалбыта! Уонна таҥара көмөтүнэн барыта этэҥҥэ.
- Манна тугу сэҥээрдиҥ?
- От-мас үп-үрүҥ хаарынан халыҥнык бүрүллэн турара көрүөххэ дьикти, ураты. Биһиги диэки манныгы саараама көрбөккүн. Аскыт-үөлгүт минньигэс.
Ити курдук кэпсии түһээт, Нам диэки айаннаабыта. Бириэмэтэ суох буолан, наар ыксыы сылдьар, кыл мүччү көрсөн ааспытым. Өймөкөөҥҥө тахсыахтаах – эмиэ массыына тохтотон тиийиэхтээх. Салгыы: “Владивостокка айанныаҕым, ол кэннэ Японияҕа тиийээт, Куриль арыыларын ааһан, хараабылынан устан, Соҕуруу Эмиэрикэҕэ тиийэн, айаммын түмүктүөҕүм. Онно диэри хараабыл сылдьар, пассажирдары тиэйбэт эрээри, дуогабардаһыахха сөп, харчы төлөөн”, – диэн улахан эрэллээх. Ыраахтан кэлбит ыалдьыппытыгар ситиһиини баҕара, алгыс этэ хаалыаҕыҥ!
Сардаҥа Борисова кэпсэттэ.
