Урбаан эйгэтигэр хара көлөһүннэринэн үлэлээн тахсыбыт саха уолаттарыттан биирдэстэрэ – “Японец” маҕаһыыннар ситимнэрин тэрийээччитэ, салайааччыта Афанасий АЛЕКСЕЕВ аата кэнникинэн үгүстүк иһиллэр буолла. Дьиҥинэн, дьоҥҥо-сэргэҕэ үгүс үтүөнү оҥоро, киһи бөҕөтүгэр көмөлөһө сылдьар эрээри, сэмэйэ бэрт буолан, өр сылларга биллибэккэ-көстүбэккэ сылдьыбыта.
“Эн миэстэҥ – хотоҥҥо!”
– Афанасий Павлович, эйигин биир үксүн Дьокуускай куорат олохтоохторо “Японец” маҕаһыыҥҥынан истэн билэр буолуохтаахтар. Хайа дойдугун, дьонуҥ кимнээҕин “Кыым” хаһыат ааҕааччыларын кытары билиһиннэриэҥ буолаарай?
– Сунтаар Бүлүүчээнигэр төрөөбүтүм. Аҕам – Амма Өнньүөһүттэн төрүттээх Павел Афанасьевич Алексеев, ийэм – төрүкү Сунтаар Бүлүүчээнэ, Елена Ивановна Контогорова диэн. Бииргэ төрөөбүт түөрпүт. Мин иккис уолбун. Аммаҕа, Сунтаарга, Бүлүүчээҥҥэ олоро сылдьыбыппыт. Аҕам райпотребсойууска экэнэмиистээбитэ, ийэм районоҕа буҕаалтырдаабыта. Баартыйа ханна ыытарынан үлэлииллэрэ эбитэ буолуо: хаста да көһө сылдьыбыппыт.
– Оҕо сылдьан хайдах уол этигиний?
– Кэлбит-барбыт, саҥарбыт-иҥэрбит чобуо уол буолбатах этим. Уопсайынан, соччо сытыыта-хотуута суох, биллэ-көстө сатаабат, онно-манна кыттыбат, бэйэм-бэйэбэр сылдьар чуумпу, холку уол этим. Сиэрэй маасса биир орто бэрэстэбиитэлэ диэххэ сөп. Үөрэхпэр эмиэ соннук ортоһуор этим.
– Мин итини наһаа сөҕөбүн. Уруккута чаҕылхай, туйгун оҕолор олохторугар соччо тугу да ситиспэтэх курдук буолаллар дуу...
–Оннук буолар эбит, бэйэм да сатаан санаабаппын. Биһиэхэ эмиэ наар учууталлар хайҕабылларыгар сылдьыбыт актыбыыс, туйгун үөрэхтээх оҕолорбут улаханы ситиспэтилэр, учууталларын итэҕэллэригэр эппиэттэспэтилэр. Төттөрүтүн , “бу киһиттэн туох да тахсыа суоҕа, кини миэстэтэ – хотоҥҥо” диэн сапсыйан кэбиспит оҕолоруттан туох эрэ тахсар эбит. Миигин эмиэ учууталларым сирэйбэр аһаҕастык инньэ дииллэр этэ.
– Урут төрөппүттэриҥ ханна үлэлииллэринэн сирэй-харах анньар кэмэлдьи баар буолара... Оттон эн дьонуҥ, дьиҥэ, интэлигиэн буоллахтара...
– Мин кинилэр баҕаралларын курдук, актыбыыс да, үчүгэй үөрэхтээх чаҕылхай оҕо буолбатах буоллаҕым. Интэлигиэн буолан баран, боростуой ыал оҕото буоллаҕым. Оччотооҕу дэриэбинэ оҕотун сиэринэн, сыччах үлэнэн киһи-хара буолбуппут. Сааһыары саһааннаан, кыһыары балбаахтаан, сайын оттоон, күһүн оҕуруокка үлэлээн. Харчы өлөрө түһээри, өрүһүнэн таһаҕас кэлэрин кэтэһэрбит-манаһарбыт. «Табаар кэлбит үһү» диэни иһиттибит да, куруусчуттуу сүүрэр этибит.
– Оҕо эрдэххиттэн харчы өлөрөргө интэриэстээх эбиккин дии... Бастакы хамнаскынан, арааһа, бэлисипиэт ылыммытыҥ буолуо?
– Дорбой диэн сиргэ оҕуруокка үлэлээн, аан бастаан хамнас диэни аахсыбытым. Онтубунан ийэбэр чаһы ылан биэрбитим. Хас сыл аайы үлэ лааҕырыгар үлэлээн, куруустаан ылбыт харчыбынан, тоҕо эрэ бэйэбэр тугу да ылыммат этим. Наар ийэбэр, балтыларбар тугу эмэ ылан биэрэрим эбэтэр дьиэ наадатыгар барааччы. Дьиҥэ, ханнык баҕарар оҕо курдук ол бэлисипиэккэ, матасыыкылга ымсыырар бөҕө буоллаҕыҥ. Аҕабыт бэйэтэ туһунан өйдөөх-санаалаах буолан эбитэ дуу, баай-дуол эҥин диэҥҥэ ымсыырбат, олоҕун тупсара сатыыры наадалаахха аахпат ураты киһи этэ.
Аҕам – дьаарай хомуньуус
– Ол хайдах?!
– Олус “принципиальнай” киһи быһыылааҕа. Оччолорго, дьиҥэ, кинилэр тэрилтэлэригэр пуонда эҥин диэн ону-маны бары биэрэ сатыыллар эбит этэ. Ону биһиги аҕабыт хаһан даҕаны бэйэтигэр ылбатаҕа. Бастакы уочарат үлэһиттэригэр бэрдэрэрэ, кинилэр олохторо тупсарын туһугар кыһаллара, ким эрэ эмтэнэ барарын бастакынан туруорсара. 90-с сылларга өйдүүрүҥ буолуо дии, тэрилтэлэр эстибиттэрин кэннэ, паайга дии-дии, тэрилтэ баайын-дуолун бүтүннүү үллэстэн кэбиспиттэрэ. Оччолорго аҕам Сунтаарга аан бастакынан халбаһы сыаҕа диэни тэрийтэрбитэ, утах собуотун тэрийэн испиттэрэ. Хомойуох иһин, ол барыта биир күнүнэн чааһынай дьоҥҥо үллэһиккэ баран хаалбыта. Райпотребсойуус баайа-дуола диэн баһаам буоллаҕа дии. Холобур, Сунтаар киинигэр турар ырыынак чааһынай киһи бас билиитэ буолан хаалбыта.
– Аҕаҥ хомуньуус буолан, туора туран хааллаҕа... Мин аҕам эмиэ үүт-үкчү оннук.
– Сэбиэскэй кэм «дьаарай» хомуньууһа буолан, итинник ыһыллыыны-тоҕуллууну төрүт сөбүлээбэтэҕэ, дууһата ыалдьыбыта диэххэ сөп. Ити үлүгэрдээх тиэхиньикэ, массыына, оборудование, ырыынак ырыынагынан чааһынай илиигэ үллэһиккэ барбытын ким “сөп” диэҕэй... Суох буоллаҕа. Ол гынан баран, аҕабын сүөм түспүт дуу, куолуһут дуу киһи диэбэккин. Барыларын кытары үөрэ-көтө кэпсэтэр, ис-иһиттэн эйэҕэс киһи. Дьон “Дорообо Байбал” диэн хос ааттыахтарыгар диэри “дорооботун” тута сылдьар, барыларын кытары уопсай тыл булар, олус эйэҕэстик кэпсэтэр киһи этэ. Төрөппүттэрим, бэл, бэйэлэрин истэригэр кытары олус истиҥ сыһыаннахтар этэ. Хаһан даҕаны этиһэ дуу, үөгүлэһэ дуу сылдьалларын истибэтэҕим.
– Оччотооҕу кэмтэн саамай чаҕылхай өйдөбүлүҥ?
– Амматтан Сунтаарга көһөн кэлэн баран, аан бастаан ыалга тэлэбиисэр диэни көрбүтүм. Төһө даҕаны биир эрэ ханаал көһүннэр, хайа оҕо ымсыырыа суоҕай?! Биһиги эмиэ ылыахпыт диэн буолла. Наһаа үөрдүбүт. Кэтэспит санаабар эбитэ дуу, мин дьонум хаһан хамнастарыттан ууран мунньуохтарыгар диэри, өр да буолбута. Иккис кылааска үөрэнэ сырыттахпына быһыылааҕа, дьэ атыылаһар буоллубут. Оо, онно дьолломмуппутуон... Балтыларбын кытары салааскаҕа соһон кэлбиппит. Ол иннинэ тэлэбиисэр диэни көрөөхтөөбөтөх буоллахпыт. Амма Покровкатыгар олордохпутуна, ийэбит өрөбүлүгэр мэлдьи бурдук ас астааччы. Оттон киэһэ, дьэ, бары мустан олорон, оһох оппуохатыгар диафильм көрөр этибит. Ону көрөөрү өрөбүлү кэтэс да кэтэс буолаахтыырбыт.
90-с сыллар, “Арбат”, харчы булунуу...
– Оскуола кэннэ ханнык үөрэххэ киирбиккиний?
– 1987 сыллаахха Иркутскайга авиационнайга үөрэнэ киирбитим. Биир сыл үөрэнэн баран, аармыйаҕа сулууспалыы баран хаалбытым. Үөрэҕим соннук быраҕыллыбыта. Дойдубар кэлэн оробуочайдаабытым. Дьонум, дьиҥэ, үөрэнэ барарбар баҕарар бөҕө буоллахтара: “Биэнсийэбититтэн ыытыахпыт, үөрэн”, – диэхтииллэр. Ол саҕана кинилэр – биэнсийэҕэ тахсыбыт дьон. «Хайа муҥун дьоммор иитиллиэхпиний?» диэн кыккыраччы аккаастаммытым. Барахсаттарым хомойбуттара аҕай. Хата, үлэлии диэн куораттаан хаалбытым.
– Дьэ, ол кэмҥэ 90-с сыллар саҕаланыылара, Дьокуускайга атыы-эргиэн саҥардыы саҕаланан эрэр буоллаҕа.
– Тута болуоссакка баар «Арбакка» тиийэн, сэмээр тугу атыылаан харчы өлөрөллөрүн эҥин үөрэтэ сылдьыбытым. “Стартовай” харчылаах уолаттар соҕурууттан ол-бу таҥас-сап аҕалан атыылаан үллэҥнэтии бөҕө. Оччолорго бааннар уонна биирдиилээн дьон улахан бырыһыаҥҥа харчы иэс биэрэллэрэ. Бырыһыаннара олус үрдүк. Бастаан «ылбыт киһи дуу?» диэн дугдуҥнуох курдук, ааҕан-суоттаан көрдүм. Кирэдьиит ыллахпына, хабалаҕа киирииһибин, аҥаардас бырыһыаҥҥа эрэ үлэлииһибин диэн, батынан кэбистим. Тохтуу түһэргэ быһаарынным. Хайыахпыный, харчылаһаары “маһынан уһанабын” диэн онно-манна биллэрии ыйаталаатым. Бастаан биир киһи эрийдэ, онтон иккис сакааһы буллум. Дьиэ, баанньык, бэсиэдкэ эҥин курдук тутуулар. Дьон истиһэн, бииртэн биир сакаас киирэн испитэ. Бастаан өссө биир киһини үлэҕэ ылбытым, онтон улам улаатан, икки биригээдэлэммитим. Харчыбын барытын эргинэрбэр хапытаал оҥостоору, мунньан иһэбин.
– Тыый?! Оҕотук диэтэххэ, улахан тутууга ылсар эбиккин дии. Буолаары буолан, собус-соҕотоҕун?!
– Оҕо эрдэхпиттэн уһанарбын олус сөбүлүүрүм. Аймаҕынан биир ыалга дьиэ тутар үгэстээх этибит. Дьонум дьиэтин ис өттүн бүтүннүүтүн кэриэтин бэйэм оҥорбутум. Бэл, оһоҕун кытары. Бүлүүчээҥҥэ оһохчутунан аатырбыт ийэм бииргэ төрөөбүт балта баара. Кини Сунтаарга кэлэ сылдьан, күн аайы “бачча эргиири бараҕын” диэн сорудахтаан ааһара. Оччолорго, 8-9-с кылаас оҕото буолуом.
Бастакы саҕалааһын... Куттал да баара...
– Мунньуммут харчыгынан тугу гынныҥ?
– Оччолорго куораппытыгар омук массыыната диэн саҥардыы үөдүйэн эрэр этэ. Эдэр дьон бары кэриэтэ ымсыырар буоллахтара. Мин эмиэ кырасыабай массыыналаныахпын баҕаран, бэл, түүлбэр көрөр буоллум. Үлэлээн мунньуммут харчыбын илдьэ бырааппын кытары Владивостокка көттүбүт. Онно сыл аҥаара аармыйаҕа сулууспалаабыт буоламмын, куораты балай эмэ билэбин. Өр да өр, били, аатырбыт “Зеленый угол” диэннэрин кэрийэн, массыына бөҕөтүн көрдүбүт-иһиттибит, сыымайдаатыбыт. Харчыбыт кыра буолан, “Тойота-Старлет” диэн хомурдуос саҕа кыракый массыынаны атыыластым. Оо, омук массыыната барахсан бастаан ыытарга, айанныырга сыыйыллан түһэн, үчүгэйэ бэрдэ. Дьиҥэ, бастакы сыалым бэйэм сылдьарбар массыыналанабын диэн этэ. Айаннаан иһэн, ол санаам улам уларыйан, тиийээт, «бу массыынабын атыылыыр эбиппин уонна хаттаан кэлэн атыылаһыам» диэн толкуйдаатым. Соннук тиийээт, массыынабын атыылаабытым уонна тута төттөрү Владивостокка айаннаабытым. Көлүөһэ курдук сылдьар буолбутум, атыылыыбын – аҕалабын, атыылыыбын – аҕалабын. Хас да сыл 200-тэн тахса массыынаны аҕалан атыылаабыт эбиппин. Ол сылдьан, массыынам кэннигэр саппаас чаас наадатын иһин, аҕыйаҕы уктан кэлэр буолбутум. Хас бардаҕым аайы улам элбэтэн, сидиэнньэбэр бүтүннүү саппаас чаас уктан, бэйэм олорон эрэ утуйар буолбутум. “Лера” ырыынакка аан бастаан кэнтиэйнэрдэммитим. Онтон үлэһит тутан атыылатар буолбутум. Ыраах айанныы сылдьар кэммэр атыылыыр. Онон мин кэлэ-кэлэ, үргүлдьү баран иһэбин. Бастаан Покровскайдыыр суолга “авторазбордаммытым”, Кальвица уулуссаҕа – “Японец” диэн бастакы маҕаһыыммын, онтон Каландаришвили аатынан уулуссаҕа иккис маҕаһыыммын арыммытым, Жорницкай уулуссатыгар – үһүс маҕаһыыммын...
– Нуултан саҕалаан билигин хас даҕаны маҕаһыыннаах, кыахтаах урбаанньыт буоллаҕыҥ. Ол төттөрү-таары айанныы сылдьан халабырдьыттарга түбэстэҕиҥ аҕай буолуо...
– Хас айаным аайы буоллаҕа... буолаары буолан, 90-сылларга. Суол эрэкэтиирдэрэ, айан бандьыыттара диэн дэлэйбит кэмнэрэ. Владивосток, Хабаровскай киириитигэр-тахсыытыгар, аара суолга, боруомҥа – барытыгар тоһуйан тураллар. Аны сорохтор “гаилары” кытары бииргэ үлэлииллэр эбит этэ. Эппит суумаларын төлөөмө эрэ, сонно массыынаҕын үлтү сынньарга, тыыҥҥын иһиллииргэ бэлэм сэптээх-сэбиргэллээх урдустар. Инньэ гынан, хайыаххыный, сороҕор төлүүгүн, сороҕор быыс-хайаҕас булан куотаҕын. Аны туран, хастыы да буолан «үлэлииллэр», сыалай баанда, биригээдэ. Сороҕор дэриэбинэлэр аттыларыгар мээнэ олохтоох уолаттар тоһуйан турар буолаллар. Оннуктары тута билэҕин, “пошел на...” диэн баран ааһа туруохха сөп. Оттон дьиҥнээх бандьыыттарыҥ кэннигиттэн эккирэтэллэр эҥин. Хабаровскайга боруому күүтүүгэ турар буолааччылар. Онно төлүү сатаан баран, киитэрэйдиир буолбутум. Боруом биир бириэмэҕэ хоҥнор, мин оруобуна ол бириэмэҕэ чаһыбын көрөн туран тиийэ сатааччыбын. Субу хоҥноору турдаҕына. Эрдэ кэлэн хааллахпына, дьиэлэр быыстарыгар саһан турабын, мүнүүтэтин көрөн туран, субу хоҥноору турдаҕына, боруомҥар киирэн хаалаҕын. Хаста даҕаны оннук гыммытым. Биирдэ тоһуйан туран төлөтө сатаатылар. “Төлөөбөппүн” диэн олох иннибин биэрбэтим, боруоммар киирэн хааллым. Киһим сырсан киирдэ. Тараҕай, тирии кууркалаах, биталаах бандьыытым дьонун ыҥыран хаһыытаа да хаһыытаа, далбаатаа да далбаатаа буолла. Аны боруоммут хоҥнон барда. Бандьыыттарбыт бэйэ-бэйэлэрин кытары араассыйанан сибээстэһэллэр. “Анараа биэрэккэ таҕыстаххына, эйигин күүтэн тураллар, тыыҥҥын иһиллиэхтэрэ, массыынаҕын былдьыахтара”, – диэн саанна уонна кимниин эрэ кэпсэтэр. Мин уйабар уу киирдэ. “Оо, дьэ, бүттэхпит” дии санаатым. Боруом кытылга субу тиксэн эрэр. Биэрэккэ массыына, киһи бөҕөтө. Аны куттана санаабыт киһиэхэ, харахпар бары да бандьыыт курдук көстөллөр. Кытылга тиксээт, тохтообокко инним хоту ыһыллаҥната турдум. Хата, дьолбор, ким даҕаны эккирэппэтэҕэ.
– Көннөрү куттуу сатаабыттара буолуо... Айыбыын, ынырык да кутталлаах айан эбит. Куһаҕаны түүйдэххэ, өлөрөн да кэбиһиэхтэрин сөп буоллаҕа.
– Оннук. Тугу баҕарар гыналларын кэрэйбэт, кэрээннэриттэн тахсыбыт урдустар. Массыынаҕын да үлтү сыстахтарына, ороскуот бөҕө буоллаҕа. Ол иһин, туспа ууруна сылдьан, кыратык төлөөбүтүҥ ордук курдук. Наһаа сордоотохторуна, полицияларга төлөөн арыаллатаҕын эҥин. Билигин ол кэм этэҥҥэ аастаҕа дии.
Хаачыстыбаны өрө тутабын
– Дьокуускайга саппаас чаас атыылыыр маҕаһыын элбэх быһыылаах. Күрэстэһии кытаанаҕа буолуо...
– Сыччах Дьокуускайга 250 маҕаһыын баар. Олору кытары күрэстэһии элбэх сыраны эрэйэр. Мин үлэлиирим тухары, бастатан туран, хаачыстыбаҕа болҕомтобун уурабын. Мөлтөх хаачыстыбалаах саппаас чааһы атыылаатаххына, айаннаан иһэр массыына туормаһа быһа баран дуу, туга эрэ алдьанан дуу, саахалланыан сөп. Ол иһин, бастатан туран, атыылыыр табааргар эппиэтинэстээх буолуохтааххын, дьон олоҕор кутталы үөскэтиэ суохтааххын. Сорох маҕаһыын, чэпчэки сыаналаах саппаас чааһын аҕалан атыылыыр. Онтулара биир-икки ыйынан алдьанар. Дьон-сэргэ акаары үһү дуо, мөлтөх буолан баран аһара чэпчэки табаардаах маҕаһыыҥҥа иккиһин кэлбэт. Иккистээн төлүөхтэрэ дуо? Өссө билэр дьонноругар кэпсиэхтэрэ. Аат-суол бардаҕа ити. Ол иһин быстах барыһы сырсыбаппын, ааппын-суолбун, тэрилтэм сирэйин харыстыыбын, хаачыстыбаҕа эрэ үлэлиибин.
– Хас биирдии киһиэхэ суобас диэн баар буолуохтаах...
– Кырдьык, суобаһыҥ да батарбат. Билигин ырыынак кытай саппаас чааһынан көмүлүннэ. Сыаната чэпчэки буолан баран, хаачыстыбата быстар мөлтөх. Биирдэ миэхэ дилердэр таҕыстылар. Соҕуруу Кытай саппаас чааһынан эргинэллэр эбит. Биһиги ырыынакпытын үөрэппиттэр, миигин элбэх маҕаһыыннаах диэн сэргээбиттэр. Бастаан субуоннаатылар, кэпсэттибит. “Сыаната чэпчэки. Биир мөлүйүөнү уктаххына, онтуҥ аҕыйах ыйынан уон мөлүйүөн буолар” , – диэн дэлби хаайдылар. “Мин хаачыстыбаҕа үлэлиибин” диэн чугаһаппатым. Хаста да тахса сырыттылар, олох арахпакка эккирэттилэр. Бүтэһигэр мас-таас курдук кытаанахтык эппитим кэннэ дьэ тохтоотулар. Атыттарга тахсыбыттар быһыылааҕа, олор, чахчы, баһаам барыс бөҕө буолбуттара эрээри, ааттара-суоллара буорайдаҕа дии. Наар атыылаһар дьон ханна хаачыстыбалааҕын билэллэр.
– Ол аата, эйиэнэ кинилэртэн ордук сыаналаах дуо?
– Тоҕо эрэ бары инньэ дии саныыллар. Бэйэм барыта ыраас, сырдык буоларыгар баҕарабын. Маҕаһыыннарым бары мап-маҥаннар, сырдыктар, бүтүннүү өстүөкүлэ эҥин. Көрдөхтөрүнэ, килэбэчийэн-халабачыйан оһуобай буолуо дии, били, сыаналаах бутик курдук. Ол иһин, үрдүттэн саба быраҕан, сыаналаах дии саныыллар. Дьиҥэ, оннук буолбатах, боростуой норуокка анаммыт удамыр сыаналаахпыт.
– Тэрилтэҕэр төһө үлэһиттээххиний? Төһө ирдэбиллээх салайааччыгыный?
– Тэрилтэбэр 50-ча үлэһиттээхпин. Салайааччы буоларым быһыытынан, үлэһиттэрим тустарыгар эппиэти сүгэбин. Тугу да быраҕан туран, аан бастаан кинилэр хамнастарын төлүөм, ол кэриэтин бэйэм дьиэтэ суох олоруом. Соцпакет барыта баар, хамнаспыт – киһи мыыммат хамнаһа. Буор босхо олус үчүгэйдик аһатабыт. Ол оннугар кинилэр үлэлэригэр кэлэн үлэ эрэ туһунан толкуйдуохтаахтар, тэрилтэ сайдарын туһугар санааларын ууран туран бэриниилээхтик үлэлиэхтээхтэр, дьиссипилиинэлээх буолуохтаахтар. Мин ону эрэ ирдиибин.
Бэйэм баҕар дьиэтэ суох олоруом...
– “Ол кэриэтин дьиэтэ суох олоруом” диэтиҥ дии... Дьэ, билбэтим, ама, оннук буолуо дуо?
– Баары этэбин. Бу үлэлиирим тухары дьиэ кэргэммин кытары кып-кыракый устуудьуйа дьиэҕэ симиллэн олорбуппут. Сүүрбэччэ-уонча сылы быһа. Билэр дьоммут, аймахтарбыт бары сөҕөллөр этэ. “Афанасий, биллэр бизнесмеҥҥин уонна хайдах маннык олороҕун?” – диэн этэ сатаан баран сапсыйбыттара. “Харчым оборуокка сылдьар, ылынар кыаҕым суох”, – диибин. Ол иһин этэбин дии: бастаан үлэһиттэрим интэриэстэрин өрө тутабын, онтон биирдэ бэйэм интэриэспин көрүнүөм.
– Ама дуу...
– Киһилии дьиэ ылыммыппыт биэс-алта сыл буолла. Ол иннинэ итинник кыараҕастык олорбуппут. Өссө да олоруо эбиппит буолуо, ону олорбут дьиэбит канализацията тоҕо баран, көһөргө күһэллибиппит. Билигин, дьэ, киһилии киэҥ-куоҥ дьиэҕэ олоробут.
– Дьонуҥ туһунан кэпсии түс эрэ. Хас оҕолооххунуй?
– Биэс оҕолоохпун. Бастакы кэргэммэр икки оҕолоохпун. Улаатан, бэйэлэрэ ыаллар, сиэннэрдээхпин. Иккис кэргэммэр үс оҕолоохпун. Кыыспыт Эмиэрикэҕэ үөрэнэр, аангылыйалыы холкутук саҥарар. Кэргэним уон алта сыл буолан баран, иккиһин, үсүһүн оҕолонно. Онон иккиспэр үс оҕолоохпун. Баай киһибин.
Ракель дьылҕата уонна кэрээнэ суох быһыы
– Афанасий, Ракель диэн филиппинканы көмүскээн турууласпытыҥ. Ол дьыала түмүктэннэ дуу, суох дуу, уопсайынан ханна тиийдэ? Сиһилии кэпсээ эрэ...
– Кэргэним хат буолбутун кэннэ, үөрүүбүттэн уонна кинини харыстаан, дьиэҕэ көмөлөһүннэрээри, “оннук өҥө баар эбит” диэн эппитим. Кэргэним бэйэтэ кэпсэтэн биир кыыһы ыҥырбыта. Нэдиэлэҕэ биирдэ кэлэн барар. Кэргэним уонна кыыһым аангылыйалыы холкутук кэпсэтэр буоланнар, кинилэргэ дьүөгэ курдук буолан хаалбыта. Бииргэ олорон аһыыбыт, бырааһынньыктарга бэлэх биэрэбит эҥин. Бэйэтин туһунан кэпсиир, хаартыскатын көрдөрөөччү. Наһаа дьадаҥытык олороллор эбит этэ. Ол иһин да бачча ыраах үлэлии кэлээхтээтэхтэрэ. Биирдэ кыыспыт кэлбэтэ, ону хаһаайката кэргэммэр: “Ракель Москубаҕа докумуонун оҥорторо барбыта, кини оннугар атын кыыһы ыытыам”, – диэбит. Кэргэним сөбүлэспэтэх: “Күүтүөхпүт”, – диэбит. Биирдэ утуйа сыттахпытына, түүн түөрт чааска ааммытыгар ким эрэ тохтоло суох субуоннуур. Биһиги соһуйуу бөҕөнү соһуйан турдубут. Видеонан көрбүтүм, икки дьахтар тураллар, астым. Консьержка, били, “Москубаҕа сылдьар” Ракельбытын нэһиилэ өйөөн киллэрдэ. Сирэй-харах буорайбыт, кыһыҥҥы тымныыга сыгынньах куопталаах, колгуоккалаах эрэ сылдьар. Хайдах кэлбитин сатаан санаабаппын. Ытыыр-соҥуур, ыгдаччы тоҥмут. Биһиги тугу да өйдөөбөтүбүт. Суһал көмө, полиция ыҥыра сатаабыппын ыҥыртарбат, көрдөһөр, ытыыр, “өлөрүөхтэрэ” диир. Түүн оннук хоннубут, сарсыарда арай кыыспыт хамсаабат, нэһиилэ сытар. Нэһиилэ тылбытыгар киллэрэн суһал көмөнү уонна полицияны ыҥырдыбыт. Суһал көмө кэлэн көрдө, кыыспыт сиһэ тостубут, атаҕа улаханнык эмсэҕэлээбит. Балыыһаҕа бараҕын диэн буолла. Эмиэ истиэрикэ. Ол тухары биһиги ити үлүгэр буолуор диэри туох буолбутун өйдөөбөтүбүт. Арай, ааммытыгар субонуок тыаһаата, «полициялар» диэн арыйдыбыт. Биир дьахтар уонна эр киһи. Эр киһи дастабырыанньатын көрдөрдө да, кыайан көрбөтүм, ол икки ардыгар дьахтара былдьаан ылла. Уонна биир кэм: “Где она?” – дии-дии күргүйдээһин, ыһыы-хаһыы ынырык. Эр киһини кытары тутуһан ыллыбыт эҥин, дьиэттэн кыйдаталыы сатыыбын.
– Айыбыын, туох айылаах ынырык дьоной?!
– Нэһиилэ таһаартаабытым кэннэ, аан нөҥүө ыһыы-хаһыы, үөхсүү. Ханна эрэ субуоннууллар. Эбии полициялар кэллилэр. Мин буоллаҕына, полицияларбыт ити аата туох буолалларый диэн, дэлби булкуллан хааллым, тугу да өйдөөбөтүм. Кыыспыт нэһиилэ кэпсээбитин кэннэ биирдэ өйдөөтүбүт. Суһал көмөлөрбүт эмиэ олороохтууллар. Куттал. Эбии полициялар кэллилэр. Бу сырыыга үһүөлэр, холбоон биэстэр. “Штурмалаары гыннылар” дии санаатым. Били, бастакы киһилэрин кууркатын ыла сатыыллар, мин биэрбэтим. Дакаастабыллара хааллаҕа дии. Мин онно-манна субуоннаһан баран, “Якт.ру-га” эрийдим уонна хайдах баарынан кэпсээтим. Ити полиция киһитэ «рабынялары» аҕалан, онон эргинэ сылдьар эбит уонна Ракель эрэйдээҕи хаайа сытан үлтү кырбаабыттар. Кыыс ону тулуйбакка, түүн түннүгүнэн ыстанан, нэһиилэ куоппут. Сонно тута матырыйаал таҕыста. Ол кэннэ буомба тоҕо тэппитин курдук буолбата дуо, онтон-мантан бары эрийдилэр. Суһал көмөлөр кыыспытын илдьэ барбыттара. Били дьон куттаннылар быһыылаах уонна буулаабатылар. Дьыала бүтэ илик. Онно-манна үҥсүһэ сатыыбыт, айдаан тардабыт эрээри, туох да кыайтарбат.
– Суор хараҕын суор оҥмот дииллэр. Полициялар бэйэлэрин киһилэрин көмүскүүллэр бөҕө буоллаҕа.
– Оннук эбит. Ол киһи полковник буолан, Мииринэйдээҕи ИДьУо ОБЭП начаалынньыгынан ананан барыахтаах эбит. Уопсайынан, барыта иһэ истээх, наһаа кирдээх дьыала. Силиэстийэлиир кэмитиэт, борокуратуура, полиция – бары биир ситимнээхтэр, Эппиккэ дылы, “бары биир иһиттэн аһыыллар, бииргэ баанньыктаналлар” диэбит курдук. Онон дьыала баччааҥҥа диэри соһулла сылдьар. Соторутааҕыта, Ис дьыала миниистирэ ыҥыра сылдьыбыта. Соҕотохтуу. “Мин суруналыыстардаах, уопсастыбанньыктардаах эрэ кэпсэтэбин, аһаҕастык кэпсэтиэххин баҕарар буоллаххына, барыбытын киллэрэҕин”, – диэбитим. Сөбүлэспэтэхтэрэ. Инньэ гынан кыайан көрсүбэтэхпит. Туох диэри гыммытын бэйэтэ эрэ билэн эрдэҕэ.
– Ракель билигин ханна баарый?
– Ракель эрэйдээҕи нэһиилэ төлөбүрдээх эпэрээссийэлээбиттэрэ. “Суһал көмө оҥорон баран, үс хонугунан балыыһаттан таһаарабыт, ол кэннэ хайдах да гын. Эбэтэр төлүүр буоллаххына эпэрээссийэлиибит. Кини туох да докумуона суох”, – диэбиттэрэ уонна счёт туттаран кэбиспиттэрэ. 400 тыһыынча! Хайыахпыный, төлөөбүтүм. Ол кэннэ биһиэхэ олорон сыл аҥаара чөлүгэр түспүтэ. Ол кэннэ дойдутугар илдьэн биэрбитим. Ороскуотун барытын бэйэм уйуммутум. Ыыспа курдук быыкаа дьиэҕэ наһаа дьадаҥытык олороллор, кэргэнэ – инсуллаан инбэлиит, кыракый кыыстаахтар эбит. Бастаан утаа интэриниэтинэн хам-хаадьаа билсэр этэ, билигин олох сүттэ. Хайдах буолбутун билбэккэ олоробун.
– Туох да диэбит иһин, ыарахан дьыала эбит. Афанасий, эн маннык кыаммат-түгэммэт дьоҥҥо, туох эмэ алдьархай буоллаҕына, куруук ботуччу сууманан көмөлөһөргүн истэбин. Биисинэһиҥ эмсэҕэлээбэт дуо?
– Үтүөнү оҥордоххуна, уон оччонон кэлэр дииллэр. Бэйэм майгым оннук быһыылаах. Аҕабыттан бэриллибитэ эбитэ дуу... Сылдьарым тухары наар үтүөнү эрэ оҥоро сатыыбын. Үнүр Анаабырга муммут дьоҥҥо, бэйэлэрэ миэхэ суруй да суруй буолбуттара. Тугунан көмөлөһүөхпүн сөбүй диэн ыйыталаспыппар: “Бөртөлүөт көрүүчэйэ суох турар”, – диэн буолбута. Онно: “Көмөлөһүөхпүн сөп буоллаҕа”, – диэбиппин, дьон бэйэм көмөлөһөргө тылламмытым курдук өйдөөбүттэр этэ. Халааҥҥа эмиэ көмөлөспүтүм, ону хайа эрэ улууска чопчу диэн буолбакка, уопсай ылан көмөлөспүтүм. Наһаа улахан халаан этэ, улуустарга барытыгар диэн. “Опора России” диэн уопсастыбаннай хамсааһын бэрэссэдээтэлин солбуйааччы буоларым быһыытынан, атын урбаанньыттары эмиэ көмөлөһөллөрүгэр ыҥырбытым. Инньэ гынан үстэн тахса мөлүйүөн буолбут этэ. Уонна биирдиилээн итинник көмөбүн киһи ааҕан сиппэт.
– Афанасий, аһаҕастык кэпсэппитиҥ иһин махтанабын. Үтүө санаалаах киһи хаһан да өлөн-охтон биэриэ суоҕа. Барытыгар ситиһиини баҕарабын!
Сэһэргэстэ Туйаара СИККИЭР.
