Киһи орто дойдуга соҕотоҕун кэлэр. Ол эрээри Дьылҕа Хаан оҥоһуута араастаах. Холобур, Анаабыр кыргыттара Кэрэчээнэлээх Кэскилээнэ Туприналар иккиэ буолан күн сирин көрбүт дьоллоохтор.
Кэрэчээнэ Туприна кэпсээниттэн хоту дойду олоҕун-дьаһаҕын, игирэ буолуу араас өрүттэрин, муусука эйгэтин, о.д.а. сырдатабыт.
Хоту дойду кыргыттара
Биһиги Кэскилээнэлиин Анаабыр улууһугар, Үрүҥ Хайа бөһүөлэгэр 1999 сыллаахха төрөөбүппүт. Кэскилээнэ миигиттэн 5 мүнүүтэ эрдэлээн, эдьиийим буолар. Бииргэ төрөөбүт алта кыргыттарбыт. Биһиги ыал улахан оҕолоро буоламмыт, кыра эрдэхпититтэн үлэҕэ миккиллэн улааппыппыт. Ол курдук, улахан балтыбыт үс сыл кыра, оттон саамай кырабыт 8 саастаах.
Кэлиилээх-барыылаах оҕо саас
Биһиги олохпутугар түһүүлээх да, тахсыылаах да кэмнэр буолбуттара...
Бастаан төрөөн баран, үс сааспытыгар диэри ыстаадаҕа сылдьыбыппыт. Онтон аҕабыт бииргэ төрөөбүт эдьиийигэр, Хаҥалас Кыһыл Үрүйэтигэр ийэбитин кытта көһөн кэлбиппит. Ийэбит аҕыйах сыл олорон баран, дойдутугар төттөрү барбыта. Ол аата Хаҥаласка үс сааспытыттан, 6-с кылааска диэри олохсуйбуппут. Оттон 6-7-с кылаастарга дойдубутугар, салгыы 8-11-с кылааска диэри Сунтаардааҕы успуорт оскуолатын иитиллээччилэрэ буолбуппут. Оскуоланы дойдубутугар бүтэрбиппит. Балтыларбытын кытта бодьуустаһар буоламмыт, уочаратынан үөрэнэ барар этибит. Уопсайынан, төһө да көһө сылдьан үөрэннэрбит, оскуола сылларын наһаа истиҥник саныыбыт.
Ыстаада олоҕо
Тыаҕа олорор наһаа үчүгэй. Сайын табанан сылдьааччыбын. Оҕо сааспытыттан саамай өйдөөн хаалбыт түгэммит, анараа наһаа элбэх оҕо баар буолар. Оҕолору кытта табаны мииниигэ күрэхтэһэрбит сүрдээх үөрүүлээх, айдааннаах буолааччы. Аны туран, оҕолор бары мустан, ыраах хаама барааччыбыт. Онно үрүҥ эһэни, түлүөнү көрөн, муораҕа сылдьан, сөҕүү-махтайыы бөҕө буоларбыт. Оттон кыһын кэпсииллэрин курдук, наһаа тымныы. Эбэн эттэххэ, томороон тымныыттан буурҕа, хаардаах силлиэ олус атын буолар.
Ыстаадаҕа минньигэс аһы мээнэ көрбөппүт. Арай, биир дьүөгэбитигэр төрөппүттэрэ хоруопканан рулет, «юпи» ылаллара. Дьэ, биһиги онно ымсыырыы бөҕө буоларбыт. Аны туран, астаах-үөллээх кыыспыт олус көҥөһө.
Оо дьэ, кэпсиибин дуу, суох дуу (күлэр). Биирдэ мэник-тэник санаабытыгар, ол астаах кыыспытыттан биирдии рулет уонна «юпи» уоран испиппит. Ону ким да билбэтэҕэ. Кэлин улаатан баран, дьоммутугар, дьүөгэбитигэр кэпсээбиппитигэр күлүү-салыы бөҕө буолбуттара. Уопсайынан, кыра эрдэхпититтэн тэбэнэттээх, дьээбэлээх баҕайыларбыт. Бу хаачыстыба ордук Кэскилээнэҕэ иҥмит.
Эдьиийбит – иккис ийэбит
Биһиги оҕо сааспыт лоп курдук аҥаара Кыһыл Үрүйэҕэ, эдьиийбитигэр ааспыта. Кини биһиги олохпутугар наһаа суолталаах киһи. Дэлэҕэ даҕаны, иккис ийэбитинэн ааттыахпыт дуо. Билигин да күндү киһибит өрүү көмө-тирэх, өйөбүл буолар. Холобур, билигин кыра балтыбыт ийэбитин кытта Хаҥаласка бааллар.
Успуорду сэҥээрэбит
Сунтаары эмиэ олус сөбүлүүбүт. Онно тиийэн эрэллээх доҕотторбутун булбуппут. Кыра эрдэхпититтэн успуорду сэҥээрэбит. Кэскилээнэ – тустуунан, мин волейболунан дьарыктанабыт. Кэскилээнэ тоҕо көҥүл тустууну талбытын билбэппин. Былырыыҥҥа диэри дьарыктанар этэ.Былырыын өрөспүүбүлүкэ чөмпүйэнээтигэр дьахталларга ситиһиилээхтик кыттыбыта. Онтон мин волейболу сөбүлүүбүн. Билигин үөрэххэ уонна ырыаҕа үлүһүйэммит, успуорка бириэмэ уурбат буоллубут.
Майгыннаспаппыт
Кыра сылдьан наар бииргэ сылдьар этибит. Билигин син тэйсэр буоллубут. Кыра сылдьан бэйэ икки ардыгар сыһыаммыт аһара чугаһа. Холобур, мин Кэскилээнэтэ суох атын ыалга кыайан хоммот этим. Ханна да сырыттарбын, түүн ортото эдьиийбин ахтан, төннөн кэлэрим.
Кэскилээнэ сытыы-хотуу, киирбит-тахсыбыт киһи. Дьону кытта түргэнник уопсай тылы булар, оннооҕор таксыыга олорон суоппардары кытта кэпсэтии-ипсэтии бөҕө буолар. Онтон мин оннук буолбатахпын, кыбыстанньаҥмын.
Устудьуон кэмнэрэ
Иккиэн судоводитель идэтигэр 4-с кууруска үөрэнэбит. Билигин дьупулуом суруйа сылдьабыт. Кууруспутугар кыргыттар үһүөбүт уонна бары уолаттар. Идэни талыыга улаханнык наадыйбатахпыт, хайдах эрэ табыллан хаалбыта. Кэскилээнэлиин саамай уһун арахсыыбыт алта ый буолбута. Ити навигация кэмигэр этэ. Устудьуон сылларын ыллаан-туойан, уопсайга олорон, саҥа доҕоттордонон бэркэ атаардыбыт. Эбэн эттэххэ, мин уопсайга олоробун, эдьиийим атын дьиэҕэ көспүтэ. Кини уопсайы хара маҥнайгыттан сөбүлээбэтэҕэ. Хоско хаһаарыма курдук элбэх буолан олоробут.
Салгыы иккиэн тутуспутунан атын үөрэххэ киирэри ыралыыбыт. Кистэлэҥ курдук эттэххэ, иккиэн киинэ уонна тыйаатыр артыыһа буолар баҕалаахпыт. Арай, табыллан хааллаҕына, Щепкиҥҥэ үөрэнэ барбыт киһи...
Ырыа эйгэтэ
Ийэлээх аҕабыт эдэр сылдьан ыллыыллар үһү. Ол иһин буолуо, дьыссаат саҕаттан сөбүлээн ыллыыбыт. Урут төрөппүттэрбит дойдубутугар ыытыллар ырыа күрэхтэригэр кыайыылаах-хотуулаах тахсаллара. Онтон биһиги анаан-минээн ханна да үөрэммэтэхпит. Бэйэбит баҕабытынан ыллыыбыт. Холобур, мин бэйэбин талааннаах ырыаһыт быһыытынан ааҕыммаппын. Биһигиннээҕэр талааннар бааллар бөҕө буоллаҕа дии. Биһигини батыһан балтыларбыт эмиэ ыллыыллар.
Билигин Антон Иванов биһиэхэ продюсердыыр. Кини артыыстарын кытта айаҥҥа сылдьабыт, кэнсиэргэ кыттабыт. Эбэн эттэххэ, Анаабыр улууһа биһигини наһаа өйүүр. Дойдубут аатын ааттатар ырыаһыттар эрдэ суох буоланнар быһыылаах, биһиэхэ болҕомто бөҕөнү уураллар. Бу соторутааҕыта дойдубутугар буолбут кэнсиэргэ тобус-толору киһи кэлбититтэн наһаа долгуйбуппут, дьолломмуппут.
Мин ырыаны сүрүн дьарык гыммакка, «хобби» курдук илдьэ сылдьыахпын баҕарабын. Онтон Кэскилээнэ ыллыыр-туойар баҕата улахан. Холобур, сайын мин «Булууска» үлэлээбитим. Ол кэмҥэ кини Дьокуускайга ыытыллар кэнсиэрдэргэ соҕотох кыттыбыта.
Биллэр-көстөр буолуу
Мин дьон саҥатын ыараханнык ылынабын, сылайабын. Саамай хаартыскаҕа түһэллэрэ сылатар. Холобур, оптуобуска. Араастаан саҥаралларын, суруйалларын сөбүлээбэппин. Ырыаһыттар харчылаахтар диэн хармааммытын ааҕаллар. Чэ, баҕар, ааттаах-суоллаах артыыстар элбэх харчылаахтара, массыыналаахтара буолуо. Биһиги саҥа тахсан эрэр буоламмыт, күннээҕи туттар харчыбытын булунабыт. Байа-тайа иликпит (күлэр). Даҕатан эттэххэ, оскуола саҕаттан үлэҕэ үөрүйэхпит. Дьоммутуттан хаһан да харчы ылбаппыт. Бастакы кууруска аҕабыт кыра харчы ыытар этэ.
Ити муна сылдьыбыппытын пиар диэннэр, араастаан хараардан суруйбуттарын наһаа ыарыылаахтык ылыммытым. Тыбыс-тымныыга чап-чараас таҥастаах киһи биир да хоммот. Биһиги үүтээн булбакка, аһаҕас халлааҥҥа сылдьыбыппыт. Аҕам аттыбар баар буолан, ити күннэри тулуйбуппут. Биһигини көрдүүр бөртөлүөтү көрөн, «ити, Кэскилээнэ уонна чугас дьүөгэм Эдита» көрбөккө бардылар диэн кыһыйыы-абарыы бөҕө буолбутум. Олохпор Эдита Слепцова курдук чугас дьүөгэлээхпиттэн олус үөрэбин. Кини Мэҥэ Хаҥалас Майатыттан сылдьар. Биһигини көрдүүргэ харчы булан элбэҕи көмөлөспүтүн наһаа сыаналыыбын. Ийэлээх эдьиийим, баҕар, биһиги суох буолан хаалбыт түгэммитигэр диэн сымыыт, бурдук эҥин атыылаһан барбыт этилэр. Уопсайынан, саха дьонугар, ыарахан кэммитигэр биһигини өйөөбүттэргэ дириҥ махталбытын тиэрдэбит! Маннык долгуйуу, харах уулаах күннэрэ хаһан да ким да олоҕор хатыламматын.
«Катюшалаах, Ксюша...»
Мин аҕам оҕотобун. Аҕабын кытта чугас сыһыаннаахпыт. Ол иһин, ити каникулбар киниэхэ уонна балтыларбар барбытым. Онтон Кэскилээнэ эбэ оҕото этэ. Эбэбит баара-суоҕа 60 сааһыттан тахсан эрэ баран суох буолбута. Кини Кэскилээнэни өрүү атаахтатара. Өссө Владивостоктан төрүттээх нуучча эһэлээхпит. Кини билигин дойдубутугар баар. Саҥа эдэр кэргэннээх. Эһэбит сахалыы билбэт, нууччалыы эрэ саҥарар. Тоҕо эрэ дойдутугар эргиллибэккэ, хоту дойдуну сөбүлээн олохсуйбут. Эһэбит ааппытын сатаан саҥарбат буолан, биһиги киниэхэ Ксюшалаах Катюшабыт (мичик-мичик гынан үөрэр).
Дойду ахтылҕана. Дьиэ кэргэн
Төрөппүттэрбитин уонна бииргэ төрөөбүттэрбитин наһаа таптыыбыт. Билигин араас балаһыанньанан, бары арахсан сылдьабыт. Аҕабыт – бултуу, балтыларбыт – анал приюкка, биһиги – үөрэнэ, ийэлээх балтыбыт – Хаҥаласка. Төһө да ыарахан буоллар, хаһан да санааны түһэрбэт, күүстээх санаалаах дьоммут. Аҕабыт, саамай сүрүнэ, үлэһит буолуҥ диэн ииппитэ. Онтон ийэбит талааҥҥытын сайыннарыҥ, эрдэ ыал буолумаҥ диэн сүбэлиир.
Хоту дойду кыыһын
кэпсээнин сурунна
Екатерина АФАНАСЬЕВА.
