Чаҕылхай кыыс Ариадна

Бүгүҥҥү ыалдьыппыт Ариадна Винокурова киирбит-тахсыбыт, эппит-тыыммыт успуордунан сөбүлээн дьарыктанар, сахалыы үстүрүмүөннэргэ оонньуур, салайар дьоҕурдаах чаҕылхай киһи. Кинини кытта атах-тэпсэн олорон сэһэргэһиини сэҥээрэн ааҕыҥ.

– Чэ эрэ, кэпсэтэн-ипсэтэн барыахха, билсиһиэххэ...

– Мин Таата улууһугар Ытык Күөлгэ 1995 сыллаахха күн сирин көрбүтүм. Кэккэ төрүөтүнэн кыра сырыттахпына, Дьокуускайга көһөн кэлбиппит. Онон куоракка улааппытым, национальнай гимназия (ЯГНГ) выпускнигабын. Оскуоланы 16 сааспар бүтэрэн баран, ХИФУ устудьуона буолбутум. Ол курдук, туризм салаатыгар Хотугулуу-Илиҥҥи норуоттар тылларын уонна култуураларын институтугар киирбитим. Дьиҥэр, кыра эрдэхпиттэн муусуканан дьарыктанар этим. Муусука оскуолатыгар сылдьыбытым, Хатылаевтар бөлөхтөрүгэр дьарыктаммытым.

– Муусука эйгэтин, дьэ, тоҕо талбатыҥ?

– Дьонум сөбүлээбэтэхтэрэ. Ол иһин барар сирим баҕана үүтэ, кэлэр сирим кэлии үүтэ буолан, туризм салаатын талбытым. Оччолорго туризм сайдан эрэр диэн үгүстүк истэрим. Онон инникилээх идэ дии санаабытым. Дьэ, киирэн үөрэнним. Сылы түмүктүүрбүтүгэр бииргэ үөрэнэр оҕолорум үгүстэрэ ыал буолан барбыттара. Аны туран, куораттан сылдьар буоламмын, уопсайга кыайан киирбэтэҕим. Эрдэ ыал буоларга санаммаппын даҕаны. Тоҕо эрэ устудьуон олоҕун ис-иһиттэн билиэхпин олус баҕарарым. Биир үтүө күн ийэбэр кэлэн, көр-күлүү курдук “мин манна хаалыахпын баҕарбаппын” диэн эппиппэр ийэм, быһыыта, соччо итэҕэйбэтэҕэ, “докумуоҥҥун ылар буоллаххына ыл” диэбитэ. Оччолорго аны 18 сааспын да туола илик этим. Сарсыҥҥы күнүгэр күүстээх санааны ылынан, докумуоннарбын университеттан хомуйан кэбиспитим. Ол кэннэ от ыйыгар төрөөбүт күммүн бэлиэтээтим, онно дьонум харчынан бэлэх биэрдилэр. Онон атырдьах ыйын бүтүүтүгэр Москубаҕа үөрэххэ туттарса көттүм.

– Онно тиийбиккэр атын олох буоллаҕа дии...

– Этимэ даҕаны. Истириэс бөҕө (күлэр). Төһө да куоракка улааттарбын, нууччалыы үчүгэйдик саҥарбат этим. Били, маҕаһыын атыыһыттарын кытта кэпсэтии таһымынан. Биһиги түөрт бииргэ төрөөбүт бары сахалыы иитиилээхпит. Күн-күбэй ийэбит уонна тапталлаах эбэбит биһигини киһи-хара оҥорбуттара. Онон сахалыы толкуйдаах, үлэһит майгылаах буоларга иитиллибиппит.

Дьэ, Москубаҕа РГУТИС диэн туризм университетыгар тиийдим. Эрдэттэн 2-с кууруска киирэр былааннаах этим. Онтум баара, “хойутаатыҥ, ылбаппыт, нобуор бүттэ” диэбиттэрэ. Докумуон тутар исписэлиистэргэ, “билигин манна киирбэтэхпинэ, ханна да барбаппын” диэн араастаан быһаара сатаабытым. Истэ да барбатахтара. Хайыахпыный, өһөс санаабын киллэрэн, сарсыардаттан киэһэ сэттэ чааска диэри кэбиниэттэрин таһыгар олорбутум. Онтон биир преподаватель кэбиниэккэ ыҥыран киллэрбитэ. Инньэ гынан миигин нэдиэлэ устата докумуоннарбын хомуйарбар уонна 30-тан тахса биридимиэккэ эксээмэн туттарарбар сорудахтаабыта. Дьэ, улахан олох оскуолатын, тургутугу ааһан Москуба устудьуона буолбутум. Москубаҕа үс сыл олорбутум. Билигин маҥнайгы күннэрбин санаатахпына, аһара долгуйабын. Эбэбин, дьоммун кытары кэпсэтэ-кэпсэтэ, ытаан да биэрбитим (күлэр). Киһи ыарахаттартан чаҕыйбакка, иннин хоту бара туруохтаах эбит.

– Дьэ, үөрэххин бүтэрэн Дьокуускайга кэллиҥ. Үлэ-хамнас күөстүү оргуйда дуу?

– Биир туристическай тэрилтэҕэ үлэҕэ киирбитим. Кыра баҕайы кэбиниэккэ түөрт буолан күнү быһа олорор этибит. Онно олорон, киинэ бөҕө көрбүтүм (күлэр). Чахчы, биир да килийиэн кэлбэт этэ. Ол аата бараары-кэлээри гыммыт киһи тустаах ааҕыҥҥа наадыйбат буолан эрэр эбит. Тыый, дьэ, санаа-оноо бөҕөҕө ыллардым. Хайдах салгыы үлэлиибин? Туохха да наадата суох идэни талбыппын...

– Онтон?

– Ол саҕана бииргэ тө­рөө­бүт убайым Ганя успуорт саалатын тэринэн, тириэньэр быһыытынан үлэлээн эрэр кэмэ этэ. Мин өр толкуйдаа­бакка, кини хамаандатыгар киирбитим. Урут успуордунан дьарыктамматах киһи, билигин биир да күнүм успуорда суох ааспат. Олоҕум ол күнтэн ыла тосту уларыйбыта...

Бастаан тэринэрбитигэр түөрт буолан саҕалаабыппыт. Элбэх үп-харчы суоҕа, күүстээх санаа көмөтүнэн барыта табыллан испитэ. Убайым сүбэтинэн, Москубаҕа аан дойдутааҕы фитнес оскуола сайкл салаатыгар үөрэммитим. Оччолорго сайкл Дьокуускайга саҥа сайдан эрэр этэ. Сайкл диэн велотренажёрунан дьарыгы ааттыыллар. Түргэнник ырарга аналлаах. Дьэ, үөрэнэн кэлэн баран, велотренажёрдары сакаастаан, мал-сал атыылаһан, маҥнайгы хардыылары оҥорон барбыппыт. Кэмниэ кэнэҕэс киһи бөҕө кэлэр буолбута.

Билигин бу тэрилтэбит араас хайысханан ситиһиилээхтик үлэлиир. Дьокуускайга түөрт саалалаахпыт, сөптөөх аһы-тойу атыылыыбыт, төлөпүөҥҥэ сыһыарыыны (мобильное приложение) олоххо киллэрбиппит уонна кырасаабыссалар солуоннарын үлэлэтэбит. Онон күн бүгүн 20 үлэһиттээх тэрилтэ буола үүннүбүт.

– Тыый, ол 20 киһини ба­рыларын хамнастыыгыт дуо?

– Хамнастыыбыт, үөрэттэ­рэбит, дьарыктыыбыт. Тустаах усулуобуйаны тэрийэбит.

– Успуордунан дьарыктана иликкинэ, син эттээх соҕус этиҥ дуо?

– Оннук. Элбэх киилэни бырахпытым. Бастаан бэйэ бодотун тардынарга улахан болҕомтобун уурбутум. Аат-суол оҥостоору убайбыныын фитнеһинэн дьарыктанар дьон өрөспүүбүлүкэтээҕи күрэх­тэригэр кыттыбыппыт. Көрдө­рүүбүт куһаҕана суох этэ. Ол кэннэ биһиэхэ дьарыктанар дьон элбээн барбыттара.

– Аны туран, эһиги көмө аахсыйаларга кыттаҕыт, Оҕо дьиэтин иитиллээччилэригэр көмө оҥороргутун билэбин...

– Бастаан оскуола оҕолорун сэрээккэлэтэр, чөл олоҕу тутуһалларыгар ыҥырар, дьарыктыыр этим. Билигин хамаандабытынан нэдиэлэҕэ биирдэ хайаан да көмө аах­сы­йаҕа кыттабыт. Маны та­һы­нан, Оҕо дьиэтин кытта бииргэ үлэ­лэһэбит. Онно биһиэ­хэ сы­һыарыллыбыт сэттэ оҕолоох­пут. Кинилэр биһигини “Ийээ, аҕаа” диэн ыҥыраллар. Ол оҕо­лорго малынан-салынан, аһынан-үөлүнэн көмө оҥоробут, бэлиэ күннэргэ тиийэн ыалдьыттыыбыт. Барахсаттарбыт Дьиэ кэргэн эбэтэр Ийэ, Аҕа кү­нүнэн эҕэрдэлээн, аккырыыкка бэлэхтиир үгэстээхтэр. Туох баар үлэҕэ-хамнаска би­һиэхэ үлэлиир, дьарыктанар оҕолорбут бары кыттыһаллар.

– Өссө улуустары кэрийэн, дьону дьарыктыыр этигит дии?

– Интэриэс үөскэтэр туһуттан биир сыл өрөспүүбүлүкэ улуустарын кэрийэн, дьону-сэргэни кытта алтыспыппыт, бииргэ дьарыктаммыппыт, билиибитин-көрүүбүтүн кэпсээбиппит. Ол эмиэ барыта босхо этэ. Ол кэннэ успуордунан дьарыктаныан баҕалаахтарга онлайн-дьарык систиэмэтин киллэрбиппит. Билигин интэриниэт үйэтэ кэлэн, бассаабынан үлэ бөҕө буолбуппут. Кэлин төлө­пүөҥҥэ сыһыарыыны олоххо киллэрбиппит. Билигин улуус олохтоохторо ол сыһыарыы көмөтүнэн дьарыктаналлар. Биһиги олох тэтимин кытары тэҥҥэ хардыылыырга, сайдарга дьулуһабыт.

– Билигин успуордунан дьарыктанар киһи элбээтэ. Бары доруобуйаларын тупсарар туһуттан саалаҕа кэлэр буоллахтара дии. Тириэньэр быһыытынан килийиэннэргэ хайдах сыһыаннаһаҕыный?

– Килийиэн диэн хайдах эрэ иһиллэр, соччо барсыбат курдук. Тоҕо диэтэххэ, биһиэхэ кэлэр хас биирдии киһи дьиэ кэргэҥҥэ киирэр. Барыларын кытта доҕордуу сыһыан тутар буоламмыт, биһиги кэлэктииппитигэр ураты тыын баар. Араас эйгэттэн үлэлээх-хамнастаах, үөрэхтээх дьон мустан бэйэ икки ардыгар санаа атастаһабыт, кэпсэтэбит. Биир бөлөххө дьарыктанар оҕо­лорбут (“оҕолорбут” дии үөрэ­нэн хаалбыппын) доҕордуу буолан хаалаллар. Биһиэхэ сааһыттан тутулуга суох ким баҕарар сылдьар. Ол курдук, оскуола оҕолоро, эдэр ийэлэр, орто саастаах дьон бука бары кэлэллэр. Кинилэр тупсаҕай көстүүлээх буоларга, олоҕу өссө таптыырга дьулуһаллар. Аны туран, киһи биирдэ успуорка кэллэ да, салгыы дьарыктанан бара турар эбит.

– Ариадна, эн кэпсээҥҥин истэ олорон, бу кыыс барытын хайдах ситэн сылдьарый диэн санааҕа кэллим. Булугас-талыгас толкуйдаах, салайар дьоҕурдаах эрэ киһи үлэлиир үлэтэ эбит...

– Киһи сатаабата уонна кыайбата диэн суох. Мин дьарыктыыр дьоммор холобур буолар сыалтан күн аайы чаас кэриҥэ дьарыктанабын. Билигин эбэбин кытта Мархаҕа олоробун. Онон сарсыардааҥҥы күнүм алта чаас инниттэн саҕаланар.

Киһи дьоҥҥо үчүгэйдик сы­һыаннаһар буоллаҕына, өрүү барыстаах эрэ өттүн буолбакка, дьоҥҥо туһалааҕы оҥор­доҕуна, барыта сатанан-кыаллан иһэр эбит. Билигин салгыы тохтообокко, өссө үүнэр былааннаахпыт. Аны улуустарга, Арассыыйа атын куораттарыгар үчүгэйдик тахсар былаан баар. Быйылгы улахан ситиһиибитинэн, тэрилтэбит франшизаламмыта буолар.Сотору кэминэн биһиги бастакы франшизанан филиалбыт Горнай улууһугар үлэлиэҕэ. Ити курдук тарҕанан, салгыы кэккэбит хаҥаан иһиэхтээх.

– Аны успуортан кыратык тэйэн, муусука туһунан кэпсэтиэххэ...

– Мин муусуканы, ырыаны-тойугу наһаа сөбүлүүбүн. Дууһам онно эмиэ сытар. Сотору кэминэн ырыаһыт дьүө­гэбин кытта ырыа айан сү­рэх­тиэхтээхпит. Сахалыы үстү­рүмүөннэртэн кырыымпаҕа уонна хомуска оонньуубун. Бу эйгэҕэ миигин Герман уонна Клавдия Хатылаевтар сыһыарбыттара. Устудьуоннуу сылдьан араас тэрээһиҥҥэ барытыгар сахалыы былаачыйабын кэппитинэн, барытыгар кыттарым. Кырыымпа тыаһын анараа олус сэргии истэллэр. Олохпор муусука, ырыа баар буолуон баҕарабын...

– Кэрэ аҥаар буоларыҥ быһыытынан, бэйэҕин төһө көрүнэҕиний?

– Боростуойбун. Туох баарынан сылдьар киһибин. Майгым да оннук соҕус. Муоданы эҥин эккирэтэ сатаабаппын. Билигин кыыс барыта бэйэтин көрүнэр буолла. Ол сиэринэн мин эмиэ кыралаан оҥостобун.

Туохха да бириэмэ тиийбэт курук. Өссө туох эрэ атыны айыахпын, элбэхтик айанныахпын, сири-дойдуну кө­рүөх­пүн баҕарабын. Үлэлиир баҕа баһаам, арай бириэмэ ыгым курдук. Кыыс буоларым быһыытынан, сирдээҕи аналбынан ыал буолар, ийэ үрдүк аатын сүгэр баҕалаахпын.

– Ариадна, истиҥ кэпсээниҥ иһин махтал!

Ариадна Винокурова курдук тус толкуйаах, олоххо көхтөөх, үлэһит майгылаах, чөл туруктаах, сайдыылаах, туруоруммут сыалын ситиһэр кыахтаах ыччат үксээн истин!

Екатерина АФАНАСЬЕВА.