Кыыдаана Игнатьева: “Бэйэбин өссө да көрдөнөбүн”

Дьокуускай күннэтэ тупсар, киэркэйэр. Үгэс буолбут пааматынньыктарга, күрүөҕэ-хаһааҕа кэлин арт-оҥоһуктар кыттыстылар. Холобур, куорат дьиэлэрин эркиннэригэр сахалыы ойуу-бичик түһэриллэр буолла, аан дойду ускуустубатын көрүҥнэрэ уулуссалары, дьиэлэр истэрин киэргэтэллэр. Кэлин ыытыллыбыт “Азия оҕолоро” оонньуулар иннилэринэ Киров аатынан уулусса элбэх этээстээх дьиэтин эркинигэр сахалыы таҥастаах дьахтар ойуута баар буолбута. Билигин итинник көстүүттэн дьон соһуйбат. Кыыдаана Игнатьева – бу сонун хайысханы аан бастакынан саҕалаабыт худуоһунньук.

– Дьокуускайга чээлэй өҥ­нөөх арт-бырайыактар баар буолалларыгар үлэлэ­һэргэ устудьуон эрдэхтэн баҕалааҕым. Элбэх киһини кытта сүбэлэспитим, кэпсэппитим. Тоҕус этээстээх дьиэ эркинигэр сайыҥҥы куйааска үлэлиир эт-хаан өттүнэн ыарахана. Торуоска иилиллибит люльканан түһэ-тахса сылдьыбытым. Ханньары баран, харан хаалара. Көмөлөһөр дьоннооҕум эрээри, барытыгар бэйэм сылдьыһарым ордук этэ. Эрдэ уруһуйдаммыт үлэбэр кыыс хараҕа сабыылааҕа. Ону урукку мээр Айсен Николаев “аһарбар” эппитэ. Онон “Аан Алахчын” хартыына истиэнэҕэ үйэтитиллибитэ. Үс сыл турда. Икки хас сылынан саҥардыллыан наада. Онно үлэлэһиэхпин баҕарабын.

– Кыыдаана, уруһуйдуур дьоҕуруҥ хааҥҥар баар дуу, эбэтэр эн үөрэммит оскуолаҥ эстетическэй хайысханы ылыммыта оруоллаах дуу?

– Төрөппүттэрим иккиэн айар куттаахтар диэтэхпинэ, сыыспаппын. Ийэм Наталья Николаевна алын кылаас учууталынан үлэлиир, саҥаттан саҥаны толкуйдаан, олоххо киллэрэн иһэринэн уратылаах. Аҕам Иван Петрович оскуола дириэктэринэн, тириэньэринэн, Кытаанах нэһилиэгин баһылыгынан үлэлээбитэ. Сүрдээх үчүгэйдик уруһуйдуура. Билигин эдэриттэн үлүһүйбүт көрүҥүнэн – хайыһарынан дьарыктанар. Киэһэтин дьиэнэн уруһуйдуурбут, бары хайыһарга сыстаҕаспыт. Убайым – архитектор, эдьиийим учуутал идэтин баһылаатылар.

Кырабар биир дойдулаа­ҕым, худуоһунньук Афанасий Собакин аатынан художественнай-эстетическэй оскуола аһыллыбыта. Интэринээт баар буолан, оҕо бөҕө кэлэн үөрэнэрэ. Оҕотуттан учууталыгар тиийэ бары тугу эрэ айа-тута сылдьар оскуолам аптаах эйгэтин олус сөбүлүүрүм. Учууталым Евдокия Тимофеевна Миронова – талааннаах худуоһунньук. Төһөлөөх элбэх оҕону бу кэрэ эйгэтигэр сирдээбитин ааҕан сиппэккин. Кини сыанабыла, санаата миэхэ улахан оруоллаах. Оскуоланы бүтэриибитигэр орто үөрэҕи бүтэрбит курдук бэлэмнээх оҕолор тахсыбыт эбиппит. Миигин спортсмен эбэтэр худуоһунньук-дизайнер буолар икки ыллык күүтэрэ. Сүүмэрдээһини этэҥҥэ ааһан, иккиһин талбытым. Онтон кэмсиммэппин. Билигин сөбүлүүр идэбинэн үлэлиибин. Хайыһарбын, идэ да оҥостубатарбын, дьарык быһыытынан илдьэ сылдьабын.

Хомойуох иһин, аҕыйах сыл­лааҕыта оскуолабыт Билии күнүн эрэ иннинэ уокка былдьаммыта. Кыараҕас дьиэҕэ-уокка олороллорун көрөн, оскуола хайысхата уларыйыах курдугун истэн, хараастабын...

– Устудьуоннуур кэмҥэр туох саҥа аартык арыллыбытай?

– Оскуолаҕа академическай үөрэҕи ылбыт буоллахпына, Арктикатааҕы институкка толкуйум олоччу уларыйбыта. Учууталбыт Туяра Шапошникова айарга көҥүлү биэрбитэ. Холобур, көстүүнү көрөрбүтүнэн эрэ буолбакка, ханарытан, атын ньымалары, истиили туттан уруһуйдуурга үөрэммиппит. Ол үөрэҕим миигин куруук арыаллыыр. Тоҕо эрэ “Якут-проект” тэрилтэҕэ үлэлиир баҕа санаалааҕым. Онон улахан куурустарга үөрэҕим таһы­нан генеральнай былаан салаатыгар үлэлээбитим. Олус креативнай салайааччы Ирина Алексеева салайыытынан үлэ­лиир интэриэһинэй этэ. Ирина Дмитриевна, кэлин өрөс­пүүбүлүкэ кылаабынай архитектора буолан баран, куорат дьиэлэрин эркиннэригэр уруһуйдуурбар улахан өйөбүл буолбута.

– Арт-бырайыакка дьиэлэр истэригэр үлэлииргин истэбин. Кэлин туох сакаас киирэрий?

– Куоракка национальнай гимназия көрүдүөрүн истиэнэтигэр уруһуйдааһыным – олус интэриэһинэй уонна уустук үлэ этэ. Дириэктэр Николай Чиряев, айар киһи буолан, уратыны ирдээбитэ. Эскииһин оҥорор кэммэр кини олохтон туораан, сорудаҕым икки төгүл ыараабыта. Эрдэ итинник хайысхаҕа үлэлии сылдьыбытым. Аныгылыы кыраапыка истиилинэн куорат көстүүтүн түһэрбитим. Дойдубар – Чурапчыга биэс этээстээх дьиэ ойоҕоһугар уруһуйдуурга сакаас киирдэ. Бөһүөлэккэ киириигэ дьон ол ойууттан дойду туһунан өйдөбүлү ылыахтаах. Руническай суругу, петроглифтары түһэриэхпин наада курдук. Онуоха ол суругу үөрэтэр дьону кытта кэпсэтэбин.

– Сахалыы уобараһы, си­мэҕи үлэлэргэр киллэрэ турар эбиккин дии.

– Хааммар, иитиибэр баара буочарбар биллэр буоллаҕа. Саха устуоруйата, култуурата уһулуччу. Хайа да сахаҕа ити тиэмэ чугас.

– Биатлонист Тарьей Бё мэтириэтин уруһуйдаабык­кын илэ бэйэтинэн туппута туһугар долгутуулаах түгэн...

– Кырабыттан аҕабыныын биатлону көрөр этибит. До­ҕотторум, биатлон сүгүрүйээч­чилэрэ, аан дойду Куубагар баралларыгар бэлэх быһыытынан сакаастаабыттара. Норвегия биатлониһа Тарьея Бе талааныгар сүгүрүйэбин, сөбүлээн көрөбүн. Онон сакааһы үөрэ-көтө оҥорбутум. Хардатын махталы кытта мэтириэтин кытта түспүт хаартыскатын туппуппуттан да үөрэбин.

– Лондоҥҥа Саҥа дьыллыыр хайдаҕый?

– Дириҥ устуоруйалаах дойдуларга сылдьарбын сө­бүлүүбүн. Лондон хас биирдии муннуга устуоруйалаах. Иккиспин баран кэллим. Онно доҕотторум аангылыйа тылын үөрэтэллэр. Саҥа дьылы биһигиттэн холкутук, чуумпутук бэлиэтииллэр. Куорат киинигэр буолар сөлүүккэ дьон ампаалыктаспатын курдук систиэмэтин олус үчүгэйдик толкуйдууллар эбит. Сахалыы остуол тардан, Саҥа дьылы көрсүбүппүт. Биһиги бырааһынньыкпыт үгэнигэр Саха сирэ хайыы үйэ утуйбута.

– “Триумф” Успуорт комп­лексын иннигэр туруоруллубут оҥоһукка эйигин сыһыаннааҕа буолуо дии санаабытым. Туох сыанабылы биэрэҕин?

– Окуда Сан Мигель диэн биллиилээх худуоһунньук Окуда Сан Мигель “Первобытный мираж” диэн үлэтин инсталляцията СӨ Национальнай художественнай түмэлэ ыыппыт биенналетын түмүктүүр чаҕылхай үлэтинэн буолбута. Биһиги үүт туман, дьыл үгүс кэмигэр үрүҥүнэн көрөн, хараҥаҕа турар Сахабыт сиригэр маннык эриэккэс үлэлэр наадалар дии саныыбын. Урукку үйэ киһитэ аныгы кэми өҥөйөн, анаара сатыыр хартыыната диэн көрөбүн. Маннык үлэлэр дьону толкуйдаталлар. Үгэс буолбут ойууттан-бичиктэн ырааҕы көрөргө көмөлөһөллөр.

– Эбэҥ орто дойдуттан барыан иннинэ дьикти түүлү түһээбиккин хартыынаҕар түһэрбит этиҥ. Ону кэпсии түс эрэ.

– Бары айылҕаттан ситимнээхпит. Өбүгэлэрбитигэр “кими эрэ сүтэрээри гыннаххына, былыргы таҥастаах дьону көрөҕүн” диэн этии баар эбит. Оччолорго мин Финляндияҕа сылдьарым. Түүлбэр онно баарбын. Арай куораттан алааска тахсан кэлэбин. Күн киирэн эрэр, туманнаах алаас ортотугар хас да эргииринэн киһи бөҕө оһуокайдыы сылдьар. Өйдөөн көрбүтүм – бары былыргылыы сахалыы та­ҥастаахтар. Онтон арай атаҕым анныгар сир хамсаата. Сыҕарыйан биэрдим. Дьэ, онтон сир анныттан эргийэ-эргийэ аарыма сэргэ тахсан кэлбэтэ дуо?! Мин хантайан көрөн турабын. Сэргэм оһуордаах уонна руническай суруктардаах. Ити кэнниттэн күнү быһа кыраадыстаммытым. Киэһэтин ийэм эрийэн, эбэм өлбүтүн ту­һунан иһитиннэрбитэ. Аҕабы­тынан эбэбитин сиэннэр олус таптыырбыт. Кини өрүү оҕо батыһыннарыылаах буолара. Эбэм баахылатын амтанын үчүгэйдик өйдүүбүн. Чаҕылхай оҕо сааһым сүрүн өйдөбүлэ – эбэм. Эбэбин түүлбүн кытта дьүөрэлээбиппин хартыынаҕа түһэрбитим.

– Дьиҥнээх доҕоттор элбэхтэр дуо эйиэхэ? Ханнык эйгэ дьонун кытта доҕор­доһоҕун? Ыал буолуу туһунан туох санаалааххын?

– Оскуола, устудьуон сыл­ларга доҕор-атас кимиэхэ барытыгар элбэх. Онтон сыыйа-баайа тарҕаһан, ахсааннаах киһи эн аттыгар хаалар. Ити хас биирдии киһиэхэ сыһыаннаах. Бэйэм курдук ускуустуба дьонунуун ордук үчүгэйдик өйдөһөбүн. Көҥүлү сыаналыыбын, санаабыппынан сылдьарбын ордоробун. Кэм-кэрдии көрдөрөн иһиэ. Билигин да эдэрбин.

– Ускуустуба устуудьу­йатын арыйыыҥ түмүгэ хай­даҕый?

– Олус элбэх киһи уруһуй­дуон баҕарарын этээччи. Дьиэнэн, үлэнэн эрэ муҥурданар сыыһа. Уруһуйдуур дьоҕурдаах киһи элбэҕиттэн, илиилэригэр киистэни туппатах дьон үөрэх­тээхтэртэн итэҕэһэ суох уруһуйдуулларын сөҕөбүн. Саха тарбаҕар талааннааҕа, урана таайар быһыылаах.

– Куораты тупсарыыга худуоһунньук быһыытынан туох көрүүлээххиний?

– Билигин “Кэмпитиэнсийэ киинигэр” үлэҕэ киирдим. Куорат эрэ буолбакка, бүтүн өрөспүүбүлүкэ дизайн өттүгэр тупсуутугар үлэлэһиэхтээхпит. Искибиэрдэр, болуоссаттар, уулуссалар аныгылыы туп­саҕай, сонун көстүүлээх буолалларыгар бырайыактары киллэриэхпит. Ханна даҕаны дьон саҥаны, кэрэни баҕарар. Уулусса ускуустубата сайдар.

– Уруһуй ускуустубата эйиэхэ тугу арыйда?

– Бастатан туран, ис дьиҥ­мин биллим. Ол эрээри салгыы бэйэбин көрдөнөбүн. “Булуннум. Бүттүм” дэннэххэ, чуҥкук буолуо. Киһи олорорун, айарын-тутарын тухары ситэ илигэ өссө да баар буолара ордук дии саныыбын.

Оксана ЖИРКОВА.