Саха эстрадатын саамай кэрэ, ис киирбэх паарата истээччилэрин бииртэн биир ылбаҕай ырыаларынан, сонун бырайыактарынан үөрдэр. Розалина Файрушина – ураты ырыалардаах саха биир бастыҥ мелодиһа Ангелина Файрушина төрөппүт кыыһа, Сунтаартан төрүттээх. Оттон Сахамин, докумуоҥҥа киирбит аата Григорий Пермяков, Чурапчы уонна Таатта салгынын эҕирийэн, кутун-сүрүн иҥэринэн улааппыт киһи. Пермяковтар билигин эмдэй-сэмдэй уолаттарынан олохторо салаллар, үлэлииллэр-хамсыыллар, айаллар-туталлар. Оттон кинилэр тапталларын устуоруйата хайдах саҕаламмытай?
Аан бастаан ханна көрсөн билсибиккитий?
Сахамин: – Этиллэрин курдук, биһигини муусука ситимнээбитэ. Оскуоланы бүтэрэн баран, “Саха-Виктория” араадьыйаҕа биэриини ыытааччынан үлэлээбитим. Ырыаһыттар саҥа ырыаларын аҕалаллара, араас тэрээһиҥҥэ кытталлара. Онон Розалиналыын бу диэн хайдах билсибиппитин өйдөөбөппүн. Куруук ийэтиниин сылдьар буолара. Көннөрү “привет”, “пока” диэн эҕэрдэлэһэрбит. Иккиэн икки аҥыы Семен Ченяновка ырыаларбытын уһултарарбыт, кэнсиэрдэргэ көрсөрбүт. Тапталлаахтар күннэригэр аналлаах кэнсиэргэ кыттыахпытыттан чугастык билсэн барбыппыт.
Розалина: – Сахамины “Этигэн хомус” куонкуруска сылдьан көрбүтүм. Онно эдьиийим Иреналыын “Сыл бастыҥ ырыаһыта” номинацияҕа кыттыбыттара. Ити иннинэ араадьыйаҕа ырыаларын истэр этим. Киһи киһини кытта чугастык алтыстаҕына, үчүгэйдик билэр. Биһиги сыһыаммытыгар “көрөөт да таптал” диэн суоҕа буолуо. Алтыһыыбыт, билсиһиибит аргыый наллаан, холкутук салаллыбыта. Оннук сыһыан быдан тирэхтээх, чиргэл буолар дии саныыбын.
Көрсүһүүлэргит ханна, хайдах буолар этилэрэй? Туох эрэ ураты үгэс баара дуо?
Сахамин: – Ол саҕана эдэр ырыаһыттар элбэхтик көрсөрбүт, доҕордоһорбут. Биир кэмҥэ хас да уол бастакы массыынабытын атыыласпыппыт. Онон кафеларынан, похуоттарынан, киинэлэринэн, хаҥкылыыр, хайыһардыыр сирдэринэн олус көхтөөхтүк, үчүгэйдик сынньанарбыт. Доҕоттор ортолоругар киһи бэйэ-бэйэтин өссө үчүгэйдик билсэр буоллаҕа. Онон бииргэ буолуубутугар доҕотторбут оруоллара улахан.
Розалина: – 2011 сыллаахха “Саҥа ырыа” бырайыакка иккиэн кыттыахпытыттан чугастык билсэн барбыппыт. Доҕотторбут арыаллаах истиҥ көрсүһүүлэр чугасаһыннарбыттара. Киниэхэ хара ааныттан эрэллээх этим.
Ыал буоларга бастакы этиини көтөҕүү хайдах этэй? Хайдах быһыылаахтык ыал буоларга санаммыккытый?
Сахамин: – Мин кыбартыыра куортамнаһан олорор этим. Биир сайын Розалина миэхэ көһөн кэлбитэ. Бэйэм үлэбин-хамнаспын, кырата, үс сылга былааннанар идэлээхпин. Уопсайынан, барыта былааннаахтык, толкуйданан сыҕарыйарын, сааһыланарын сөбүлүүбүн. Таптыыр кыыспын булбут киһи ыал буолар туһунан толкуйданарым биллэр. Ол туох да уһулуччута, этии оҥоруута суох, буолуохтааҕын курдук буолбута. Розалинаҕа “күһүн уруута тэрийиэх” диэн, сайын устата уруубутугар бэлэмнэммиппит.
Розалина: – Инники олохпор кэргэҥҥэ, оҕолорум аҕа гыналларыгар сөптөөх киһи буолара хара ааныттан биллибитэ. Онон ыал буоларга сананыыбыт эмиэ соһуччу буолбатаҕа.
Дуэт буолар кыахтааххытын ханнык түгэҥҥэ билбиккитий? Ханнык ырыанан саҕалаабыккытый?
Сахамин: – 2011 сыллаахха ийэ кынным Ангелина Файрушина сырдык кэриэһигэр ырыа киэһэтэ тэриллибитэ. Онно “Эн ырыаҥ” диэн ырыанан кыттыахтааҕым. Ити ырыаны оскуолаҕа үөрэнэр кэммэр ыллыыр этим. Семен Ченянов Розалиналыын бииргэ ыллыырга этии көтөхпүтэ. Онон дуэт быһыытынан 2011 сылтан ыллыыбыт.
Розалина: – Дуэтынан ыллыахпыт инниттэн билсэр этибит буоллаҕа. Онон “Эн ырыаҥ” диэн ийэм ырыата биһигини сыанаҕа эрэ буолбакка, олоххо паара быһыытынан эмиэ алҕаабыта. Куоласпыт олоруута, ырыаҕа тутуһар истиилбит биирэ тирэх буолбута. Ыллаан истэххэ, бэйэ-бэйэҕин истэриҥ, билэриҥ күүһүрэр, дириҥиир. Онон бииргэ толорор ырыабыт өссө да элбиэҕэ диэн эрэллээхпит.
Уруугут күнэ хайдах буолбутай? Өйгө хаалбыт туох ураты түгэн баарый?
Сахамин: – Ыалдьыттарбыт Сунтаартан, Чурапчыттан кэлиэхтээхтэрэ. Онон барыларыгар табыгастаах буоллун диэн уонна үлэ-хамнас үмүрүйэр, ас-үөл дэлэй кэмигэр уруубут күнүн анаабыппыт. Бу тэрээһиммитин дьон көмөтө суох бэйэбит бөрөөбүппүтүттэн астынабыт. “Белые ночи” эрэстэрээҥҥэ 200 киһилээх уруу ньиргийбитэ. Тэрээһин истиилин, ыҥырыы суругун уратытык толкуйдаабыппыт. Аан бастакы улахан лэд-экраны туруорбуппут. Ол күн биир дьикти түгэн буолан турардаах. Уруубут иннинэ массыынанан хатааһылыы сылдьан аймахтарбыт дьиэлэригэр киирэ сылдьыбыппыт. Онно күлүүс харан, хаайтаран, уруубутугар хойутаан тиийбиппит. Ол дьиэни кэлин бэйэбит атыылаһан, билигин онно олохсуйан олоробут. Саҥа ыал буолбут дьону дьиэ бэйэтигэр итинник тардыбыт быһыылаах.
Аймахтарыҥ, доҕотторуҥ-атастарыҥ, үчүгэйдик саныыр дьонуҥ үөрүүлэрэ-көтүүлэрэ, алгыстара сүрэххэ дириҥник иҥэр эбит. Уруубут видеотын, бу санаатахха, сорунан олорон көрө илик эбиппит. Өйдөөбүччэ, хата, оҕолорбутун кытта көрүөхпүт.
Розалина: – Хайыы үйэ сэттэ сыл ааһа охсубут эбит. Үгүс урууну төрөппүттэр тэрийэр буоллахтарына, биһиги иккиэн иилээбиппит-саҕалаабыппыт өссө астык. Эбиитин ырыа эйгэтигэр доҕотторбут-атастарбыт элбэхтэрэ улахан күүс буолбута. Бэйэ-бэйэлэриттэн ыраах сытар Чурапчы уонна Сунтаар дьоно биир үөскэ, тыыҥҥа киирэн, уруккуттан билсэр дьоннуу үөрэн-көтөн олохпутун түстээбиттэрэ олус астык этэ. Билигин даҕаны дьиэ кэргэммит төрүттэммит күнүн истиҥ мичээринэн ахтабыт.
Хайа-хайаҕыт ийэ, аҕа буолаары гыммыккытын ханнык түгэҥҥэ билбиккитий?
Сахамин: – Бииргэ олорор буоламмыт, Розалина ыарахан буолбутун туһунан сурах соһуччу буолбатаҕа. Эппитим курдук, барытын былааннаан сырыттахпыт. Ол эрээри биир бэйэм уруккуттан атын турукка киирбитим. Ийэ иһигэр сытар оҕоҕун кытта сибээстэһии, сайдыытын кэтээһин, кинини күүтэн бэлэмнэнии – ураты кэм. Арай кырачааммыт төрөөбүтүн кэнниттэн соһуйбутум. Оҕо барыта хаастаах, кыламаннаах, кырасыабай буолан төрүүрүн курдук өйдөбүллээх киһиэхэ бастакы хаартыска соһуччу этэ (күлэр). Онтон сыыйа аҕа буолбут үөрүү кууһан, ити санаа суураллыбыта. Төрөппүт буолар – үрдүк дьол.
Бүгүн икки оҕолоох толору ыал дьоҥҥут. Күҥҥүт хайдах саҕаланарый? Иитиигэ туох ирдэбиллээххитий?
Сахамин: – Күммүт сарсыарда 7 чаастан саҕаланар. Оҕолорбут иккиэн “Парус” диэн чааһынай уһуйааҥҥа сылдьаллар. Улахан уол Тимур – аангылыйа, кыра уол Тристан сахалыы тылынан үөрэтэр бөлөхтөргө дьарыктаналлар. Тимур алталаах, Тристан түөртээх. Иккиэн путбуолу сэҥээрэллэр. Мин көлүөһэ үрдүгэр сылдьан үлэлиибин, Розалина муусука колледжыгар үөрэнэр. Үлэбит эрэкэлээмэни, интэриниэти кытта ситимнээх. Таҥас уларсар солуону арыйбыппыт. Куруук кэнсиэргэ, аһымал санаа аахсыйаларыгар кыттабыт. Аныгы олох сиэринэн олохпут – хамсаныы.
Розалина: – Оҕолоох дьон олохторо майгыннаһар буолуохтаах. Оннук курдук, күммүт кинилэри тэрийиинэн, аттарыынан салаллар. Оҕо – киһини хамсатар сүдү күүс. Төрөппүт буолан, ким эрэ туһугар түбүгүрэ, сүүрэ-көтө сылдьарбытыттан олус астынабыт. Кэнсиэрдэргэ оҕолорбутун илдьэ сылдьабыт. Иккиэн бэйэ-бэйэлэригэр олус чугастар. Улахан уол быраатын көрөр-истэр, кыһаллар. Оттон Тристан убайын батыһар, үтүктэр, холобур оҥостор.
Дьиэ кэргэн иһигэр хайаҕыт туох оруолу толороруй? Оҕо иитиитигэр туох быраабылалааххытый?
Сахамин: – Үбү-аһы булуу чааһыгар иккиэн биир биисинэстээхпит. Сарсыҥҥы күммүт былаанын сурунар идэлээхпит. Толорбут пууннарбытын сотон, сороҕор эбии киллэрэн, киэһэ түмүк оҥостобут, саҥа соруктары туруорабыт. Дьахтар киһи – дьиэ иччитэ. Кини уурбута-туппута да астык. Ол да иһин дьиэ иһинээҕи үлэни кэргэним бэйэтэ сүрүннүүр. Мин, эр киһи сиэринэн, таһыттан киириини-тахсыыны, булууну-талыыны хааччыйабын.
Оҕолорбутун улахан киһи этэрин толорорго үөрэппиппит үтүө түмүгэ көстөр. Утары эппэккэ, сорудаҕы толорон, сүрдээҕин илии-атах буолаллар. Ырыа эйгэтигэр улаатан, ырыаҕа чугастар. Оҕо баҕатын истэр ордук. Күүһүнэн кытыннарыы, модьуйуу диэн биһиэхэ суох.
Розалина: – Хайа баҕарар ыалга ким туохха дьоҕурдааҕа биллэр. Биллэн турар, ийэ киһиттэн ордук дьиэҕэ-уокка ким да хамсаммат. Куукуна, ас-үөл, оҕуруот өттүн бэйэм кимиэхэ да сөрөммөккө быһаарабын. Дьиэмсэхпин. Чааһынай дьиэлээх буолан, үлэ, түбүк элбэх.
Дьиэнэн туох үгэстээххитий? Туох суруллубат сокуоннааххытый?
Сахамин: – Эппитим курдук, олохпут кэлии-барыы буолан, сынньалаҥмыт айаны кытта ситимнээх. Дьыл ханнык да кэмигэр айылҕаҕа тахсабыт. Былырыын дьиэбит таһыгар бары мас олордубуппут.
Розалина: – Мин хампаанньам – дьиэ кэргэним. Төрдүөн бэркэ тапсабыт, тэһийэбит. Артыыс дьон бырааһынньык кэмигэр дьиэбитигэр суох буолуохпутун сөп. Ол эрээри дьоро күннэрбитин ончу көтүппэппит, хайаан даҕаны суолталыыбыт. Айылҕаҕа сырыттахха, дьиэ кэргэн сыґыана өссө күүһүрэр, тупсар.
Айар үлэҕэ, ырыа эйгэтигэр туох үлэ күүтэрий?
Сахамин: – Розалиналыын тас дойдуларга айанныырбытын сөбүлүүбүт. Быйыл Мексикаҕа сылдьыбыппыт. Кэрэ айылҕаттан, муораттан айар-тутар баҕабыт өссө күүһүрэн кэлбитэ. Ол долгунугар Омук Уолун “Көҥүл” диэн хоһоонугар саҥа ырыам тахсаары турар. Соторутааҕыта Харыйалаах Уолун тылларыгар, Инна Донская-Дайаана матыыбыгар “Эн суоххар” диэн ырыабыт видеоверсията уһуллан, Ютубка таҕыста. Ону тэҥэ сотору кэминэн Розалиналыын кэнсиэрбитин тэрийээри түбүгүрэ сылдьабыт.
Розалина: – Уолаттардаах киһи Анна Барашкова “Оторой-моторой” диэн ырыатын чугастык ылынан, дьоҥҥо-сэргэҕэ таһаардым. Айар киһи саҥаттан-саҥаны толкуйдаатаҕына эрэ санаата кэлэр, иннин диэки сыҕарыйар. Ол тэҥэ биһиги эмиэ үлэлиибит-хамсыыбыт.
Дьиэ кэргэни туох тутарый? Таптал күүһэ туохха сытарый?
Сахамин: – Дьиэнэн сөбүлүүр дьарыктаах буолуу ыалы тутар, сайыннарар, хамсатар. Ону тэҥэ олоҕу доруобуйа салайарынан, чэгиэн буоларга кыґаллыахха наада. Таптал диэн мин өйдөбүлбэр – киһини лиичинэс быһыытынан ытыктааһын, кини туһугар кыһаллыы. Хас биирдии киґи тус эйгэлээх (личное пространство), кистэлэҥнээх буолуохтаах. Ол эйгэ кэһиллиэ суохтаах. Күнүүлэһии киһини ыһар. Онон бэйэ-бэйэҕэ итэҕэйсии олоҕу сүрүннүүр.
Розалина: – Дьиэ кэргэн дьоло элбэх үлэни эрэйэр. Чуолаан дьахтар өттүттэн муударай санаа, тулуур, холкутуйуу улаханы быһаарар. Хас биирдии киһи дьоло – бэйэтин илиитигэр. Ону курустаал таас курдук харыстаан, биэбэйдээн илдьэ сырыттахха, олох дьолун билиэххэ сөп дии саныыбын.
Оксана ЖИРКОВА кэпсэттэ.
