Дуро-Даини Даниэль Адейемины кытта көрсөөрү үлэлиир сиригэр тиийбиппэр “манна кэлиэхпиттэн олус элбэх суруналыыс кэлэ сырытта, бары биири ыйыталлар” диэбитигэр ааҕааччыларым тустарыгар элэ-была тылбын этэн, сөбүлэҥин ылан, чаас аҥаарын кэриҥэ кэпсэтэн ыллыбыт. Бастаан утаа сүүстэ истибит ыйытыыларыгар сөбүлээбэтэхтии хоруйдаан иһэн, сыыйа арыллан, махтанан атаарда. Нигерия уола тымныы Саха сиригэр саха кыыһын таптаан, батыһан кэлбит. Бу олоххо туохтааҕар даҕаны тапталы, үтүө сыһыаны үрдүктүк сыаналыыра саҥатыттан, көрүҥүттэн да өтө көстөр.
Саха сиригэр олохсуйуум бастаан чэпчэкитэ суоҕа
– Даниэль, итии салгынтан муус кыаһаан хоту дойдуга үктэммитиҥ төһө өр буолла?
-- Аан бастаан аҕыс сыллааҕыта кэлэ сылдьыбытым. Оттон олохсуйбутум алта сыл буолла. ХИФУ физкультурнай институтугар преподавателинэн үлэлиибин. Нигерия Федеративнай Өрөспүүбүлүкэтин соҕуруулуу-арҕаа турар 3 мөлүйүөнтэн тахса нэһилиэнньэлээх Ибадан диэн улахан куоракка төрөөбүтүм, онно улааппытым. Оскуоланы бүтэрбитим, эһиилигиэр Арассыыйаҕа кэлбитим. Адыгеяҕа уонна Дьокуускайга физкультура уонна успуорт институттарын үөрэнэн бүтэрбитим. Идэм – путбуол тириэньэрэ. Онон Арассыыйаҕа олохсуйбутум 13 сыл буолла. Быйыл 31 сааспын туолабын.
– Арассыыйа, Саха сирин туһунан хаһааҥҥыттан билэҕин?
– Оҕо эрдэхпиттэн истэрим. Саха сиригэр алмаас баарын, баай өрөспүүбүлүкэ буоларын, тымныытын билэрим. Манна үктэниим кэргэн ылбыт кэрэ аҥаарбын кытта ситимнээх. Биһиги маҥнай Москубаҕа билсэн доҕордоспуппут. Төрөппүттэрэ Чурапчыттан төрүттээхтэр, бэйэтэ куоракка улааппыт. Кинини хара ааныттан ис сүрэхпиттэн таптаабытым.
Кэргэним -- ХИФУ-га биология хаапыдыратын дассыана. Мин хаһан даҕаны дьон көрүҥэр да, сааһыгар да болҕомтобун уурбаппын. Саамай сүрүнэ –таптал уонна өйдөһүү. Дьиктитэ диэн, икки уһук сытар кэнтиниэннэр олохтоохторо олоҕу көрүүбүт, менталитеппыт олус майгыннаһар. Бэл, биирдик толкуйдуубут. Кини дьахтар быһыытынан олус муударай, тапталы, сыһыаны сыаналыыр, мин санаабын өрүү өйүүр, өйдүүр. Хайа да өттүттэн төрөппүттэрбит мэһэйдэспэтэхтэрэ, омукпутуттан иҥнибэтэхтэрэ. Аналлаахтар көрсүбүппүтүттэн ордук үөрбүттэрэ быһыылааҕа. Таптыыр киһим туһугар туохха барытыгар бэлэммин. Ол да иһин кини Саха сиригэр барарга эппитигэр утарыласпатаҕым. Бүгүн икки кыыспытыттан күммүт-ыйбыт тахсар. Улахаммыт уһуйааҥҥа сылдьар, кырабыт сотору биир сааһын туолуо.
-- Манна олоҕуҥ хайдах саҕаламмытай?
-- Аһаҕастык билиннэххэ, манна уһуом дии санаабатаҕым. Ол эрээри дьиэ кэргэниҥ аттыгар баар буоллаҕына, балаһыанньа сымныыр. Онтон атына миэхэ барыта саҥа этэ. 2012 сыллаахха тохсунньу ыйга кэлбитим. Кэргэним эрдэттэн этэ сатаабытын үрдүнэн чараас баҕайытык таҥныбыт этим. Кини кыһамньытынан ыалдьыбатаҕым. “Олохтоохтору кытта уопсай тылы тута булбутум” диэн сымыйалыыр кыаҕым суох. Биллэн турар, атын өҥнөөх тириилээх киһини көрө үөрэммэтэх дьон уратытык көрсүбүттэрэ. Сэрэппэккэ эрэ хаартыскаҕа түһэрэн, интэриниэккэ таһааран, ырытан ырааппыттара. Онтон мин эрэ буолбакка, дьиэ кэргэним эмиэ балачча өр эрэйдэммиппит.
Биирдэ оптуобуска айаннаан истэхпинэ, биир киһи киирэн, аҥаар кырыытыттан хаартыскаҕа түһэрэн киирэн барбыта. Мин тохтууругар көрдөспүтүм. Истибэтэҕин иһин төлөпүөннээх илиитин киэр хаһыйбытым. Онтон айаннаан иһэр эмээхсин миигин көмүскэһэн, ол киһини быһа-хото саҥарбыта. Айдааны таһаарбыппыттан бэйэм кыбыстыбытым. “Негр” диэн тылы тутталлара олус хомолтолоох. Ити – хараҥа өҥнөөх дьону түһэрэ, атаҕастыы сатыыр култуурунайа суох дьон тыла. Итинник сыһыан биһиги олохпутун-дьаһахпытын ситэ билбэттэн тахсар. Биир бэйэм сайдыылаах дойдуттан, куораттан төрүттээхпин. Биллэн турар, сытыйа байбыт киһи буолбатахпын эрээри, аччыктыыр, дьадайар диэни билбэтэҕим. Ону кэргэним бэйэтэ да көрөн итэҕэйбитэ.
Бастаан утаа дьиэлии охсуохпун баҕарбытым. Ыарахантан куотан хаалбатахпар кэргэним төрөппүттэригэр, аймахтарыгар махтанабын. Миигин ылыналларын, таптыылларын билинэллэрэ, атын омук киһитин көрө үөрэммэтэх дьону өйдүүрбэр, тулуйарбар этэ, уоскута сатаабыттара. Биллэн турар, ханна баҕарар үчүгэй да, куһаҕан да дьон бааллар. Саха сиригэр эмиэ үтүө дьоноэлбэх эрээри, киһи иһигэр киирбэт дьон мин суолбар эмиэ көрсөн ааһаллар. Сыыйа барытыгар үөрэнэн, билигин холкубун.
-- Итинник сыһыантан кими эмэ кытта баайсыбыт, охсуспут түгэннэрдээххин дуо?
–Мин иитиим оннугу ылыммат. Биллэн турар, итии дойдуттан төрүттээх буоламмын, барытын чугастык ылынарым мэлдьэх буолбатах. Өрө күүрэн туруохпун, эр киһи буолан, охсуһуохпун да сөп буоллаҕа. Ол эрээри бэйэбин кэмигэр туттуна үөрүйэхпин. Арай куоласпын үрдэтиэхпин сөп.
Үөрэтэр оҕолорбор махтанабын
— Ханнык тылынан саҥараҕыный? Ыксаллаах кэмҥэ төрөөбүт тылгын туттааччыгын дуо?
-- Төрөөбүт тылым -- Йоруба норуотун тыла. Ыксал тирээтэҕинэ даҕаны, дьон билбэт тылынан саҥарар, эбиитин үөхсэр – сиэрэ суох быһыы. Мин көрүүбэр, ол -- кыайыы буолбатах.
– Устудьуоннары кытта алтыһарыҥ хайдаҕый?
-- Кинилэри “маладьыастар” диэхпин баҕарабын. Путбуол дьарыгын таһынан физкультура уруогун ыытабын. Алтыһыыга аан бастакынан тыл өттүгэр мэһэйдэр бааллара. Ону олус өйөөбүттэрэ. Дьиҥэр, мин нууччалыы куһаҕана суохтук саҥарабын. Арай аксыаным мэһэйдиэн сөп. Преподаватель быһыытынан ирдэбиллээхпин. Ол – мин идэм, үөрэҕим модьуйуута.
– Учуутал быһыытынан туох ситиһиилээххиний?
-- Путбуол эйгэтигэр үлэм иһин Успуорт, Үөрэх министиэристибэлэриттэн, университет салалтатыттан хас да төгүл Махтал суругунан бэлиэтэммитим. Сыаналыылларыттан истиҥник үөрэбин. Сүрүн үлэм таһынан спортсмен быһыытынан эмиэ кыттабын. Ол курдук, путбуолга куорат чөмпүйүөнэ буолбутум. “Спартак” норуоттар икки ардыларынааҕы турнирын кыайыылааҕабын, призёрабын.
– Аатыҥ туох суолталааҕый? Үлэҕэр аҕаҥ аата суох ыҥыраллар дуо?
-- Икки ааттаахпын. Дуро-Даини диэн – араспаанньам. Итиннэ аҕам уонна эһэм ааттара холбоһон сылдьар. Даниэль Адейеми диэн -- аатым. Нигерияҕа аҕа аатын иҥэрбэттэр. Кыргыттарбар кэргэммин кытта сүбэлэһэн, “Даниэловна” диэн суруйтарбытым. Оттон үлэбэр чугастык алтыһар кэллиэгэм тэрилтэҕэ, буолаары буолан, ыччаттары кытта үлэлиир киһи, толору ааттанарым наадатын эппитэ. Онон кини этэн биэрбитинэн “Даниэль Даниэлович” диэн ыҥыраллар. Докумуоммар бэйэм ааппынан сылдьабын.
Ийэ кынным бэрэскитин сөбүлүүбүн
– Дьобуруопа аһыгар үөрэммитиҥ ырааттаҕа. Олохтоох аска сыһыаныҥ хайдаҕый? Бэйэҥ төрүт аскын астааччыгын дуо?
-- Буоруһу уонна бэрэскини олус сөбүлүүбүн. Ийэ кынным астыыр бэрэскитин курдугу ханна да амсайа иликпин. Олус минньигэс! Кымыһы биирдэ амсайбытым уонна кыраадыстааҕын иһин сирбитим. Арыгыны сөбүлээбэппин. Күөрчэҕи сиибин эрээри, сөбүлүүр аспар киллэрбэппин. Балык хайа да көрүҥүн сииргэ сол курдук үөрэммэтим. Оттон эти төһө баҕарар сиэхпин сөп. Бэйэм норуотум аһын астыыр кыаҕым суох. Тоҕо диэтэххэ, наадалаах бородуукта манна атыыламмат. Москубаттан сакаастыахпын -- сыаната ыарахан.
– Төрөппүттэриҥ бааллар дуо?
-- Аҕата суох улааппытым. Ийэм баар. Дойдубуттан тэйбитим ыраатан, син үөрэннэ. Биллэн турар, ахтыһабыт, кэпсэтэбит. Биэс сыллааҕыта кэргэммин кытта баран кэлбиппит. Айаннаары гыннахпына: “Этэҥҥэ олорор буоллаххына, тохтуу түс”, -- диир. Үчүгэй дьоҥҥо түбэспиппиттэн үөрэр. Кэргэним төрөппүттэрэ миэхэ омуна суох ийэлээх аҕаны солбуйдулар. Ый анараа өттүгэр аҕа кынным олохтон баран, төрөппүт уолуттан итэҕэһэ суох харааста сылдьабын. Чахчы, үчүгэй киһи этэ. Кини сүбэтин, кэпсээнин олус суохтуубун.
– Дьиэ кэргэнинэн хайдах сынньанаҕыт?
-- Муораҕа, Москубаҕа баран кэлээччибит. Манна ыһыахха сылдьааччыбыт.
– Кэлин дьон болҕомтото арыый уҕараата дуо?
-- Дьолго, Саха сиригэр африканецтар элбээтилэр. 30-тан тахса киһи баар. Бу санаатахха, манна аан бастаан мин кэлбиппин быһыылаах. Биир дойдулаахтарбын кытта кэмиттэн кэмигэр көрсөбүт. Устудьуоннары үксүн дьиэбэр ыҥыран кэпсэтээччибит. Сүрүн кыһалҕалара – тылы баһылааһын уонна дьон ураты болҕомтото.
– Сахалары хайдах сыаналыыгын?
– Бырастыы гын, ити ыйытыыга хоруйдуохпун баҕарбаппын. Мин дьону омугунан араарбаппын. Арай култуура намыһах диэхпин сөп.
– Саха сиригэр олоҕуҥ тухары олорор былааннааххын дуо?
– Кэргэмминиин хара ааныттан манна быстах кэмҥэ олохсуйуохпут диэн сүбэлэспиппит. Оҕолорбор арыый атын олоҕу баҕарабын. Онон улахан куоракка сыҕарыйыахпыт эрээри, ол хаһан буоларын этэр кыаҕым суох.
– Даниэль, кэпсээниҥ иһин улахан махтал!
Оксана ЖИРКОВА кэпсэттэ.
