Ааспыт өрөбүлгэ “Сэргэлээх уоттара” култуура киинигэр Үөһээ Бүлүүттэн “Чолбон” бөлөх уоттаах-күөстээх кэнсиэрэ буолан ааста. Аан дойду муусукатыгар сэдэх көстүү быһыытынан сыаналаммыт, улахан сэҥээриини ылбыт бөлөх тэрээһинэ мусукаан Александр Ильин 60 сааһыгар ананна. Бөлөх сүнньүгэр ини-бии Намолий, Александр, Григорий Ильиннэр бааллара биир сүрүн ураты буолбута. Бүгүн “Кыымҥа” номох буолбут Мондо Сааска бэйэтинэн ыалдьыттыыр.
Түөрт ини-биилэр
-- Александр, төрүккүтүгэр “баардаах” дьон бааллар дуо? Муусука эйгэтигэр сирдээччигит кимий?
– Баҕар, бааллара буолуо. Билбит суох. Барыбытын муусукаҕа сыһыарбыт киһибит -- убайбыт Радик. Улахаммыт буолан, эрдэ дьиэтиттэн барбыта. Өрөбүллэргэ кэлэн үөрэтэрэ. Мин үстүрүмүөннэртэн аан бастаан илиибэр хормуосканы ылбытым. Салгыы гитараҕа, байааҥҥа ылсыбытым. Үрэр үстүрүмүөнү эмиэ оҕо эрдэхпиттэн талкыйабын. Доҕуһуол быһыытынан кэнсиэрдэргэ кыттарбыт. Онон киһини өйдүөхпүтүттэн муусукаттан атынынан дьарыктамматахпыт.
– Бииргэ төрөөбүттэр үстүрүмүөн чааһыгар интэриэскит өрүү биирэ дуу, тус-туһунан этэ дуу?
-- Араас этибит. Радислав үрэр үстүрүмүөннэринэн үлүһүйэрэ. Намолий байаан, гитара өттүгэр улахан интэриэстээҕэ. Гриша хара ааныттан гитараҕа сүгүрүйбүтэ. Оттон мин барытыгар кыра-кыралаан ылсыбыт эбиппин.
-- Оскуола кэнниттэн үөрэммитиҥ дуо?
– Муусука үөрэҕэр үөрэнэ сылдьыбытым даҕаны, ылыммакка, тохтообутум. Оччоттон айылҕа биэрбитинэн сылдьабын.
– Төрөппүттэргит муусукаҕа сыһыаннаахтара дуо? Суолгутун-иискитин буларгытыгар төһө сүбэ-ама буолбуттарай?
-- Оччотооҕу учууталлар үөрэтэр оҕолоругар ордук кыһаллар буолан эбитэ дуу, тутан олорон кэпсэппиттэрин өйдөөбөппүн. Ыйыы-кэрдии суоҕа. Муусука доҕордономмут, онтон атыны ылыныа да суох дьон эбиппит буолуо.
– Чурапчы Сылаҥыгар “Халлааҥҥа үрдэл” диэн түөрт бииргэ төрөөбүт уолаттар бөлөхтөрө эһигини хатылаабыт курдуктар. Олору бэйэҕитигэр майгынната көрөөччүгүн дуу?
– Айсен Борисов уолаттарын бэйэлэрэ гитара саҕа сылдьан сыанаҕа тахсыахтарыттан кэтээн көрөбүн. Кырдьык, дьикти. Хатылааһын баар курдук. Айылҕа эмиэ көрөн анаабыт буолуохтаах.
– Биир эмэ күн муусуката суох сылдьыбытыҥ буолаарай?
-- Үстүрүмүөнү илиибэр ылбатах күнүм диэн баар бөҕө буоллаҕа, ол эрээри муусуканы санаабыттан араарбыт күнүм диэн саараама суох. Төбөбөр, толкуйбар син биир баар, сылдьар. Бэл, хаамарбар тэтим буолан тэҥҥэ хаамсар.
– Муусукаҕа тардыһыы тииһигэ диэн баар буоллаҕа...
-- Эмискэ оонньоон кэлиэххин баҕараҕын. Үстүрүмүөнүҥ да кэтэһэ сыппыт курдук, илиигэр киирдэ да, ахтыбыттыы, бэйэтэ тыаһаан кэлээччи. Ол хайдах табылларын бэйэм да билбэппин. Дьикти, интэриэһинэй... Анаан олорон үөрэтии диэни биир бэйэм өйдөөбөт эбиппин. Тахсардаах буоллаҕына, тута тахсар.
Сүрүн ирдээччи – кэм
– “Чолбон” бөлөх хара тэриллиэҕиттэн баар буоллаҕыҥ. Мэхээлэ Тумууһаптыын саҕалааһыҥҥыт хайдах этэй?
-- Ол кэмҥэ мин Туобуйаттан Үөһээ Бүлүүгэ кэлбитим. Мэхээлэлиин көрсөн, Кэнтиккэ тиийбиппит. Үстүрүмүөннэрдээх хоско киллэрэн, “Көрөрүҥ курдук, барыта баар. Саҕалаа”, -- диэбитэ. Ити 1982 сыллаахха этэ. Эрдэ бэйэбит эмиэ бөлөхтөрдөөх этибит. Салгыы Нам кулуубугар сыҕарыйбыппыт. Онно “Чолбон” буолбуппут.
– Рок хайысханы тутуһаргытын ким быһаарбытай?
-- Ким да тугу да быһаарбатаҕа. Буолуохтааҕын курдук этэ. Бастаан тыл-өс сааһыламмыта. Ол тыл быыһыттан матыып тахсыытыгар эйгэ, кэм оруоллаах дии саныыбын.
– Уус-уран самодеятельность жанрдарыгар үөрэммит нэһилиэнньэҕэ соһуччу дьон этигит. Хайдах хоруйдуургун сэрэйэбин эрээри, онуоха туох төрүөт буолбутун быһаар эрэ.
-- “Голос Америки”, “Свобода” араадьыйалары истэрбит. Уу нуурал эйгэлээх эстрадаттан атын хайысха баарын туһунан истэ-билэ олордохпут дии. Доҕуһуолга үлэлиир буоламмын, араас истиили барытын боруобалыырым. “Рок” диэн буоларын бэйэбит да билбэккэ сылдьыбыт буолуохпутун сөп. Кэмэ, дьон настарыанньата, майгыта-сигилитэ оннук этэ. Ол кэмнээҕи олоҕу туойдахпыт.
– Ити кэм кумирдарын кытта алтыһан аастаххыт дии.
– Соҕуруу элбэх сиргэ кэнсиэрдээбиппит. Саҥа саҕалааччы, суолун тыыра сатааччы хара баһаам этэ. Ол кэм кумирдарын кытта биир былаһааккаҕа ыллаан аҕай кэллэхпит. Арай кэлин эрэ “биллиилээх дьону кытта алтыһан ааспыт эбиппит” диэн соһуйабыт. Бэйэбитин булунар, ис турукпутун кэпсиир айдааммытыгар буолан, дьону да өйдөөн көрөр суох.
– Эһигини 1989 сыллаахха аан бастаан истибитим. Баары ыһан, туох эрэ саҥаны айар, арыйар санаалаах ити кэм ыччата “Чолбон” ырыатыгар ыһыытыыр, илгистэр турукка киирэрэ. Оттон эһиги туруккут хайдах буолааччыный? Биһиги тыыммытын истэр этигит дуо?
-- Истэн буоллаҕа. Сырыы аайы көрөөччү настарыанньатыттан уларыйа сылдьан оонньуурбут. Айымньы тиэмэтиттэн бэйэҕэр киирэҕин, онтон тас атын эйгэҕэ көһөҕүн. Искиттэн хаһыы тахсыытын муусука үтэр, кини оҥорор. Тулалыыр эйгэҥ, кэмиҥ да дьайар.
– “Сулустаах ыарыыга” ыллара сылдьыбыккыт дуо?
-- Баара да буолуо. Ол кэлбит да буоллаҕына, түһүүлээх-тахсыылаах, түбүктээх олоххо, бириэмэ да ыгымыгар толкуйдаабакка, билбэккэ хаалбыппыт.
– Бэйэҕит икки ардыгытыгар “ар-бур” дэһии баара дуу?
– Баар бөҕө буоллаҕа! Айар эйгэҕэ ырдьыгынаһыыта суох сатаммат. Айымньы улахан эрийсииттэн, айдаантан-куйдаантан тахсар. Бары уу нуураллык сырыттахпытына, туох тахсыа этэй? Радик миигиттэн -- сэттэ, Намолий үс сыл аҕалар. Гриша түөрт сыл балыс. Мин санаабар, ити – улахан араастаһыы. Бары араас ирдэбиллээх кэмҥэ төрөөбүт дьоммут. Майгы, олоххо сыһыан атын. Оннук дьон биир үөскэ киирбиппитигэр махтал.
– Ааны хайа быраҕан тахсыы баар бөҕө буоллаҕа...
– Күн аайы. Ол тахсыбыт -- уһаабат, сотору төттөрү киирэр. Биир өлүүгэ сылдьан ханна барыай?
– Уһун баттахтаах, ойууннуу таҥастаах истиили булунаргытыгар күөдьүтээччи кимий?
-- Кэм. Таҥаһы сыана ирдэбилинэн, “бөлөх биир таҥастаах буолуохтаах” диэн толкуйдаан биэрбиттэрэ. Сөбүлээбэтэрбит даҕаны, кэтэрбитигэр тиийэрбит. Көҥүл биэрбиттэрэ буоллар, хайдах турарбытынан тахсыахпыт эбитэ буолуо. Баттах чааһыгар эттэххэ, биир бэйэм кыра эрдэхпиттэн уһата сатыырым. Ити тиэмэ өрүү айдааннаах буолара.
Алдьатар да, абырыыр да арыгы туһунан
– Никииппэр Сэмэнэп туһунан кэпсии түс эрэ.
-- Суолбутун көрдөөн, кириисискэ сылдьар кэммит этэ. Никииппэри ырыаһыт быһыытынан истэрбит. Гриша “Уһуктуу” диэн композициятыгар кини барсыах курдуга. Онон уолаттар кэпсэтэн, Аканаттан матасыыкылынан тиэйэн аҕалбыттара. Туһунан айылҕалаах, тимир дьиссипилиинэлээх, уһулуччу киһи этэ. Мусукаалынайа диэн сүр!
– Бөлөхтөн киһи көҕүрүүрэ, олохтон барара олус охсуулаах буолуохтаах...
– Дьэ, ити баар – иэдээн диэн. Киһини киһи солбуйбат эбит. Ол ырыа онон бүтэр, атын тыыннанар. Тохтоон хаалыаххын көрөөччүҥ, истээччиҥ күһэйэр. Онон эрэ тахсаргар тиийэҕин.
-- Ол кэм арахсыспат аргыһа -- арыгы ас туһунан кэпсэтиэх...
– Кэмэ оннук этэ. Арыгы алдьаппыттаах даҕаны, абыраабыттаах даҕаны. Ол “эйгэ” толкуйа атын. Өй-санаа түргэнник киирэрин курдук, түргэнник тахсар. Ону кэмигэр тутуу эмиэ ураты. Муусука итинник турукка тахсар. Күн өйүнэн сылдьар киһи ону өйдөөбөт. Оччолорго арай хааппыла да арыгы суоҕа буоллар, итинник муусука тахсымыан эмиэ сөбө.
– Үөрэҕэ суох мусукааннар айымньыларын атын сиргэ дьон хайдах ылынарай?
-- Дойдуга ити хайысхаҕа “аччыктааһын”, кириисис буолбут кэмигэр тахсыбыппыт. Үгэс буолбут нуотанан буолбакка, хааччаҕа суох оонньуурбутунан болҕомтону ылбыппыт. Нуота диэн – хааччах, бас билиигэ киирии. Оттон “Чолбон” көҥүл истиили, айылҕа нуотатын тутуһар. Киэҥ сиргэ күннээҕи истиллэр ырыа баһыламмыт буолан, биһиэхэ интэриэс улахана.
– Хайа баҕарар бөлөххө кириисис кэмэ баар. Ол эһигини эмиэ тумнубатаҕа. Муусука эйгэтигэр кириисис төһө кэминэн биллэн ааһар эбитий?
– Бөлөх чилиэнэ барара, айар иэйии харара, бэйэ-бэйэттэн сылайсыы, тиэхиньикэ эргэрэрэ, олох бары көстүүтэ кириисискэ тириэрдэр. Хатылааһын буолуо эрээри, итиниэхэ сааспытынан араастаһыыбыт эмиэ оруоллаах. Хайабыт эрэ оттомурар кэмигэр иккиспит өрө күөдьүйэр, күөртээн турар буоллаҕа.
Бэйэм суолбун оҕолорбор баҕарбаппын
– Киһи быһыытынан майгыҥ хайдаҕый?
– Дьаабы буоллаҕа. Туох аанньа буолуой? (Күлэр) Дьон саҥатын аахайбаппын, тииһэ-тааһа сылдьыбаппын.
– Аан дойду бэлиитикэтин интэриэһиргиигин дуу?
– Истэбин. Ити чааһыгар куолуһуппун да дэниэхпин сөп.
– Билиҥҥи ыччаты хайдах сыаналыыгын?
-- Үчүгэй үйэҕэ түбэстилэр. Бары-барыта баар. Рок – ханнык баҕарар кэмҥэ рок. Арай тиэхиньикэ өттүнэн уратылаах. Билигин дойдубар оскуола оҕолорун үөрэтэбин. Аныгы ыччат тыыннаах муусукаҕа интэриэһэ улахан. Чиэһинэйин, дууһалааҕын иһин сыаналыыллар.
– Аныгы фонограммалаах муусукаҕа хайдах сыһыаннаһаҕын?
-- Биллэн турар, тыыннаах дорҕооҥҥо ырааҕынан тиэрдибэппин эрээри, доҕуһуоллааччы буоларым быһыытынан, ылынарбар тиийэбин.
-- 60 саастаах киһи туох кэрдиискэ кэлэр эбитий?
-- Күн тахсан баран киирэрин курдук, мин даҕаны уоскуйдум, боччумурдум. Тугу мунньуммуппун кэлэр көлүөнэҕэ, соҥнообокко туран, иҥэриэхпин баҕарар эбиппин.
– Тыыннаах муусуканы тыыннаах хаалларарга туох үлэ нааданый?
– Фанаттар умуллумуохтарын наада. Дьокуускайга “Дорҕоон дойду” былаһаакка үлэлээбитэ – улахан тирэх. Улуус аайы дьарыктанар дьон бааллар. Онон тыыммыт уһууругар эрэлим улахан.
– Билигин ханна олороҕун?
-- Оҕо сааһым доҕорунуун Үөһээ Бүлүү Намыгар саастаах дьон сиэринэн чуумпутук бииргэ олорбуппут уонча сыл буолла. Биэс оҕолоохпун. Бары Дьокуускайга олороллор, үөрэхтээхтэр, үлэлээхтэр.
– Оҕолоргуттан ким эмэ муусукаҕа сыһынна дуо?
– Дьолго, суох.
– Тоҕо “дьолго”?
-- Айар куттаах киһи түһүүнү-тахсыыны билэр, элбэх тургутууну ааһар. Бэйэм оҕолорбор оннугу баҕарбат эбиппин.
Оксана ЖИРКОВА кэпсэттэ.
