Үгүспүт билбэт эбиппит, Антарктида курдук тымныы сиргэ Саха сириттэн биир дойдулаахтарбыт баран үлэлииллэрин, чинчийэр үлэҕэ балай эмэ кылааттарын киллэрсэллэрин. Бүгүн эрэдээксийэбит ыалдьыта – баара-суоҕа 28 саастаах, эдэркээн уол Айсен Афанасьев. Кини идэтинэн инженер-геофизик, океанолог. Соторутааҕыта кини Антарктидаҕа “Новолазаревскай” ыстаансыйаҕа, Арассыыйа 64-с антарктическай эспэдииссийэтин састаабыгар киирсэн, иккис сылын үлэлээн кэллэ. Кинини кытта кэпсэтиибитин саҕалыыбыт.
-- Айсен, бэйэҕин билиһиннэрбэккин ээ.
-- Кэбээйи улууһун Сангаар бөһүөлэгэр төрөөбүтүм. Ийэм Мария Константиновна -- Чурапчы, аҕам Василий Афанасьевич Кэбээйи Кальвицатыттан төрүттээхтэр. Икки бырааттаахпын. Бэйэм Сангаар гимназиятын үөрэнэн бүтэрбитим. Оскуоланы бүтэрээт, Санкт-Петербург куоракка Арассыыйа Гидрометеорологическай судаарыстыбаннай университетыгар, “Океанология” идэтигэр үөрэнэ киирбитим. Оҕо эрдэхпиттэн миигин тоҕо эрэ акыйаан, муора эйгэтэ тардара, угуйара. Ол иһин бу идэни талбытым уонна онтон научнай-прикладной үлэ интэриэһиргэтэр.
Интэриэһинэйэ диэн, мин аҕам уонна икки кыра быраатым идэлэрэ барыта ууну кытта сибээстээх. Ол курдук, аҕам – гидромелиоратор, орто быраатым Афанасий – гидротехник-тутааччы, кыра быраатым Айаал – аквакультура ихтиолог-инженерэ идэлээх, онтон миэнэ – океанолог.
-- Идэҕинэн ханна үлэлээбиккиний?
-- Университеты бүтэрээт, Дьокуускайдааҕы гидрометеорология уонна тулалыыр эйгэни кэтээн көрөр управление филиалыгар, Тиксии бөһүөлэгэр инженер-океанологынан үлэҕэ ананан барбытым. Онно Лаптевтар муораларын чинчийиинэн дьарыктаммытым, муора күнүн-дьылын билгэлиирим, муора ыстаансыйаларыгар кэтээн көрүүнү ыытарым. Онно үлэлии сылдьан, ытык иэспин толоро аармыйаҕа сулууспалыы барбытым. 2 сыл Амур уобалаһыгар мотострелковай чааска сулууспалаабытым. Сулууспалаан бүтэн, Дьокуускай куоракка СӨ Арктика билим-чинчийэр киинигэр алын билим үлэһитинэн үлэлээбитим. Манна Саха сирин Арктикатааҕы улуустарын чинчийиинэн дьарыктаммытым, ол эбэтэр сүрүн кыһалҕалаах боппуруостары үөрэтэн, онтон хайдах тахсар ньымалары тобуларбыт.
-- Антарктидаҕа хайдах тиийэн хааллыҥ, тугу үлэлээтиҥ?
-- Антарктидаҕа аан бастаан 2013 сыл олунньу ыйга барбытым уонна 1 сыл 2 ый үлэлээбитим. 58-с Арассыыйа Антарктическай эспэдииссийэтин Новолазаревскай ыстаансыйатыгар инженер-геофизигынан үлэлээбитим. Манна үлэлээбитим олоҕум ыра санаатын туолуута буолбута.
Антарктида мин туспар кыаллыбат, ханна эрэ ырыых-ыраах баар, дьикти, таабырын дойдутугар тэҥнээҕэ. Муоранан устар улуу айанньыттар тустарынан кинигэлэри үлүһүйэн туран ааҕарым. Эспэдииссийэҕэ хайдах талалларын билэн, үөрэтэн, өр кэм устата дьаныардаахтык бэлэмнэммитим, элбэх импэрмээссийэни аахпытым уонна сыыйа-баайа туруоруммут сыалбын ситиһэргэ санаммытым.
Антарктида – көҥүл сир. 2020 сыл тохсунньу ыйга Антарктида арыллыбыта 200 сыла буолла. Бу сир планета ханнык да судаарыстыбатыгар бас бэриммэт. Бу туһунан анал конвенция баттанан турар. Ол эрэн Антарктида бэйэтэ туһунан былаахтаах. Онно сырдык халлаан күөх фоҥҥа кураанах сир -- материк -- ойууламмыт. Бу “лоскуй сиргэ” төлөпүөн сибээһэ кытта баар. Ол курдук, +682 “уникальнай” төлөпүөн куода баар. Саамай дьиктитэ-дьиибэтэ манна официальнайа суох валюта “антарктическай дуоллар” баар.
-- Дьэ, хайдах бэлэмнэнниҥ?
-- Антарктика тиэмэтигэр сыһыаннаах араас кэмпириэнсийэҕэ дакылааттарынан кыттыбытым. Ол курдук, Санкт-Петербург куоракка баар Нуучча географическай уопсастыбатын сэминээригэр хотугу эргимтэҕэ сыһыаннаах дакылаат аахпытым. Арктика уонна Антарктическай билим-чинчийэр институтугар быраактыкабын барбытым. Сыл буолан баран, 2012 сыл сэтинньи ыйга, ыра санаа оҥостубут эспэдииссийэбэр кыттарга ыҥырыы туппутум.
-- Оччоҕо билигин иккис сырыыҥ буоллаҕа?
-- Оннук. Антарктидаҕа иккис сылдьыым. Бу сырыыга Арассыыйа 64-с антарктическай эспэдииссийэтин Новолазаревскай ыстаансыйатыгар эмиэ бастакы сырыыбар курдук инженер-геофизигынан үлэлээтим. Бу эспэдииссийэ 2019 сыл кулун тутар ыйтан саҕаланан баран соторутааҕыта 2020 сыл ыам ыйыгар түмүктэммитэ.
“Академик Федоров” билим-эспэдииссийэлиир суудунатынан 40-ча хонук устата айаннаан, Санкт-Петербург куоракка бу сыл от ыйын 6 күнүгэр эргиллэн кэллибит. Маннык дьикти, интэриэһинэй сиргэ өссө эргиллиэм дии саныыбын. Ол эрэн чугастааҕы 5 сыл иһинэн буолбатах.
-- Дьэ, эбээһинэскэр туох киирэрий? Тугу үлэлээтиҥ?
-- Мин үлэм – Сир маҕыньыыттаах хонуутун чинчийии. Кэтээн көрүүнү ыытабын, маҕыньыыт хонуутугар буолар уларыйыылары бэлиэтиибин уонна күн аайы анаалыс оҥоробун. Антарктида – араас чинчийиини ыытарга олус табыгастаах былаһаакка. Ол курдук, Сир маҕыньыыттаах хонуутун кэтээн көрөр тэрил тимиргэ, металга, онтон да атын ферромагнетиктарга олус уйан.
-- Олох-дьаһах, күн-дьыл, килиимэт хайдаҕый? Сайын буолар дойдута дуо?
-- Биһиги ыстаансыйабыт Лазарев муоратыттан 80 км тэйиччи сытар. Онон да буолуо, наһаа күүстээх тыаллаах, сорох ардыгар тыал күүһэ сөкүүндэҕэ 60 миэтэрэҕэ тиийэр. Муора ыстаансыйаларыгар кыһын 40 кыраадыс тымныйар, сайын саамай итийбитэ 6-8 кыраадыс сылаас буолар. Ол эрэн күн радиациятын күүһэ бэрдиттэн металл үрдэ 50 кыраадыска тиийэ итийэр. “Восток” уонна “Мирный” континентальнай ыстаансыйаларга 65-70 кыраадыска тиийэ тымныйар.
-- Сайын диэн баар дойдута дуу?
-- Сайын сэтинньи ыйтан саҕаланан баран, тохсунньу бүтэһигэр түмүктэнэр. Сайын уратыта диэн, күн радиацията күүстээх. Салгын ачыкыта суох таһырдьа сылдьар улахан уустук буолар. Онон ханнык да итии тропическай дойдулардааҕар манна эмиэ күн уотугар хараарыаххын, сиэтиэххин сөп. Полярнай түүн ыам ыйыттан от ыйын бүтэһигэр диэри буолар.
-- Саха сирин кытта бириэмэ араастаһыыта хайдаҕый?
-- Дьокуускайы кытта 9 чаас араастаһар. Биһиги утуйар кэммитигэр Дьокуускай дьоно уһуктубутунан бараллар.
-- Антарктидаҕа киһи-сүөһү мээнэ суох дойдута. Бэйэҕит эрэ буоллаҕа. Төһө дьиэ-уот баарый?
-- Биһиги ыстаансыйабыт улахана суох. 3 олорор дьиэ, каюта-хампаанньа дьиэтэ, ыскылаат, ДЭС ыстаансыйата уонна 10-ча павильон баар. Ыстаансыйабыт чугаһыгар Хотугу Антарктидаҕа саамай улахан тырааныспар түмүгэ – аэродром баар.
-- Үлэҕит сүнньэ туох буоларый? Ыстаансыйаҕытыгар төһө үлэһит баарый?
-- Ыстаансыйа киэҥ хайысхалаах научнай-чинчийэр кэтээн көрүүнү ыытар. Манна космофизика көстүүлэрэ киирэллэр. Сир планетарнай быһаарыыта, геомагнитнай көҕү чинчийии, метеоусулуобуйаны кэтээн көрүү, сейсмическэй араас гляциологическай уонна биологическай кэтээн көрүүлэр ыытыллаллар.
Ыстаансыйаҕа 32 киһи үлэлиир. Бу – ыстаансыйа начаалынньыга, кинини солбуйааччылар, тутааччылар, мэхээнньик-суоппардар, арадьыыстар, импэрмээссийэ исписэлиистэрэ, системнэй администратор, быраастар, пуобардар, аэродром исписэлиистэрэ, ДЭС инженердэрэ, маны сэргэ научнай састаап үлэһиттэрэ – геофизик, магнитолог, риометрист, сейсмолог, метеоролог, озонометрист, астроном.
-- Ааспыт 20-с үйэ 60-с сылларыгар Антарктидаҕа сахалартан аан бастаан Үөһээ Бүлүү оройуонун Боотулуу нэһилиэгиттэн Илья Самсонов диэн биллэр учуонай баран үлэлии сылдьыбыта биллэр. Ол туһунан туох эмэ устуоруйа чахчыта баар дуо?
-- Хомойуох иһин, ол туһунан кыратык истэн билэбин. Кини Шафер аатынан Космофизика уонна аэрономия институтуттан Сэбиэскэй Антарктическай эспэдииссийэ “Восток” ыстаансыйатыгар үлэлээбит.
-- Дьэ, туох кыыл-харамай баарый? Биһиги билэрбитинэн, пингвин уонна үрүҥ эһэ дойдута буолуохтаах.
-- Бу дойдуга кыыл эйгэтин арааһа аҕыйах. Антарктида хамсыыр харамайа, сүрүннээн, муора кытыытыгар баар. Оттон биһиги муораттан 80 км тэйиччи баарбыт. Манна кыыл-сүөл аһылыга да суох. Ол эрэн сайыҥҥы кэмҥэ аҕыйах ахсааннаах адели пингвиннэр бөлөхтөрө кэлэн уйаланаллар. Ыстаансыйабытыгар мэлдьи кэлэр антарктическай муора хоптолоро (поморники) бааллар. Яшка уонна Маша диэн ааттаахтар. Полярниктар сүрэхтээбиттэр. 10-ча сыл устата ыстаансыйаҕа көтөн кэлэн удьуор тарҕаппыттар. Онон үрдүбүтүнэн 6 муора хоптолоро уруйдуу-айхаллыы көтөллөр. Дэҥҥэ антарктическай муора бөдөҥ көтөрө буревестниктар көстөллөр. Үрүҥ эһэ диэн олох суох, онтуларыҥ Арктикаҕа баар буолаллар.
Манна дьыл саамай тоҕоостоох кэмэ – олунньу ый. Бу кэмҥэ дойдуну, сири-уоту үөрэтэр экспедитордар кэлэллэр. Аан дойду үрдүнэн саамай ыраас муора - Уэдделла манна баар. Бу дойдуга биир да киһи олорбот буолан, уу ыраас. Антарктида сылы эргиччи тымныы буолан, самыыр хаһан да түспэт соҕотох материга буолар. Өскөтүн ууллар түбэлтэтигэр аан дойду акыйаана 60 миэтэрэ өрө тахсыан сөп. Оччоҕуна аан дойду барыта ууга барар куттала үөскүүр.
-- Сахаттан соҕотох этиҥ дуу? Ким эмэ өссө сылдьыбыта дуо Антарктидаҕа?
-- Эспэдииссийэҕэ соҕотох саха этим. Саха сириттэн кэллиэгэлэрим Дьокуускайдааҕы гидрометеорология уонна тулалыыр эйгэни кэтээн көрөр управлениеттан кэлэн үлэлии сылдьыбыттара. Сезон кэмигэр араас дьон кэлэн бараллар, ол иһигэр биир дойдулаахтарым Саха сириттэн. Холобур, 2019 сыл сайыныгар Максим Арбугаев кэлэ сылдьан, Антарктида туһунан документальнай киинэ устан барбыта.
-- Ас-таҥас өттүнэн хайдах хааччыллан олороҕут?
-- Бородууктаны сылга биирдэ эспэдииссийэ саҥа састаабын кытта аҕалаллар. Ол иһин уһуннук хараллар бородууктаны эрэ аҕалаллар. Аспыт арааһа элбэх. Эт 5 көрүҥэ – сибиинньэ, ынах, бараан, таба, куурусса этэ бааллар. Маны тэҥэ муора балыгын арааһа, оҕуруот астара. Ол эрэн буруукта уһун кэмҥэ үчүгэйдик хараллыбат буолан, олох суох.
Аспытын 2 пуобар астыыр. Хас күн аайы бэйэ-бэйэтигэр майгыннаспат, сонун астары астыыллар. Онон асчыт пуобардар түбэһэннэр, ол чааһыгар олус абыранныбыт.
Таҥас чааһыгар этэр буоллахха, хас биирдии полярникка 30 киилэлээх экипировка араас көрүҥэ бэриллэр. Ол курдук, күн аайы кэтэргэ, уулуссаҕа таҥна сылдьарга, омук ыалдьыттарын анаан көрсөргө тус-туһунан таҥастарынан хааччыйаллар. Онон эспэдииссийэҕэ кэлэргэ бэйэ таҥаһын аҕалыа суохха сөп эбит.
-- Олорорго, үлэлииргэ кутталлаах буолбатах дуо? Төһөтүн да иһин, ити айылаах буурҕаҕа, уһун бытарҕан тымныыга олоруох, сылдьыах диэтэххэ. Биир эмэ көрүдьүөстээх түбэлтэни кэпсиэҥ дуу, хата?
-- Туспа, ойдом уопсастыбаҕа бириэмэни атааран олоруу булгуччу уустук бөҕө буоллаҕа. Биир хамаанда буолан түмсэн, сомоҕолоһон үлэлииргиттэн ыстаансыйа олоҕо тутулуктаах. Холобура, ДЭС – ыстаансыйа тэбэр сүрэҕэ, онон тохтобула суох үлэлиэхтээх. Үлэтэ тохтоон хааллаҕына, бүтүн ыстаансыйа барыта тоҥор кутталланар.
Аны Антарктида бэйэтэ кутталы үөскэтэр. Ол курдук, олус тымныы, күүстээх буурҕа мэлдьи буолар дойдута. Биирдэ уустук балаһыанньаҕа түбэһэн турардаахпын. Дьэ, онно билбитим муустаах материк кутталлааҕын.
2013 сыл атырдьах ыйын 2 күнэ. Бу күн сөкүүндэҕэ Бофорт шкалатынан 56 миэтэрэ түргэннээх олус күүстээх, алдьатыылаах, туох да кыайан көстүбэт силлиэтэ түспүтэ. Хас да күнү быһа уулуссаҕа кыайан тахсыбатахпыт. Күүстээх силлиэ балаһыанньата биллэриллибитэ (штормовое положение).
Ас астыыр дьиэҕэ (камбуз) баран аспытын ылынар да кыахпыт суох буолбута. Аһылыкпыт саппааһа бүтэн барбыта. 3 киһиттэн састааптаах – мин, геофизик уонна 40 саастаах, саамай уопуттаах полярник буоламмыт, камбузка барарга быһаарыммыппыт. Аһы-үөлү уктан, төннөрдүү, бэйэбитин кытары үрүсээк ылыммыппыт. Начаалыстыбаттан куттал суох буолуу миэрэтин барытын тутуһарга көҥүл ыламмыт, хатыс быанан эриннибит, ичигэстик таҥынныбыт, көмүскэнэр мааска кэттибит, маны тэҥэ наадалаах тэриллэри – прожектор, күрдьэх ыллыбыт (GPS).
Бастакы ыарахан түгэн дьиэттэн тахсыыга саҕаланна. Иннибитигэр туох да чуолкай көстүбэт аан тумана. Камбузпут дьиэттэн 100 миэтэрэ тэйиччи сиргэ турара. Дьиэбит сарайыгар тиийэ хаарынан бүрүллүбүт. Онон суолбутун хайынан, хаарбытын ыраастыы-ыраастыы таҕыстыбыт. Тиирэ тардыллыбыт торуоһу (леер) илиибит иминэн нэһиилэ бигээн буллубут. Бу торуос дьиэбититтэн тардыллан, камбузка диэри 20 миэтэрэнэн тиийбэтэ. Торуоспутугар тутуһан сыыллан иһэбит. Сотору-сотору буурҕа ылан быраҕатталыыр. Бэйэ-бэйэбититтэн күүскэ тутуһан, торуоспутун бигээбитинэн иннибит диэки сыыллан иһэбит. Киһи атаҕар кыайан уйуттан турбат силлиэтэ. Торуоспут бүтэһик уһуга кэлбитин кэннэ, аны туох да бигэнэн тутуһара суох сыыллыахтаахпыт. Камбузпут диэки олох бытааннык сыыллан иһэбит. Тымныыта сүр... Мааска курдат хаар сирэйгин ыарыылаахтык быһыта биэрэр. Силлиэбит уһуутаан сүрдээх. Биһигини уҥа-хаҥас быраҕаттыыр. Өөр да өр сыыллыбыт. Арааһа, чаас аҥаара буолла быһыылаах. Кыһайбыт курдук, камбузпут чугаһаабат курдук. Онтон биирдэ өйдөөбүппүт сыыһа хайысханы тутуһан сыыллан иһэр эбиппит. Ол эрэн тоҕо эрэ куттамматыбыт, аттыбытыгар хас да кыһыны туораабыт уопуттаах полярник баар буолан, эрэлбит улахан.
Киһибит иннибитигэр баран иһэн тохтоото, кэлгиллэн иһэр сэтии быабытын туох эрэ кэпсэтиигэ ыҥырар курдук тардыалаата. Мин дьиктиргээтим. Бары кэккэлэһэ сыттыбыт. Өйдөөн көрбүппүт, полярникпыт мааската уһуллан хаалбыт, хаар сирэйин быһыта кымньыылыыр, киһибит хайысхатын сатаан булан сыыллар кыаҕыттан тахсыбыт. Ыстаансыйаҕа биһиги олорор дьиэлэрбититтэн атын биир да дьиэ суох. Онон хайысхаҕын сүтэрэн атын сир диэки бардыҥ да, тула өттүҥ барыта муус куйаар, туох да суох, ким да кыайан көмөҕө кэлэр кыаҕа суох.
Дьэ, бу түгэҥҥэ куттал суоһаабытын чахчы өйдүүгүн. Сыыһа хайысханы тутуһан, камбузка да тиийэр, төттөрү барар да кыаҕа суохпутун биллибит. Куттал кутталынан... Аҕыйах мүнүүтэ иһигэр арыый уоскуйдубут, салгыы хайдах буоларбытын толкуйдаатыбыт. Бэйэбит тоҥон киирэн бардыбыт, тымныыттан тарбахтарбыт бөҕүөрдүлэр.
Ол сыттахпытына толкуй киирдэ: ыстаансыйабытыгар, сүрүннээн, соҕурууттан тыал үрээччи. Ол тыал билигин кэннибититтэн көхсүбүт туһаайыытынан үрэр, ол аата иннибит диэки хоту сыыллыахтаахпыт. Дьиэбит бу диэкинэн турар быһыылаах диэн, курдаттыы таайан, бэйэ-бэйэбитин кытта ыксалаһан сыыллан истибит. 20-чэ мүнүүтэ кэриҥэ сыыллыбыт. Букатын, үйэ аҥаара кэм ааспытын курдук сананныбыт. Бу түгэҥҥэ туох баар билэр-билбэт таҥараҕыттан бары көрдөһөр эбиккин.
Балачча кэм ааспытын кэннэ, иннибитигэр тибии чигдилээбит хаара (сугроб) өрөһөлөнөн көһүннэ. Ол да түгэҥҥэ камбузка чугаһаабыппытын сэрэйбэккэ истибит. Онтон өйдөөн көрбүппүт, камбуз иннигэр аэродинамическай турба баар буолан, ол диэки хаар өрөһөлөммөтөх, сыгынньах таастар сыталлар. Иннибит диэки харса суох түһүнэн кэбистибит. Үөһэ өрөһөлөммүт хаартан төкүнүйэн түһэн, ол таастарга ыарыылаах баҕайытык кэтилиннибит. Оо, онно ыарыыкатыа-аан... Ол эрэн билэр сирбитин көрөммүт, ыарыыбытын да билбэтибит. Аҕыйах хардыыны оҥороот, астыыр дьиэни, дьэ, булан киирбиппит. Онно дьолломмуппутуо-уон...
Бэйэбит үрдүбүтүттэн бүтүн 10-ча киилэ хаары быраҕынан, дьиэ иһигэр киирбиппит. Дьэ, үөһэ тыыммыппыт. Начаалынньыкпытыгар этэҥҥэ тиийэн кэллибит диэн төлөпүөннээтибит уонна бүгүн барбаппыт, силлиэ намырыырын кэтэһиэхпит диэн сэрэттибит.
Камбузка олорорго усулуобуйа барыта баар. Биир эрэ пуобар олорор. Ас буолунай. Аны кыра каюта баар, онно сытан сынньанарга дьыбаан -- талбытыҥ. Биһиги тото-хана аһаан баран, ол сымнаҕас дьыбааннарга охтоот, утуйан хааллыбыт. Онон ол күн табаарыстарбытын кыайан төннөн тиийбэккэ аһаппатыбыт. Силлиэ арыый уостубутун кэннэ, балтараа суукка буолан баран биирдэ төннүбүппүт.
Онон бү түгэн кэнниттэн бэйэбэр элбэх түмүгү оҥостубутум уонна, чахчы даҕаны, Антарктида хайа да бэйэлээх сыыһаны бырастыы гымматын өйдөөбүтүм.
Антарктида олоҕор 10 интэриэһинэй кэтээн көрүүлэр:
-- Дьиэҕэр төннөр бириэмэҥ баанньыкка хас төгүл сылдьыбыккынан ааҕыллар (баанньык – нэдиэлэҕэ биирдэ). Холобур, “15 баанньык уонна 2 күн”.
-- Полярниктар каюталара иһиттэн хаһан да хатаммат, хатанар көҥүллэммэт.
-- Арассыыйа антарктическай ыстаансыйаларыгар 10 ый устата дьахтар суох.
-- Полярнай түүн 3 ый устата буолар уонна оччо полярнай күн.
-- Нэдиэлэҕэ икки күн эрэ баар - өрөбүл, атыттара күннэр. Манна күн аайы өрөбүлэ суох үлэ күнэ, ол иһин үүнэр күн өрөбүлтэн ураты барыта майгыннаһар. Өрөбүлгэ – сарсыардааҥҥы аһылыкка ыһаарыламмыт сымыыт буһаран сиэтэллэр.
-- Иһэр ууну олохтоох күөлтэн ылаллар. Онтулара дистиллированнай уу буолан, ханнык да туһалаах минеральнай бэссэстибэтэ, тууһа суох. Онон бытыылкалаах уу саамай сыаналаах бородуукта көрүҥэ буолар. Сылын аайы баһаам элбэх бытыылкалаах минеральнай ууну аҕалаллар.
-- Хас киэһэ аайы эспэдииссийэ кыттыылаахтара “прыг-скок” оонньууну сэҥээрэн оонньууллар. Бу оонньууну хас биирдии полярник сөбүлүүр.
-- Полярник 3 суолтан куттанар – аччыктааһынтан, тымныыттан уонна үлэттэн... “Шутка”, тымныыттан кини куттаммат.
-- Хас биирдии каютаҕа араадьыйа баар, ону араарар көҥүллэммэт. Хас сарсыарда аайы 7.30 мүнүүтэҕэ “минньигэстик аһааҥ” истиҥ иэйиилээх тылларынан сарсыардааҥҥы аһылыкка ыҥыраллар. Маны тэҥэ араадьыйаҕа тиһигин быспакка сонуннары кэпсииллэр, начаалыстыба бирикээһин иһитиннэрэллэр, бырааһынньыктарынан эҕэрдэлииллэр.
-- Хайаан да ас астыыр пуобары кытта доҕордоһуохха наада. Пуобар ыстаансыйа начаалынньыгын кытта тэҥ таһымҥа турар дьоһуннаах киһи буолар. Кинилэр быһаараллар кыстык хайдах ааһарын.
-- Антарктидаҕа анал көҥүллээх эрэ дьон сылдьаллар дуу?
-- Антарктидаҕа сырыы кытаанахтык хонтуруолланар. Чинчийэр сыаллаах-соруктаах сылдьарыҥ көҥүллэнэр уонна туристар кылгас кэмҥэ кэлэн бараллар.
-- Сахалыы остуол оонньууларын үөрэтэн кэлбиккин дии. Маладьыас.
-- Остуол оонньууларын бары наһаа сөбүлээбиттэрэ. Ордук -- саастаах өттүлэрэ. Оонньуу устуоруйатын, уратытын билиһиннэрбитим. Уһун киэһэлэри бу оонньууга аралдьыйан атаараллар.
-- Дойдугар кэлэн тугу үлэлии сылдьаҕын?
-- Дьокуускай куоракка саҥа эйгэни баһылаан программиһынан үлэҕэ киирдим.
-- Айсен, интэриэһинэй кэпсээниҥ иһин махтал. Инникитин Антарктида ситэ чинчиллибэтэх муус куйаарын баһылыыргар баҕарабын.
Саргылаана БАГЫНАНОВА.
