Бу күннэргэ сэһэргэһэр дьоруойдарым бары даҕаны үлэни өрө туппут, үлэттэн дьолломмут дьон. Кинилэр тустарынан суруйар, биир өттүнэн, интэриэһинэй. Иккис өттүнэн, эппиэтинэһэ бэрт буолан, сорох түгэҥҥэ илиини-атаҕы баайар курдук буолар эбит. Ыалдьытым – Саха араадьыйатын режиссёра, олоҕун араадьыйаны кытта ситимнээн, үйэ чиэппэрэ бу эйгэҕэ үлэлиир Анна Пудова.

Сэтинньи 7 күнүгэр Сибээс уонна Араадьыйа күнэ бэлиэтэннэ. Саха араадьыйата 90 сыллаах үбүлүөйүн бэлиэтээтэ. Бу бэлиэ күҥҥэ сөп түбэһиннэрэн, Сэбиэскэй Сойуус Дьоруойа, араадьыйа суруналыыһа Николай Кондаков аатынан Ил Дархан бириэмийэтин лауреаттарынан Саха араадьыйатын литэрэтиирэ эрэдээксийэтин эрэдээктэрэ,суруналыыс Ангелина Шадринованы уонна режиссёр Анна Пудованы ааттаатылар. Урукку өттүгэр, сүрүннээн, суруналыыстар ылар эбит буоллахтарына, быйыл Саха араадьыйатын устуоруйатыгар аан маҥнайгытын режиссёрга анаабыттара сонун көстүү буолла.

Ити курдук аҕыйах киирии тылы этэн туран, Анна Николаевналыын сэһэргэһиибитигэр киириэххэ. Сирэй көрсөн олорон кэпсэттэххэ, талааннаах киһи талаана, айар үлэ туһунан тус көрүүтэ, туохха дьулуһара, туохтан хомойоро ордук дьэҥкэтик арыллан кэлэр курдук. Онон, эрэдээксийэбит хоһугар атах тэпсэн олорон сэһэргэстибит.

Оҕо саас, сайылык, тулаайах хаалыы

  – Анна Николаевна, маҥнайгы ыйытыым билсиһии быһыытынан маннык. Хантан хаан тардыылааххыный?

– Чурапчы оройуонугар отучча ыаллаах Дьаарылла диэн кыра учаастакка (Чурапчы) төрөөбүтүм. Уруккута бартыһаан Миронов аатын сүгэр холкуос этэ. Төрөппүттэрим холкуостаахтар: ийэм – ыанньыксыт, аҕам – сылгыһыт. Биэс оҕоттон саамай кыраларабын. 60-с сыллар бүтүүлэригэр бөдөҥсүтүү кэмэ кэлэн, холкуостары эспиттэрэ. Оҕолор үөрэниэхтэрин наада диэн буолбута. Инньэ гынан киин сиргэ көспүппүт. Дойдубун олус да ахтарым. Сайын, сир астыы тахса сылдьан, алааһым кураанахсыйан турарын көрдөхпүнэ, хараҕым уута сүүрбүтүнэн барара.

– Ити хастааххар? Уйан да оҕо эбиккин.

– Улахан кылаастарга үөрэнэр кэмнэрим. Сөҕөрүм диэн, учаастакпытыгар суос-соҕотох биир ыал дьирээлэһэн олорон хаалбыта. Аҕалара – каадырабай булчут С.М. Игнатьев, күн бүгүнүгэр дылы олорор, алааспыт ытык кырдьаҕаһа. Биһиги дьолбутугар, М.Е. Николаев салайар кэмигэр сайылыктааһын диэн бырагыраама киирэн, кырдьаҕас убайым Сэмэн Ньукулаайабыс “дойдубутугар сайылыыр сир оҥостуоҕуҥ” диэн тыл көтөхпүтэ. Инньэ гынан, сайылыкпытын сөргүтэн, дойдубутун булбуппут хайыы үйэ сүүрбэ сылын ааһа оҕуста. Олохтоох дьон тардыһан – кимнээх эрэ дьиэ-уот туттан, кимнээх эрэ уруккуларын сөргүтэн – 5-6 ыал бары бииргэ сайылыыбыт. Икки ыал кыстыыр.

– Дойдуҥ тардар эбит.

– Тыый, доҕоор, дойдуга тардыһыы диэн олус күүстээх буоллаҕа. Төрөппүттэрим эрдэ суох буолбуттара. Ийэбин төрүт өйдөөбөппүн. Мин кэннибиттэн оҕолоноору кыайан быыһамматах. Инньэ гынан күннээххэ көрбүтүм эрэ аҕам буолара. Аҕам Н.Н. Пудов, Аҕа дойду сэриитин бэтэрээнэ. Ильмень күөл кыргыһыытын кыттыылааҕа – бүтүн Дьоборуопаны эт атаҕынан тэлэн, Берлиҥҥэ тиийэ сэриилэспит киһи. Биһиги төрүүр быабытыгар, тыыннаах эргиллэн кэллэҕэ. Биэс оҕону төрөтөн, хара өлүөр диэри сылгыһыттаабыта. 60-с сылларга биэттэн 100 % төрүөҕү ылбыт сылгыһыт буолар.

– Букатын кыраҕыттан ийэ тапталын билбэккэ, сылаас хоонньугар утуйбакка улааппыккын. Тулаайахсыйарыҥ буолаахтыа...

– Оҕо сааһым олус чаҕылхайдык өйдөнөн хаалбыт. Эрдэ ийэбин сүтэрэн быһыылаах, учаастак ыалын кэрийэн улааппытым. Аҕам – үлэҕэ, кырдьаҕас саҥаһым дьиэбитин-уоппутун көрөр. Аһыналлар быһыылаах, хайа да ыалга киирдэхпинэ, мааны ыалдьыт буолабын. Киэҥ ¬ холку, түс-бас саха мындыр оҕонньотторо, намыын, үтүө санаалаах тыа эмээхситтэрэ онно бааллара.   Үтүктүспүт курдук, бары маҥан былаат бааммыт, хас да хос дьууппа, ол таһынан халадаай ырбаахы кэппит буолаллара. Олору кытта сэлэһэн, туох дьарыктаахтарын көрөн, онно барытыгар кыттыһан, олохпор элбэх туһаны ылбытым. Ийэҕэ ымсыырарбын төрүт өйдөөбөппүн. Суох аата суох... Аҕабыт олус сымнаҕас киһи этэ. Үһүс кылааһы бүтэрбит сылбар олохтон барбыта. Аҕабыт быраата, оччолорго саҥа үөрэҕи бүтэрбит, ыал буолбут, убайбыт Сэмэн Ньукулаайабыс, саҥаспыт Анна Николаевна көрөн-истэн, иитэн күн бүгүнүгэр диэри этэҥҥэ олордохпут. Ийэлээх аҕабытын солбуйбут күндү дьоммутун олус истиҥник саныыбыт.

Араадьыйаҕа маҥнайгы хардыы

– Оҕо сылдьан ырыаҕа-тойукка сыстаҕас, чуопчааран олорор чобуо киһи быһыылааххын ээ.

– 1975 с. оскуоланы бүтэрэн баран культпросвекка туттарсан киирбитим. Бииргэ төрөөбүт кыра убайбын кытта сыанаттан түспэт ырыаһыт этибит. Улаатар сааспар куолаһым уларыйан эбитэ дуу, ыллаабат буолбутум. Уопсайынан, култуураҕа оҕо эрдэхпиттэн сыстаҕаһым. Театральнайбын бүтэрэн баран, икки сыл Усуйаанаҕа үлэлээбитим. Дойдубар – Чурапчыга кэлэн, култуураҕа 15 сыл үлэлээбитим. Бу кэмҥэ Улан Үдэҕэ култуура институтун бүтэрбитим. Билигин саныыбын ээ, олоҕум кэрдиис кэмин аайы үтүө дьоҥҥо түбэһэр эбиппин. Чурапчыга бииргэ үлэлээбит аҕа табаарыстарым, идэлэригэр бэриниилээх дьон – И.И. Кандинскай, В.Н. Дьячковскай, М.А.Герасимова, Н.М.Заболоцская. Мин кинилэр кытаанах оскуолаларыгар такайыллыбытым. Эдэр киһи буоллаҕым, биэс мүнүүтэ хойутаан кэллэхпинэ, дьэ, иэдээн...

– Бириигэбэрдииллэр?

– “Дьэ! Бу эдэр үлэһиттэр бириэмэни тутуспаттар” диэн буолара. Элбэхтик хараҕым уута тахсыбыта. Арай олус кыһаллар курдукпун да, син биир кириитикэлииллэр. Кэлин “дьиҥнээх үлэһит тахсыа диэбит киһибитин такайар, мөҕөр буоллахпыт” диэн күлэллэрэ. 10 сыл үлэлээппин кытта “ССРС култууратын туйгуна” оҥордулар. Олус соһуйбутум. “Эдэр киһиэхэ маннык улахан наҕарааданы биэрдилэр” диэн кыбыстыбытым да диэххэ сөп. Оччолорго бэйэбин эдэр курдук сананабын. Култуура үлэтэ олус сылаалааҕа. Күннэри-түүннэри үлэ үөһүгэр сылдьаҕын, биир да бырааһынньыкка сынньаммаккын. Эгэ, тус олоххун көрүнүөҥ-оҥостуоҥ баара дуо? Суох буоллаҕа... Үтүө дьоҥҥо, салайааччыга түбэстэххинэ, кыайбаккын да кыайар, сатаабаккын да сатыыр буолар эбиккин. Ити өттүгэр мин олус баай киһибин.

– Дьылҕаҥ суола араадьыйаҕа хайдах сирдээн аҕалла? Олохторун идэлэригэр анаабыт дьон үлэлэригэр суолу соһуччу тэлбит буолаллар.

– 90-с сыллар. Миигиттэн биир сыл аҕа, Дьокуускайга олорор эдьиийим, оҕолонон баран, эмискэ ыарахан ыарыыга ылларбыта. Оҕолоро олус кыралара. Биһиги улахан охсууну ылбыппыт. Эдьиийбэр көмөлөһөөрү, куоракка киирэр буоллум. Таптыыр үлэбиттэн, олус убаастыыр кэлэктииппиттэн харах уулаах арахсан кэллим. Хайыахпыный, олох буоллаҕа... Эдьиийим улаханнык ыалдьан сытар: “Ханна үлэ көрдөһө бараҕын? – диир. “Ханна барыахпыный. Култуурабар буоллаҕа...” – диибин. Олус санаарҕаата. “Эмиэ култуураҕар дуо?..” – диэтэ, үөһэ тыынаахтаата. Оччолорго ипподром таһыгар олоробут. Оптуобуска олорон үлэ көрдөһө баран иһэн, эмискэ “Туймаада” тохтобулугар чугаһаат, дьүөгэбин саныы биэрдим. Оҕо сааспыттан ыксалаһар дьүөгэбин – Лена Керемясованы. Туох эрэ тэһитэ кэйэн киниэхэ тиийдим. Ленам, хата, баар. “Култуура” диэн тылы истээт, сирэйэ эмиэ олус куһаҕан буола түстэ (күлэр). “Лена, уонна ханна барыахпыный?” – диибин. Кыыһым олорон эрэ эмискэ баҕайы: “Хайыа-а, Аанчык, манна эйиэхэ сөптөөх үлэ баар эбит!” – диэн турда.

– Ол туох үлэтин эттэ?

– “Араадьыйаҕа режиссёр үлэтэ диэн баар” диэтэ. “А.С. Птицына – араадьыйа дириэктэрэ. Эн кинини билэҕин буолбат дуо?” – диэн кыыһым өрө оргуйан олорор. Чурапчыга өр сылларга райкомҥа үлэлээбитэ, онон элбэхтик алтыһан турабыт. Араадьыйа режиссёрун туһунан өйдөбүлүм суох буоллаҕа уонна салларым да бэрт, ол да буоллар “Чэ, этээр” – диэт, култуураларбар элээрэ турдум. “Үлэ булуохпутун сөп”, – диэтилэр. Салгыы Култуура колледжыгар тиийдим. А.П. Макарова баар. “Кэллэххинэ, күһүн диэкинэн биллээр” дии көрүстэ. Инньэ гынан култуураҕа үлэ көстүөх курдук буолла. Арай дьиэбэр тиийээппин кытта Ленам: “Сарсын кэлэр үһүгүн”, – диэн төлөпүөннүүр. Сарсыҥҥытыгар мунан-тэнэн, дириэктэр кэбиниэтин булан киирдим.

– Оччолорго хастааххыный?

– 38-таахпын. Агафия Семеновна “Эн курдук киһи түбэһиэх быһаарымматах буолуохтаах” диэтэ. Оттон мин быйыл Чурапчыга үбүлүөйдээх ыһыах тэрийэбитин, улахан эппиэттээх кэмҥэ үлэбин хаалларбатым туһунан кэпсээтим. Ону истэн баран эттэ: “Чэ, Аня, өйдөөтүм. Мин эйиэхэ биир нэдиэлэни биэрэбин. Сананныҥ да, тута оҥоруохтааххын. Ол чурапчылар биһигинэ суох ыһыахтаабыттара, ыһыахтыахтара даҕаны”. Бүттэҕим ол! Биир нэдиэлэнэн Дьокуускайга көһөн күккүрээн кэллим. Араадьыйаҕа режиссёрунан киирдим. Оччолорго ирдэбил олус кытаанах. Ыйы быһа үөрэниэхтээҕим. Режиссёр үлэтэ диэн миэхэ, култуура киһитигэр, дьиҥэ, чугас буоллаҕа. Уратыта диэн, “технарь” буолуохтааххын. Букатын атын эйгэлэр. Сүүнэ улахан пультары, магнитофоннары маҥнай көрөн баран, сүрдээҕин салла санаабытым. “Киһи маны барытын хайдах билиэй, баһылыай” диэн, толло көрбүтүм. Аны туран, тиэхиньикэҕэ сыстаҕаһа суох киһи төрүт сыстан биэрбэт ээ.

– Дьэ, үлэ үөһүгэр оройгунан түстүҥ?

– Бэс ыйын 13 күнүгэр бирикээскэ илии баттаатылар. “Төрүт санаарҕаама, Аня. Абааһы сыыппарата диэмэ”, – диэтэ дириэктэрим. Сүрүн режиссёр С.З. Ильина – уоппускаҕа. Ю.Н. Чекуров, А.С. Попова бааллар. Дьэ, бурҕаҥнатан үлэлииллэр да үлэлииллэр. Эниэргийэлэрэ сүрдээх. Кинилэр мин учууталларым буолаллар. Сашам букатын өрө көтүтэн олорор. Юрам барахсан ыллыктаах баҕайытык үөрэтэр, сүбэлиир-амалыыр. Мин бэйэм олус “примернэйбин”. Сарсыарда 8.30 чааска үлэбэр кэлэн, чөкөллөн олоробун. Араадьыйаҕа истэр дьоммун илэ көрөн, олус саллабын. Афанасий Готовцев, Дмитрий Избеков, Виктория Максимова, эрэдээктэр Николай Максимов бааллар. Махсыымап, эрдэ кэлэн, көрүдүөр устун хаама сылдьар буолар. Түргэнэ-тарҕана сүрдээх, биэриитин көрүөх бэтэрээ өттүгэр оҥоро охсор. Нэһиилэ ый аҥаара үөрэнним. Ыһыах саҕана буолан, ыгым кэмнэр этэ. Биир күн Николай Максимов: “Аня, чэ, сөп буолуо. Үөрэнниҥ ини. Олор!” – диэтэ. Үлэм оннук соһуччу саҕаламмыта.

Ааспыт кэм ахтылҕана...

– Урукку дииктэрдэр, ыытааччылар хайдах этилэрий? Туох уратылаахтарай?

– Доҕоор, киһи көрөн саллар дьоно буоллаҕа. Суруммут лиистэрин туппутунан киирэн кэлэллэр. Кинилэр тылларын көннөрүөҥ дуо, суох буоллаҕа! Степан Дадаскинов улахана, куолаһа чөллөркөйө. Нууччалыы биэриини ыытар В.В. Прибыткина баара. Саастаах эрээри, куруутун чэпчэки баҕайытык сылдьара. “Ой, девочки-и!” диэбитинэн киирэн кэлэрэ субу баар. Дапсы “Биһирэм тыла” саҕаламмыта. Олус саллар, толлор этим. Күһүн Светлана Захаровна үлэтигэр таҕыста. Киэҥ, холку майгылаах, үгүскэ миигин үөрэппитэ. Дьэ оннук саҕалаан биир дьиэ кэргэн курдук буолан хаалбыппыт.

– Инньэ гынан маҥнайгы биэрииҥ хаһан таҕыста?

– Дьэ, ол үлэлии сылдьан маҥнайгы биэриибин оҥордум. Онно эдьиийим барахсан ыалдьан, уһугулаан сытара. Дьиэбэр киирээт: “Сарсын биэриим тахсар”, – диибин. Сарсыарда иккиэн олорон иһиттибит. Махсыымап биэриитэ барда. Бүтүүтүгэр: “Режиссёр Анна Пудова”, – диэтэ. Эдьиийим саҥата суох олорон баран: “Аата үчүгэйиин... Биһиги араспаанньабыт бүтүн Саха сирин араадьыйатынан иһиллэр”, – диэхтээтэ. Олус үөрдэ. Мин араадьыйабын хара ааныттан эмиэ олус сөбүлээбитим. Үлэҕэ үөрүйэх буоламмын, тиэхиньикэни да түргэнник ылыммытым. Сонуннары “зеленую дорогу – новостям” диирбит. Хаһан да кэллиннэр, ким да сурулла олорор буоллун, тохтотон баран “сонуннары” киллэрэҕин. Геннадий Ермаков баара. “Девочкии, я быстро! 10 минут я сделаю за 5 минут”, – диэт, ааҕан тилигирэппитинэн барара. Махсыымап мэлдьи олус үчүгэй ыалдьыттардаах буолара. Уста олорон, өстүөкүлэ нөҥүө киирэн бараары тииһэрим. Ол олорон күн талбытын барытын билэҕин. Кинигэ аахпакка да эрэ аҥаардас кинилэр кэпсэтиилэрин истэн билиини хаҥатыахха сөбө. Оннук таһымнаах дьон этилэр.

Билиҥҥи араадьыйа

– Анна Николаевна, баалыы истимэ дуу, билиҥҥи араадьыйа жанр өттүнэн дьадайбыт курдук. Сүрүн сыалын оонньууга-көргө, ырыаҕа-тойукка, сэргэхситэргэ туһаайарга дылы.

– Кырдьыгынан эттэххэ, арыый тутахсыйда. Билигин сүрүннээн быһа эпииргэ үлэлиибит. Урут эрдэттэн хасыһан бэлэмнэниллэр, дириҥ ис хоһоонноох биэриилэр үгүс буолаллара. Биллиилээх суруналыыстар Ньукулай Махсыымап, Валентина Атласова, Маайа Власьева, Полина Перуашева, Валентина Петрова, Светлана Диодорова о.д.а. араас эйгэни хабан, киэн ис хоһоонноох биэриилэри оҥорбуттара билигин да араадьыйабытыгар хатыланаллар. Альбина Тарабукиналыын сүүрбэччэ сыл “Үтүө тылынан” биэриини оҥордубут. Бу биэриибит үгүс куонкурустарга кыттыбыта. Кини биэриилэрин күннэри-түүннэри олорон оҥорорбут. Альбиналыын өр үлэлээн, тыл аҥаарыттан өйдөһөбүт, олус тапсан үлэлиибит. Биир үтүө эрэдээктэрим – Ангелина Шадринова. Дьиҥ чахчы, өрө тутар киһим. Билиҥҥи араадьыйаҕа биир саамай күүстээх суруналыыс быһыытынан сыаналыыбын. Киэҥ-холку майгыта, билиитэ-көрүүтэ киэҥэ.Биллэн турар “быһа эпииринэн” тутатына истээччигин кытта биир буоларгар, информация түргэнник тахсара туох да куһаҕана суох. Кэм оннук да ирдиир быһыылаах. Онно сороҕор сөбүлэһэбин, сороҕор сөбүлэспэппин. Саха холку-наҕыл майгылаах, ыллыктаах тылы-өһү ордорор. Айылгытынан оннук. Эрдэттэн уһуллар, билии биэрэр, илдьиритэр-толкуйдатар биэриилэри суохтуубун. Араадьыйаҕа оннук биэриилэр баар буолуохтаахтар дии саныыбын.

– Өссө туох итэҕэһи көрөҕүнүй?

– Оҕолорго аналлаах биэриибитин суох гынан кэбистибит. Ханныгын да иһин, инникибит оҕолорбут буоллахтара. Кинилэргэ билигин суолта уурбатахпытына, ситиммитин сүтэрэбит. Урут муусука өттүнэн баай этибит, муусука эрэдээксийэтэ, сыалай оркестр, хор баар этэ буоллаҕа дии. Ол билигин тутахсыйда.

– Хата, урукку уонна билиҥҥи ыытааччылар тылларын-өстөрүн тэҥнээн көрүөх.

– “Кинилэр үчүгэйдэр, балар мөлтөхтөр” диэн этэр да, тэҥниир да кыаҕым суох. Атын-атын көлүөнэлэр. Урукку ыытааччылар бэйэбитин көннөрөр баай тыллаах-өстөөх буоллахтара. Билигин интэриниэт ситимэ сайдан, оннооҕор төлөпүөнүнэн да кыайан кэпсэппэт буоллубут. Бэйэҥ бэйэҕин байыппат буоллаххына, өй-санаа, тыл-өс таһымынан дьадайар кэм кэллэ.

– Анна Николаевна, төһө ирдэбиллээх киһигиний? Санаатын онон-манан эргиппэккэ-иэхпэккэ көнөтүнэн этэр киһи диэн өйдөөн олоробун.

– Үлэлэригэр бэриниилээх дьоҥҥо, аксакаалларга уһуйуллубут буоламмын, үлэбэр ирдэбиллээхпин, тугу санаабыппын көнөтүнэн этэбин. Кэлэктииппин олус сөбүлүүбүн, дьиэ кэргэним курдук. Дьиэбэр өр олороору гыннахпына, тэһийбэппин. Бу хамсык кэмигэр харыстаан-харыһыйан, “дьиэҕэр олор” дииллэр. Хаар түһүөр диэри сайылыкпар олордум. Ыарыыттан саллан, дьиэбэр, кырдьык-хордьук, бырагыраама туруортарбытым. Интэриниэтим бытаана сүр, сапсыйан баран, устудьууйабар кэлэн үлэлиибин.

“Микрофон кэннинээҕи” олох

– Араадьыйа үлэтигэр соһуччу түгэн элбэхтик тахсар буолуохтаах. Быһа биэриигэ субу тахсыахтаах ыалдьыт кэлбэт буолан хааллаҕына, дьэ, хайыыгыт?

– Ыксал бөҕө буолар. Эпиир хайдах барара режиссертан улахан тутулуктаах,туохха барытыгар бэлэм буолуохтааххын. Дьиҥэр араадьыйаҕа режиссер аҕыйах ээ, быһа эпиир режиссердара Маша Новгородова, Ольга Степанова, Катя Голикова, Михаил Эверстов үлэлэригэр олус бэриниилээх, идэлэрин чахчы баһылаабыт дьон. Ыалдьыт хойутаабыт буоллаҕына, тиэмэтинэн көрөн атыны туруоран биэрэҕин. Көрдөөх, мүччүргэннээх да түгэннэр үгүс буоллахтара. Юра барахсан барытын компьютерыгар сурунан иһэрэ. “Хата, мантыкайбытын үбүлүөйбүтүгэр ахтыахпыт”, – диэхтиирэ.

– Туох да үөрэҕэ-таймата, эрчиллиитэ суох “идеальнайдык” саҥарар ыытааччылар, дииктэрдэр баар буолаллар дуу?

– Хара бастааҥҥыттан “идеальнай” ыытааччы диэн суоҕун тэҥэ. Уопуттан кэлэр. Маҥнай сорохтор микрофон да аттыгар олоруохтарын толлор курдук буолааччылар. Микрофону хайдах сөпкө туттартан саҕалаан артикуляция гимнастикатыгар тиийэ эрчийэн аҕай биэрэрбит. Билигин олус сэргэх, бэйэ-бэйэлэригэр майгыннаспат, туспа суоллаах-иистээх эдэр үлэһиттэр элбэхтэр. Үүнэн-сайдан иһиэхтэрэ дии саныыбын.

***

– Анна Николаевна, бу үлүгэрдээх үлэ үөһүгэр сылдьан тус олоххун хайдах салайдыҥ?

– Кырдьык, баҕар, үлэҕэ олус үлүһүйэн хаалан эбитэ дуу, кэргэн тахсыбатаҕым. Ыал буолбатаҕым эрээри, биир оҕоҕо күн сирин көрдөрбүтүм. ...уонна олус эдэр сааһыгар кинини сүтэрбитим. Бу мин олоҕум ыар охсуута, трагедията буолар. Эрдэ олохтон барбыт эдьиийим икки оҕотун ииппитим. Уолум юридическай үөрэхтээх. Кэргэннээх, икки оҕолоох. Кыыһым Хабаровскайга үөрэммитэ, статистик идэлээх. Кэргэннээх, кыыс оҕолоох. Мин олохпор барыта судургу буолбатах этэ. Биир киһиэхэ бэриллэр ыараханы көрүстүм дии саныыбын. Баҕар, өссө кытаанах буоларбар, олоххо тардыһыым күүһүрэригэр дьылҕам итинник тургутуулары ыыппыта буолуо. Хайдахтаах да ыарахан кэмнэр кэлэн ааспыттарын иһин, хаһан даҕаны ыһыктымматаҕым. Чугас дьоммун, доҕотторбун өрө тутабын. Кинилэринэн дьоллоохпун. Маннык дирин силистээх, историялаах Сахам араадьыйатыгар, үчүгэй кэлэктиипкэ , тэрилтэҕэ үлэлии сылдьарым бу мин сэмэй кыайыым буолуо дии саныыбын. Сэбиэскэй Сойуус Дьоруойа, араадьыйа суруналыыһа Н.Кондаков бириэмийэтин туттардылар. Ангелина Шадринова үлэбин сыаналаан, режиссёрун бэйэтин кытта тэҥҥэ түһэрбититтэн олус долгуйдум, үөрдүм. Ангелинабар махтанабын.

– Бу истэ олорон саныыбын ээ: киһи эрэ истэ олоруон курдук аһаҕас, чуор куоластааххын. Бу сыллар тухары ыытарга тоҕо холонон көрбөтөххүнүй?

– Араадьыйаҕа маҥнай үлэлии киирэн баран, саҥарыахпын баҕарар аҕай этим. Быстах кэпсээннэри аахтарааччылар. Бэйэм куоласпын араадьыйаҕа истэн баран, олус атыҥыраабытым. Араадьыйа куолаһа диэн төрүт атын буолар. Биирдэ эмэ кэпсээн, остуоруйа ааҕабын. Онтубун сөбүлээбэппин. Миэнэ – сыана куолаһа, олус аһаҕас, сатарыйан иһиллэр. Араадьыйа куолаһа сып-сылааһынан кууһан ылар курдук буолуохтаах дии саныыбын. Араадьыйаҕа сылаас, истиҥ куолас барсар.

Олох үөрүүтэ, “кыната” тапталга сытар. Таптал биир көрүҥэ – үлэҕэ бэриниилээх буолуу. Дьылҕа ыар охсуутугар оҕустарбакка, күөстүү бидилийэ турар олоххо айымньылаах үлэнэн тоҕо түһэр ураты эйгэлээх дьон баар буолаллар. Оннук киһинэн туох да мэлдьэҕэ суох Анна Пудованы ааттыахха сөп эбит диэн санаалаах суруйуубун түмүктүүбүн.

Сэһэргэстэ

Диана КЛЕПАНДИНА.