Уус Алдан Тулунатыттан төрүттээх Игнат БЕРЕЖНЕВ диэн эдэр норуот эмчитин аата айылҕаттан айдарыылаахтар ортолоругар киэҥник иһиллибитэ син балайда кэм буолла. Кини “дьарыгын” сүтүгү (харчы, сүөһү, дьон) көрдөөһүнтэн саҕалаабыт. Өр кэмҥэ кыайан оҕоломмот дьоҥҥо оҕо кутун иҥэрэр, хаартысканан өтө көрөн, нумерология, чыыһыла көмөтүнэн кэпсиир ураты дьоҕурдаах.
Бүгүн элбэх дьарыктаах Игнаттыын, чуолаан, уҥуох тутуутун (костоправ) уонна хааннааһын (кровопускание) туһунан эрэ кэпсэтиэхпит. Кини бу хайысхаҕа идэтийэн дьону эмтиир.
– Игнат, бастаан уҥуох тутуутун кэпсэтиэххэ.
– Быччыҥ баттаннаҕына, киһи уҥуоҕа токуруйар, тымыр бопторуута буолар. Оччоҕуна быччыҥ ыалдьар, ол ыарыйдаҕына, тымырдарыҥ кыарыыллар, киһи сэниэтэ суох буолар, күүһэ-уоҕа эстэр. Маннык мөлтөөһүн төбөҕө, сүнньүгэ, өттүккэ, илиигэ, атахха, о.д.а. сирдэргэр охсор. Онтон сылтаан эт-сиин улугурар. Уҥуохха силии бүөлэннэҕинэ, сөптөөх бэссэстибэни ылбат буолар. Маннык түгэҥҥэ хааннааһын үчүгэй түмүктэри биэрэр. Куһаҕан хаан таҕыста да, хам тутулла, ыгылла сылдьыбытын ыытан кэбиһэр. Оччоҕуна хаан сүүрэригэр судургу буолар.
– Дьэ, хайдах эмтээн бараҕыный?
– Ол курдук эмтиирбэр бастаан уҥуохтан саҕалыыбын. Киһи миэхэ көрдөрө кэллэҕинэ, сүнньүттэн атаҕын тиҥилэҕэр тиийэ барытын көрөн, тутан-хабан эмтээн барабын. Мин, эппиккэ дылы, “по кускам” эмтээбэппин, оннук эмтээһин үйэтэ суох буолар. Холобур, бүгүн тааһын оҥордум, киһим “үчүгэй буоллум” диэн баран, сүтэн хаалыаҕа, тааһа көнөн, хаамара-сиимэрэ уларыйар, тупсар. Ситэри атын уорганын эмтэппэтэҕинэ, сиһигэр охсуон сөп. Онон барытын биирдэ көрөн-истэн эмтиир түмүктээх буолар.
Саастаах дьону эмтиир уустук. Тоҕо диэтэххэ, быччыҥнара кытаатар, уҥуохтара-иҥиэхтэрэ мастыйар. Ол да буоллар син биир туһаналлар. Эдэр дьону, оҕону эмтиир үчүгэй, судургу.
– Кыайан улааппат оҕону уҥуоҕун уһатыаххын сөп дуу?
– Миэхэ үксүн төрөппүттэрэ улахан уҥуохтаах дьон эрээри, оҕолоро уҥуоҕа кыайан улааппат оҕолорун көрдөрө, эмтэтэ аҕалаллар. “Уҥуоҕу уһатар эбиккин” диэн, ордук нууччалар истиһэн кэлэллэр. Дьэ, кырдьык, оҕолор миэхэ сылдьан, эмтэнэн бараннар, уҥуохтара уһуур, көнөллөр. Тоҕо диэтэххэ, бопторо сылдьыбыт эт-сиин сымнаан, нууччалыы эттэххэ, “гормон роста” үлэлиир, бэссэстибэ атастаһыга үчүгэйдик үлэлээн барар. Хаан эргиирин уҥуох туора тутан, оҕо улаатарыгар мэһэйдиир, оччоҕуна оҕо улааппат, буомуран хаалар. Онон физкультураҕа кэнники турар оҕо инники турар буола улаатар. Онон уҥуох уһууругар көрдөрүүм түмүктээх. Дьон-сэргэ сүрдээҕин махтанар, наһаа сылдьаллар. Саҥа үүнэн эрэр организм кыра да бопторуулаах буоллаҕына, онтон тэптэрэн ханньары-инньэри барыан, ис уоргана үчүгэйдик сайдыа суоҕун сөп.
– Ол аата хас саастаах оҕолорго ылсаҕыный?
– 7 саастарыттан үөһээ. Оҕо уҥуоҕа сымнаҕас буолан, эмтиири түргэнник ылынар.
– Сколиозка үлэлэһэҕин дуу?
– Миэхэ ордук сколиозтаах, уҥуохтара токуруйбут дьон кэлэр. Билигин оҕолор ортолоругар сколиоз наһаа элбээбит. Биричиинэтэ – билигин киһи үксэ көмпүүтэргэ, төлөпүөҥҥэ хам хатанан баран олорор. Ол түмүгэр быччыҥнара иинэн-хатан, сымнаан (атрофия мышцы) хаалар, уҥуох туора-маары хамныыр, ньиэрбэ хаан эргиирин хам баттыыр, ыарытыннарар. Ол түмүгэр ис уоргаҥҥа араас ыарыыны үөскэтэр.
– Кэлбит киһини хайдах көрөн-истэн эмтиигин?
– Бастаан ыарыытын биричиинэтин, бу ыарыы хантан, хайдах саҕаламмытын билэбин. Тутан-хабан, уҥуоҕун токуруйбут эбэтэр ыалдьар биричиинэтин булан, онтон үлэлэһэн, илиибинэн бигээн көрөн, илбийэн саҕалыыбын. Атах тилэҕиттэн саҕалаан көҕүс, түөс тоноҕосторугар, сүнньүгэ, таас уҥуоҕар тиийэ барытын илбийэбин, көннөрөбүн. Ону барытын чаас устата оҥоробун.
– Биир эрэ сеансынан сөп буолар дуо?
– Иккистээн кэллэхтэринэ, өссө ордук буоллаҕа, тоҕо диэтэххэ, уҥуох көннөҕүнэ, “быччыҥ өйгө тутуута” диэн баар буолар, ол төттөрү таһааран кэбиһиэн сөп. Ону хат кэллэхтэринэ, ол быччыҥнарын өссө күүскэ олохтоохтук киллэрэн биэрэҕин. Ордук – спортсменнарга.
Тымныы кыһыннаах, өҥүрүк куйаас сайыннаах сиргэ олорор буоламмыт, сахалар эппитигэр-сииммитигэр сүрдээх улахан охсууну ылабыт ээ, дьиҥ иһигэр киирдэххэ. Онон уҥуох көннөрүүтэ, хааннааһын син биир наада. Хааныҥ үчүгэй буоллаҕына, быччыҥнаргар хаан киирэрэ тупсар, бэссэстибэ атастаһыга үчүгэйдик үлэлиир, уҥуоҕа өр чөл туруктаах сылдьар буолар.
– Уҥуоҕу ылан көрөр буоллахха, киһи ханнык уоргана ордук кэһиллиилээх буоларый?
– Ордук өттүктэрин уонна сүнньүлэрин уҥуоҕар кэһиллии баар буолар. Тоҕо диэтэххэ, өттүк уҥуоҕа кэһилиннэ даҕаны, киһи сүнньэ син биир хамсыыр, балаансата кэһиллэр, онтон сылтаан киһи көхсө уонна сүнньэ ыалдьар. Ол түмүгэр доруобуйатын туругар улахан кэһиллиилээх, улаханнык ыалдьыбыт киһи миэхэ эмтэнэ кэлбит буолар. Ол иһин оҕону эрдэттэн көрөн-истэн эмтиир ордук.
– Уҥуох тостуутугар хайдаххыный?
– Тостубуту тыыта сатаабаппын. Тостубут уҥуох өссө бөҕөтүк үүнэн, кытаатан хаалар. Онон сибиэһэйигэр ылсыахха сөп. Кэлэр дьон синиимэктэрин илдьэ кэлэллэрэ ордук.
– Атахтарын сүһүөҕэ ыалдьар дьон үгүс.
– Сүһүөх протрузиятыгар хаанныыр ордук. Сүһүөҕү мээнэ тардыалыыр куһаҕан. Оннук гынан иҥиирин, силгэтин ыарытыахха, өлөрүөххэ сөп. Онон сүһүөх, тобук ыарыытыгар саамай туһалаах, көдьүүстээх ньыма – хааннааһын. Маннык эмтэммит дьон кирилиэһи аа-дьуо түһэн-тахсан сылдьар буолаллар. Тобуктарын иҥиирэ мөлтөөн, быччыҥ тымыры баттаан, хаана бөлүөхсэн, кыайан барбат буолан хаалар. Оттон хааннаттаҕына, тымыр устун хаан үчүгэйдик сүүрэн, сүһүөх үлэтэ тупсар.
– Аны хааннааһыҥҥа киириэххэ.
– Хааннааһын, ыарыытыттан көрөн, туочукаларга арахсар. Ол курдук, төбө, сүнньү, тыҥа, о.д.а. ыарыыларга. Билигин бу хоруона хамсыгыттан үгүс киһи тыҥатыгар охсууну ылла. Бу ыарыы кэнниттэн тыҥалара хам ылар буолан хаалар эбит. Манна, дьэ, хааннааһын туһалыыр. Сөтөл бары көрүҥэр хааннааһын олох үчүгэй. Маны сэргэ утуйбат буолууга, иммунитеты күүһүрдүүгэ, үрдүк хаан баттааһыныгар, о.д.а.ыарыыларга хаанныыбын. Маннык хааннааһын кэнниттэн киһи уопсай туруга тупсар, сирэйдиин-харахтыын сырдыыр, эдэр көрүҥнэнэр, үчүгэйдик утуйар, хаанын баттааһына түһэр, сүрэҕин үлэтэ тупсар, ыарыыга мээнэ ылларбат буолар.
– Чэ, холобур, хаанын баттааһына үрдүк киһини хайа сириттэн хаанныыгын?
– Ыарыы баар сирин сөпкө булан, бааҥкаларбын уурталыыбын. Оройдоруттан, сүнньүттэн, көхсүттэн, сиһигэр тиийэ хаанныыбын. Киһи меридианыгар эппиэттиир туочукаларынан көрөн хаанныыбын. Төбөттөн хааннааһыҥҥа баттаҕы кырыйбаппын, үрдүнэн хаанныыбын. Дабылыанньалаах дьон хааннаттахтарына, абыраналлар аҕай.
– Бааҥканы элбэҕи уураҕын дуу?
– Ону ыарыытыттан көрөн уурабын. Төһөнөн доруобуйата мөлтөх да, оччонон элбэх бааҥканы уурабын. Онтон чөл, үчүгэй доруобуйалаах киһиэхэ аҕыйаҕы ууруллар. Үчүгэй хааннаах дьонтон аҕыйах хаан кэлэр. Төһөнөн саастаах киһи да, киниттэн элбэх хаан кэлэр. Онтон 2-с, 3-с сылдьыыларыгар хааннара кэлэрэ аччыыр. Ол аата бу киһи доруобуйатын туруга тупсубутун түмүгэ. Хааннаабыт сиргэ хаалбыт чэр уһуннук сылдьыбат, түргэнник сүтэр. Хааннааһыҥҥа чаас курдук бириэмэ барар. Хааннаппыт киһи тымныыга, салгын үргүйэр (сквозняк) сиригэр сылдьыа суохтаах, нэдиэлэ курдугунан чөлүгэр түһэр.
– Дьыл ханнык кэмигэр хааннатар ордугуй?
– Кыһын хааннатар ордук. Кыһын халыҥнык таҥнаҕын, сайын итиигэ чараастык таҥнан үрдэриэххин сөп.
– Хас төгүл сылдьыахха нааданый?
– Сылга биирдэ. Туох эмэ көрдөрүү эрэ баар буоллаҕына, 3 ый буолан баран биирдэ сылдьыахтарын сөп. Хаан 3 күнүнэн чөлүгэр түһэр. Бу кэмҥэ үчүгэйдик, чэпчэкитик аһыыр наада. Куһаҕан хаан таҕыстаҕына, киһи өй-санаа, эт-сиин өттүнэн чэбдигирэр, ырааһырар, ыраастанар.
– Туттар тэрилиҥ, бааҥкаларыҥ барыта стерилизованнайдар дуу?
– Күүстээх анал хааны ыраастыыр препараттарга бааҥкаларбын сытыаран ыраастыыбын. Иннэлэри биирдэ эрэ туттабын.
– Тахсыбыт хаан барыта биир өҥнөөх буолар дуу?
– Кыһыл, хара өҥнөөх, туустаах, өлбүт килиэккэлэр, маны тэҥэ хааҥҥа үөскүүр бөлүөхсүбүт хаан тахсар. Киһи-киһи араас хаан курууппалаах. Сорох киһи курууппатын хаана кытаанах эт аһы кыайан буһарбат буолуон сөп. Ол иһин киһи хаанын курууппатыгар сөп түбэһэр аһы аһыахтаах. Холобур, мин курууппам хааныгар ынах, кус этэ барсыбат. Ол туһунан интэриниэт ситимигэр киирэн төһө баҕарар информацияны ылыахха сөп. Киһи хаана буһарбат аһын аһаатаҕына, куртаҕа мээнэ, күүскэ үлэлиир, онон эт-сиин сөптөөх бэссэстибэтин ылбат. Ол иһин киһи эрдэ кырдьар.
– Өссө ханнык ыарыыларга хаанныахха сөбүй?
– Оҕоломмот буолууттан (дьахтар, эр киһи), табахтааһынтан. Ырыан баҕалаахтар хааннаттахтарына, аһыыр баҕалара ханнар, минньигэһи сөбүлээн сиэччилэр, минньигэскэ тардыһаллара уостар. Саахар, сүрэх ыарыылаахтары анал туочуканан хаанныыбын. Арыгыны эмтиибин эрээри, сайын эрэ, тоҕо диэтэххэ, бэйэм ыраастанарбар саамай табыгастаах кэм.
– Хаанныыргар туох диагнозтаах дьоҥҥо аккаастыыгыный?
– Улахан ис тэһэҕэстээх (грыжа) дьоҥҥо, ыйдааҕылара кэлэ сылдьар дьахталларга.
– Игнат, бэсиэдэҥ иһин улахан махтал. Айылҕа биэрбит дьоҕургунан дьоҥҥор-сэргэҕэр туһалыы сырыт.
Саргылаана БАГЫНАНОВА.
