Олег Егорович Колесов-Талбан – саха араадьыйатыттан, “Саха” НКИХ “Саҥа күн” биэриититтэн үүнэн-сайдан тахсыбыт өрөспүүбүлүкэҕэ киэҥник биллэр суруналыыс. Хаһан эрэ Дьокуускайга олорор биир билэр киһим тэлэбиисэри көрө олорон эппитинии, сорох-сорохтор Талбаны хаан-уруу аймахтарбытынааҕар элбэхтик көрөбүт. Кырдьыга да, кини саха тэлэбиидэнньэтин тутаах, биир солбуллубат үлэһитэ – саха тэлэбиидэнньэтин салайааччыта, “Талбан” биэрии ааптара уонна ыытааччыта. Онон кини туһунан үгүһү билиһиннэрэ барбакка, тута кэпсэтиигэ киириэх.
Талбан тоҕо Талбан буолбутай?
– Олег Егорович, Талбан диэн хаһан, хайдах ылыммыт ааккыный?
– Ырааҕынан эргитэн кэпсээтэххэ, дойдубар Хаҥалас Уулаах Ааныгар оскуола орто уонна үрдүкү кылаастарыгар үөрэнэ сылдьан суруйарга холоно сылдьыбыттааҕым. Уопсайынан, кырабыттан айар эйгэҕэ дьулуһарым. Ол быһыытынан оҕолору үтүктэн бастаан хоһоон суруйар буолбутум. Дьиҥэр, билигин кэлэн санаатахха, туох даҕаны улахан иэйии эҥин диэн киирбэт эбит этэ, “суруйуохтаахпын” диэн эрэ таһымынан суруйарым. Ити курдук хоһоон да, кэпсээн да суруйан көрбүтүм, бэл, пьесаҕа кытта ылса сылдьыбытым. Дьэ ити кэмҥэ “суруйар киһи булгуччу псевдонимнаах буолуохтаах” диэн, саҥа, үүнэн эрэр хатыҥы кытта ситимнээх “Чэчир” диэн ааттаммытым.
Оччолорго Покровскай куоракка кэлин норуодунай суруйааччы буолбут П.Н. Харитонов-Ойуку оҕолору түмэр айар куруһуоктааҕа. Уулаах Аантан онно сылдьарым. Биирдэ киниэхэ оскуола олоҕун уонна оҕотун кыһалҕатын таарыйар, оччотооҕу кэм оҕото саҥарар сленинэн (сленг, жаргон) пьеса суруйан илдьэн көрдүбүтүм. Кини “ураты айымньы эбит” диэн сыаналаабыта. Онон Дьокуускайга Эдэр суруйааччылар 14-с сийиэстэригэр кыттар буолбутум.
– Оччолорго хастааххыный?
– Онус кылаас быһыылааҕым. Урсун, Сэмэн Тумат, Тумарча, Харысхал, Петр Аввакумов курдук суруйааччылар бааллара. Прозаны кинилэр ырыппыттара. Мин суруйуубун эмиэ көрбүттэрэ. Уопсайынан, ити көрсүһүүгэ сылдьан баран мин чэчир диэн саҥа үүнэн эрэр хатыҥы эппэттэрин, саҥа үүнэн эрэр хатыҥы “хахыйах” дииллэрин билбитим. Ол иһин Чэчир диэн ааппын ууратан, Багдарыын Сүлбэ “Аатта тал” кинигэтиттэн сирдэтэн, Талбан дэммитим.
Ити кэннэ өтөр оскуоланы бүтэрэн Дьокуускайгэ кэлбитим уонна бастакы куурустан “Киин” араадьыйаҕа үлэҕэ киирбитим. Онтон ыла киэҥ эйгэҕэ Талбан диэн аатынан биллибитим.
– Бу аат эйиэхэ сууйуллубаттыы-сотуллубаттыы иҥнэҕэ дии?
– Үчүгэй да өттүнэн, куһаҕан да өттүнэн иҥнэҕэ.
– “Үчүгэйэ-куһаҕана” диэн тугу этэҕиний?
– Үчүгэйэ диэн Талбан диэн ааттанан үлэлээн-хамсаан күн баччаҕа кэллэҕим, айа-тута сырыттаҕым. Оттон куһаҕана диэн – ол-бу латарыайа эҥин айдаана... Чэ, быһаччытын, киһи соччо ахтыан баҕарбат түгэнэ.
Ону ким сөбүлүөй?
– Уопсайынан, дьон үөҕэрин-мөҕөрүн хайдах ылынаҕын? Хаарыйаллара төһө ыарыылааҕый?
– Итини киһи биир тылынан кыайан тиэрдибэт. Киһи бэйэтэ этинэн-хаанынан билиэн наада. Биллэн турар, мин ону “чээ” диэбэппин, түөспүн охсуммаппын. Туох да буруйа суохтарыгар итинниккэ түбэспит дьону өйдүүбүн эрэ.
Итинник түгэни, быһыыны-майгыны настарыанньабыттан көрөн ылынабын диэххэ сөп. Үөрэ-көтө сылдьар, үчүгэй настарыанньалаах кэмҥэ буоллаҕына, киһи чэпчэкитик аһарар быһыылаах. Оттон чарааһыы, туохтан эрэ муунтуйа сылдьар кэмнэргэр хаарыйдаҕына, нүөлүтүүтэ ордук күүстээх буолар. Уопсайынан, киһи оҥорботох дьыалатыгар-дьайыытыгар балыллара-күтүрэнэрэ туох үчүгэйдээх буолуой. Бука сэрэйдэххэ, оннугу ким да сөбүлээбэтэ, ылыммата буолуо.
– Баҕар эйигин билэр буолан эбитэ дуу, аҕыйах сыллааҕыта тэлэбиисэри арый – Талбан, кэнсиэргэ тиий – Талбан, урууга-үбүлүөйгэ, интэриниэккэ – эмиэ Талбан буола сылдьыбыттааҕа. Билигин көстөрүҥ аҕыйаабыт курдук.
– 2017 сылтан урууну-үбүлүөйү ыытан бүппүтүм. Уопсайынан, мин дьоро күн бырааһынньыгын-тэрээһинин 2006 сылтан саҕалаан ыытар буолбутум. Ити эйгэҕэ профессиональнайдык үлэлии сылдьыбытым. Эрдэттэн сынаарыйбын суруйар, тылбын-өспүн чочуйар, бэлэмнэнэр-оҥостор этим. Идэм курдук чугастык ылсан үлэлээбитим.
Ити – мин олоҕум биир умнуллубат кэрдиис кэмэ этэ. Ону билигин олус күндүтүк саныыбын. Кырдьык, урууну-үбүлүөйү бастаан ис-испиттэн өрө көтөҕүллэн, астына-дуоһуйа ыытарым. Аны туран, үлэм түмүгэ тута көстөрө үөрдэр этэ – хайдах ыыппытыҥ дьон настарыанньатынан биллэрэ. Баҕар, туораттан көрдөххө тамада үлэтэ судургу, саҥара-саҥара сылдьар, тыл биэрэр эрэ курдук көстөрө буолуо эрээри, туох да диэбит иһин, ол букатын сыыһа өйдөбүл. Бу – уустук үлэ. Саҥа ыал буолар, үбүлүөйдээх күннээх киһи сүргэтэ көтөҕүллэрин, бырааһынньык барыта санаа хоту барарын туһугар туох баар өйбүн-санаабын бүтүннүү онно туһаайан үлэлиирим. Ол түмүгэр киэһэ бырдым быстара, этэргэ дылы, ыгыллыбыт лимон курдук буоларым, күүскэ илистэрим.
– Тоҕо уурайбыккыный?
– Төрүөтүм – сөп буолбутум. Нууччалыы эттэххэ, “потолокпар” кэлбитим, ону кэмигэр бэйэм билиммитим. Салгыы ити эйгэҕэ үүнэр-сайдар кыаҕым суох буолбута. Биллэн турар, баҕарбытым буоллар ол туппут таһыммынан билигин даҕаны үлэлии-хамсыы, өссө тугу эрэ тобулан сайдан, харчы өлөрө сылдьар буолуохпун сөп этэ эрээри, оннук үлэлиэхпин баҕарбатаҕым. “Тоҕо бэйэбин күүһүлүөхтээхпиний” диэн санаа баһыйбыта. Уонна баҕарбакка гына-гына ыыта сылдьар киһи настарыанньата дьоҥҥо даҕаны биллэр буоллаҕа.
– Тамадалыы сылдьыбытыҥ туохха эмэ туһалыыр дуо?
– Элбэх дии саныыбын. Мин 18 сааспын туолуохпуттан остуолу ыытан саҕалаабытым. Онон дьону кытта алтыһарга, сыһыаны олохтуурга, биир тылы буларга – элбэххэ үөрэммитим. Аны туран, тыа улуустарыгар-нэһилиэктэригэр сылдьан олох үтүөтүн да, мөкүтүн да билбитим, дьон хайдах олорорун, таһымын, укулаатын да көрбүтүм. Ол туохха да тэҥнэммэт уопут.
Иитии уонна баҕа санаа
– Чэ, төһө да тамадалаан бүттэргин үлэҥ аҕыйаабатах буолуохтаах. Туох да диэбит иһин, эйигин сүрэхтээх, олус үлэһит киһи курдук көрөбүн. Ити хантан кэлбит хаачыстыбаный? Оҕо эрдэххиттэн итинниккин дуу, кэлин “наада” диэн сүүрэр-көтөр буолбутуҥ дуу?
– Ити, арааһа, иитиим үтүөтэ буолуо. Иитииттэн элбэх тутулуктаах. Уонна баҕа санаа эмиэ кырата суох оруоллаах дии саныыбын. Аны туран, кырабыттан айар эйгэҕэ сыстыбыт буолан эбитэ дуу, “оннук буолуохпун баҕарабын”, “маннык эбитэ буоллар” диэбит курдук өйбөр ону-маны мэлдьи оҥорон көрөрбүн, тугу эрэ ыралыырбын астынабын. Уопсайынан, “мысли материальны” дииллэрин итэҕэйэбин. Холобур, бу олорор олохпун урут хаһан эрэ эмиэ оҥорон көрбүттээҕим.
– “Тэлэбиидэнньэ дириэктэрэ буолуом” диэн дуо?
– Суох, хайаан да дириэктэр диэн буолбатах. Көннөрү “быһа холоон маннык дьиэлээх-уоттаах, оҕолоох-уруулаах, сөбүлүүр, үчүгэй үлэлээх-хамнастаах” диэн. Син биир үгүс киһи баҕарарын курдук. Оттон баҕа, ыра санаа туоларын туһугар сыал-сорук туруоран үлэлиир-хамсыыр буоллаҕыҥ.
Иитиигэ төнүннэххэ, мин ийэм туруу үлэһит киһи. Аҕам эмиэ оннук этэ. Аҕам хаһан даҕаны тугу да гыммакка тиэрэ таһыллан сыппытын өйдөөбөппүн. Мэлдьи оҥоро-гына, суоппар буолан кэлэ-бара сылдьара, массыынатын хасыһара.
Онон да буолуо, биһиги, оҕолор, кырабытыттан эмиэ биир сиргэ олорбот этибит. От-мас, хотон үлэтэ, муус ылыыта-киллэриитэ, хаар күрдьүүтэ, сир аһа... Ити курдук бииртэн-биир солбуһан бара турара. Уопсайынан, тыа үлэтэ бүппэт буоллаҕа. Ити эмиэ үлэлии үөрэнэрбэр кырата суох оруолламмыта буолуо.
– Аны туран, сыыспат буоллахпына, эн ыал улахан уолаҕын. Аҕаҥ суох буолбутун кэннэ...
– Оннук буоллаҕа. Аҕабыт суох буолар кэмигэр биир эдьиийим устудьуоннуу сылдьара, биирим – оҕотун көрөн олороро. Мин бырааппыныын оскуола үөрэнээччилэрэ этибит. Дьиҥэр, аҕабыт баарыгар даҕаны кини суоппар буолан сарсыарда эрдэттэн мэлдьи айаҥҥа сылдьара, күнүс быыс булан дьиэтигэр охсуллан ааспата, кэлэр-барар үлэлээҕэ. Онон биһиги биирдэ эмэ сарсыарда оскуолаҕа барыах иннинэ (сарсыарда аҕабыт бэйэтэ сылдьара), үксүгэр күнүс үөрэхтэн кэлэн баран хотоҥҥо сылдьарбыт. Онтон онус кылааска сырыттахпына аҕабыт өлбүтүн кэннэ, “ийэм кыайан сылдьыбат, мин эрэ көрөр кыахтаахпын” диэн, бэйэм бэйэбэр улахан эппиэтинэс сүктэриммитим, оннук өйдөбүл кэлбитэ. Онтон ыла кимиэхэ да найылаабакка, сарсыарда 5-6 чааска туран хотоҥҥо тахсар буолбутум.
Даҕатан эттэххэ, кэлин биллэххэ, сорох бииргэ үөрэнэр оҕолорум миигин хотонтон букатын ыраах киһи курдук көрөллөр эбит этэ. Кэлин билэн баран соһуйбуттаахтар.
Ийэбит оруола, таптала күүстээҕэ
– Аҕаҥ оруобуна эн улаатар, олоххо суолгун тобулар сааскар суох буолбута. Ол улаатан эрэр уолга, эйиэхэ, хайдах дьайбытай?
– Оруобуна 16 саастааҕым, 10-с кылаас этим. Аҕабыт эмискэ суох буолбута. Ол гынан баран ийэбит оруола, таптала, дьайыыта улахан, күүстээх буолан, хата, улаханнык тулаайахсыйбатахпыт.
Ити эппиккэр биири өйдөөн кэллим. Кырдьык, биир кэмҥэ аҕам суох буолбутун кэннэ төһө эрэ кэминэн үүнэ-тэһиинэ суох бараары гыммыппар, ийэм күүскэ мөхпүттээх. Ол кытаанах кэпсэтии кэннэ туттуммутум, дьонум-сэргэм иннигэр эппиэтинэһим өссө үрдээбитэ диэххэ сөп.
– Санааҕын, түһүүгүн-тахсыыгын, ситиһиигин-хотторуугун ордук кимниин үллэстэҕин? Ийэҕиниин дуу, эдьиийдэргиниин дуу?..
– Дьоммун харыстыыбын диэххэ сөп. Ол-бу үлэбэр-хамнаспар ыарырҕаппыппын дьоммор тахсан ыһа-тоҕо кэпсии сылдьыбаппын. Ыарахан, уустук кэмнэргэ көннөрү дойдубар тахсабын. Дойдум салгына ураты тыыннаах дии саныыбын. Бэл, тэлгэһэбэр сылдьан киирдэхпинэ санаам сайҕанарга дылы буолар. Уонна мыраан үрдүгэр аҕам көрдөрбүт, сиртэн үүнэн тахсыбыт курдук улахан тааһа баар. Онно сылдьааччыбын. Кыһын буоллун, сайын буоллун ол тааска тиийиэхпин сөп. Онно тиийэн санаабын сааһыланабын.
– Төрөөбүт дойдум диэбиккэ дылы, икки сыллааҕыта Хаҥалас улууһун Мунньаҕар дьокутаат буолбутуҥ. Ити соһуччу хардыы этэ дуу, эбэтэр эмиэ өйгөр оҥорон көрөн, эрдэттэн былааннаан тиийбит суолуҥ дуу?
– Тамадалаан бүтүүм биир төрүөтэ итини кытта эмиэ быһаччы ситимнээх. Тоҕо диэтэххэ, 2017 с. олоҕум биир кэрдиис кэмин түмүктээн, саҥа кэрдииһи саҕалыыр, үктэли дабайар сыал-сорук туруоруммутум. Ол кэмҥэ Ил Түмэн дьокутаата, биир дойдулааҕым Дмитрий Александрович Семенов ыйан-кэрдэн, сүбэлээн-амалаан, дьоммун-сэргэбит кытта сүбэлэһэн, улууһум нэһилиэктэрин эҥин кытта билсэн баран, “холонон, үлэлээн көрүөххэ сөп эбит” диэн быһаарынан, праймеризка кыттыбытым уонна отучча киһиттэн үс иһигэр киирэн, улуус мунньаҕын дьокутаата буолбутум.
Кырдьыгынан эттэххэ, урут дьокутааттаабыт уопутум суох буолан, толору арыллан, күүскэ үлэлээтим диир кыаҕым суох. Иккиһинэн, талылларым саҕана тэлэбиидэнньэ дириэктэринэн анана илик буоламмын арыый холку курдугум. Билигин балаһыанньа уларыйда.
Ол да буоллар Дьокуускайтан да олорон эбээһинэһим быһыытынан үлэлэһэ сылдьабын, мунньахтары көтүппэт буола сатыыбын. Оскуола тутуутун, уот киллэриитин, суол оҥоруутун, о.д.а. курдук араас кыһалҕаларга кыаҕым тиийэринэн үлэлэһэбин. Улууһум биирдиилээн даҕаны дьонун боппуруостарын-кыһалҕаларын быһаарыыга ылсабын.
– Ол аата болдьоҕун кэннэ салгыы дьокутааттыырыҥ уустук боппуруос буоллаҕа буолуо?
– Кырдьыгынан эттэххэ, оннук. Улуус дьокутаата улууска үрдүттэн олорон үлэлиэхтээх, кыһалҕаны иһиттэн билиэхтээх эбит, ону биллим. Ол да буоллар бу хаалбыт икки сылга үлэбин ыһыктар, тохтотор санаам суох, былааммыт элбэх. Дьон эрэлин, итэҕэлин түһэн биэриэхпин баҕарбаппын.
– Оттон атын таһымҥа холонон көрүөххүн баҕарбаккын дуо? Холобур, Ил Түмэҥҥэ?
– Билиҥҥитэ оннук былааным суох.
Көрөөччү ахсаана да, сааһа да уларыйда
– Былырыын саха тэлэбиидэнньэтэ “Тыгын оонньууларын” бырайыагынан ТЭФИ-ни ылла. Бу урут саха тэлэбиидэнньэтигэр кэлэ илик улахан ситиһии, хаһан да буолбатах бэлиэ түгэн. Кырдьык, кэлиҥҥи 5-10 сылга тэлэбиидэнньэ биллэ уларыйда. Оттон көрөөччү ахсаана уонна сааһа уларыйар дуо?
– Көрөөччү олоҕу кытта эмиэ тэҥҥэ уларыйар. Олохпут тэтимирдэ, бииртэн биир сайдыы, саҥа сүүрээн киирэ турар. Холобур, былырыын баччаларга олохпут “онлайн” буолуо, үксэ интэриниэтинэн салаллыа диэн өйбүтүгэр да суоҕа.
Ол эрээри кэлин үөрэннибит, номнуо баар чахчыны буолуохтааҕыныы ылынар буоллубут. Оттон тэлэбиидэнньэ итинник олоххо эмиэ эппиэттэһиэхтээх.
– Оттон көрөөччү сааһа?
– Көрөөччүбүт эдэримсийдэ. Ол – туох да саарбаҕа суох. Урут “Саха” НКИХ тэлэбиидэнньэтин көрөр дьон орто сааһа, сүрүннээн, 55-60 буоллаҕына, билигин 40-ча буолла. Ону биһиги “Медиахиллс” диэн эриэйтини көрөр-быһаарар бырагыраама көмөтүнэн билэбит. Урут, кырдьык, туох-ханнык биэриилэри сэргииллэрин, ордук көрөллөрүн, ханныгы болҕойботторун бу диэн билбэт, этэргэ дылы, харахпыт сабыылаах буоллаҕына, билигин ырылыччы көрөр кыахтанныбыт. Ол олус туһалаах буолла.
– Көрөөччү тугу сэргиирин-сөбүлээбэтин өссө хайдах быһаараҕытый?
– Ити таһынан социальнай ситимнэрбитин, ютуб-каналбытын төһө киһи көрөрүнэн быһаарабыт. Аны туран, кэлин быһа биэриибит син балачча буолан, көрөөччү бассаабынан санаатын тута биллэрэр буолла.
Бэйэм ыытар “Талбан” биэриибинэн көрөн эттэхпинэ, дьон көҕө улаатта. Биир биэрии кэмигэр тиэмэтиттэн көрөн тыһыынчанан иһитиннэрии, кэмэнтээрий киирэр буолла.
– Оттон бу “биэриини бачча киһи көрбүт” диэн быһаарыахха сөп дуо?
– Суох, ити бырагыраама бырыһыаны эрэ быһаарар. Холобур, “бачча киһи тэлэбиисэри холбоон олорбутуттан баччата бу биэриигэ холбоммут” диэн. Аны, ити эриэйтин улуустарга уонна куораттарга мэлдьи араастаһар.
– “Саамай үчүгэйдик көрөр улуустар” диэн кимнээҕи ааттыаҥ этэй?
– Саамай көрөр, үрдүк эриэйтиннээх улуус – Чурапчы. Даҕатан эттэххэ, өрөспүүбүлүкэҕэ көрүү уонна эриэйтин чааһынан “Саха” НКИХ федеральнай ханааллары үлэ күнүгэр лаппа куоһарар. Өрөбүллэргэ, улахан биэрии суох кэмигэр, баһыйтарыан сөп. Ити да гыннар быһа бааччы мас-таас курдук этэн кэбиһэр табыллыбат. Ардыгар федеральнай каналлар биирдиилээн биэриилэрэ, холобур, Малахов эҥин киэнэ, өрө анньан ырааҕынан куоһаран ааһыан сөп.
– Тэлэбиидэнньэни интэриниэт каналлар, ютюб куоһарыа, солбуйуо диэн куттаныахха сөп дуо?
– Этэр уустук. Итиннэ маннык хоруйдуохпун сөп. Биһиги сахалыы биэриилэрбитин, контеммытын ютубка олохтоох блогердар устууларыттан элбэх киһи көрөр. Ол аата дьон итэҕэйэр, сэргиир. Сурутааччыбыт да элбэх.
Сахалар биир сүрүн уратыбыт
– Үгүс национальнай өрөспүүбүлүкэҕэ толору күнү үлэлиир национальнай тэлэбиидэнньэ диэн суоҕун тэҥэ. Холобур, алтаайдар, тывалар, дагестаннар ханнык эрэ каналга чаас ылан “киирэн тахсаллар”. Арай, толору үлэлиир тэлэбиидэнньэ башкирдарга уонна татаардарга эрэ баар. Эн көрүүгэр, кинилэр таһымнара хайдаҕый? Биһиги кинилэртэн туохха эмэ үөрэниэхпитин сөп дуо?
– Биһиги инники күөҥҥэ сылдьабыт.
– Тугунан?
– Оҥорор биэриилэрбит хаачыстыбаларынан, үлэлиир оборудованиебытынан-тиэхиньикэбитинэн, дьиэбитинэн-уоппутунан, усулуобуйабытынан.
Үлэбинэн атын эрэгийиэннэр тэлэбиидэнньэлэрин үлэһиттэрин, салайааччыларын кытта син балачча кэпсэтэбин. Кырдьыгынан эттэххэ, сорох-сорохтору киһи аһынар эрэ. Кимнээх эрэ усулуобуйалара, үлэлиир оборудованиелара мөлтөх, кимнээх эрэ таһым өттүнэн эппиэттэспэттэр, биэрэмэлэрэ кылгас, о.д.а. Онон атыттартан улаханнык үөрэнэрбит суох курдук.
– Биһиги таһыммыт үрдүгэ тугу кытта сибээстээҕэ буолуой?
– Мин санаабар, ити биир өттүнэн өрөспүүбүлүкэбит уопсай сайдыытын таһымынан, иккис өттүнэн, менталитеппыт, өйбүт-санаабыт уратытынан быһаарыллар буолуон сөп.
– Ол аата?
– Онно-манна сылдьан өйдөөн, бэлиэтээн көрдөххө, саха дьоно туох эрэ саҥаны-сонуну иилэ хабан ылар, мэлдьи туох эрэ үчүгэйгэ, саҥаҕа тардыһар ураты майгылаахтар. Ол күннээҕи тутта-хапта, бэл, таҥна-сапта сылдьыыга кытта көстөр. Кэлиҥҥи кэмҥэ саатар интэриниэт сайдар, күүһүрэн аан дойду кыраныыссата суураллыбыкка дылы буолла. Саха дьоно суола-ииһэ суох кырыы сиргэ олорон аан дойдуну арыйар кыахтанна.
Онон ити сайдыыны кытта көрөөччү ирдэбилэ тэҥҥэ уларыйан, тэлэбиидэнньэ иннигэр онно сөп түбэһэр, дьүөрэлии буолар ирдэбил турда. Инньэ гымматыҥ эрэ көрөөччү тэйэр буоллаҕа. Ол иһин сайдабыт, ол иһин таһыммыт үрдүүр дии саныыбын.
– Оттон атын ыаллыы дойдулар каналларын көрөҕүн дуо?
– “Ростелеком” көрдөрөр каналларыгар “Хабар” диэн казахтар каналларын көрөн аһарааччыбын. Кырдьыгынан эттэххэ, бүтүн дойду сонуну тарҕатар улахан канала диэтэххэ, устуудьуйалара, устар ньымалара, монтажтара биһиги “Якутия24” каналбытыттан улахан уратыта суох курдук. Чэ, ити мин тус санаам. Атыттар баҕар сөбүлэһиэхтэрэ суоҕа.
– Ити аата көрөөччү ирдэбилэ уларыйдаҕа?
– Уларыйан, лаппа үрдээтэ. Аны туран, биир сөҕөрүм диэн, саха дьоно саҥаны-сонуну иилэ хабан ылан баран сөбүлээбэтэхтэринэ ылан илгэн кэбиһиэхтэрин, оттон биһирээтэхтэринэ, ытыран баран ыһыктымыахтарын сөп. Ити туһугар эмиэ дьикти хаачыстыба. Онон сөбүгэр көрөн тугу эрэ уларытыахтааххын.
– Оччоҕуна билигин туох сыаллаах-соруктаах үлэлии олороҕут?
– Мин тэлэбиидэнньэ салайааччытын быһыытынан биир баҕа санаам, соругум – көрөөччүбүт орто сааһын 35-скэ тиэрдиэхпин, биһигини куоракка да, тыаҕа да үлэлэрин-хамнастарын саамай үгэнигэр, дьэтигэр сылдьар эдэрчи, кэргэннээх-оҕолоох дьон тэҥинэн көрөллөрүн ситиһиэхпин баҕарабын. Кинилэр “Саха” НКИХ-и көрөр буоллахтарына, оҕолоро эмиэ ону көрүөхтэрэ. Ол аата сахалыы саҥарыахтара.
Урут миигин уулуссаҕа оскуола оҕолоро көрөн биллэхтэринэ соһуйбат этим. Буолуохтааҕын курдук ылынарым. Оттон билигин көрөн биллэхтэринэ, олус үөрэбин – ол аата кинилэр төрөппүттэрэ саха тэлэбиидэнньэтин көрөллөр эбит.
Тыл уонна кэскил туһунан
– Киһи кимтэн эрэ үөрэнэн, кими эрэ көрөн сайдар буоллаҕа. Эн атын ханнык каналлары көрөҕүнүй, сэргиигиний?
– Кырдьыгынан эттэххэ, улаханнык көрбөппүн. Оттон көрөр да буоллахпына, үөрэнэр-үтүктэр диэн буолакка, көннөрү “туох саҥаны этэллэрий?”, “туох-хайдах биэриилээхтэрий?”, “ону хайдах оҥороллоруй?” диэн, профессиональнай интэриэһим быһыытынан, араас каналлары холбоон көрүөхпүн сөп. Ол гынан баран, оҕо эрдэхтэн үөрэммиппинэн, хайаларыттан да элбэхтик “Первай” каналы көрөбүн.
– Сөбүлүүр ыытааччылардааххын, суруналыыстардааххын дуо?
– Олус уустук ыйытыы. Күнү быһа төлөпүөн үрдүгэр, тэлэбиисэргэ сылдьар буоламмыт дьиэбэр кэллэхпинэ үлэттэн тэйэ түһүөхпүн, сынньаныахпын, бириэмэбин дьиэ кэргэммэр аныахпын баҕарабыт. Ол иһин улаханнык көрө сатаабаппын. Ол эрээри Урут Андрей Малаховы көрөрүм, көтүппэт буолар сатыырым. Кини дьону кытта кэпсэтэрэ, ыйытар майгыта, тиэмэни арыйар ньымата интэриэһинэй буолааччы. Төһөтүн да иһин улахан суруналыыс буоллаҕа. Кэлин атын каналга көһүөҕүттэн көрө иликпин.
– Саха тэлэбиидэнньэтин туһунан кэпсэтэн баран тыл боппуруоһун тумнарбыт табыллыбат курдук. Күн бүгүн саха тыла иэрэҥ-саараҥ балаһыанньалаах да диэтэххэ улахан баа буолбата буолуо. Билиҥҥи, интэриниэт, сыыппара технологиятын аанын сэгэтэн олорор кэмҥэ, саха тылын боппуруоһа өссө сытыытык турар. Бу күнтэн тылбыт дьылҕата быһаарыллыахтаах. Эн санааҕар, тылбыт туруга хайдаҕый?
– “Эстиэ”, “сүтүө-симэлийиэ” дииртэн тардынабыт, оннук саныахпын даҕаны баҕарбаппын. Биллэн турар, ыччат дьон, биһиги оҕолорбут саҥаларын, тылларын-өстөрүн күн аайы истэ-көрө сылдьан дьиксинэбин. Тылбыт биһиги баарбыт тухары сүтүө суоҕа эрээри, оҕолорбут-сиэннэрбит кэмнэригэр кэлэн хайдах буолуо эбитэ буолла. Ол иһин күн бүгүҥҥү үлэбит-хамнаспыт биһиги оҕолорбут төрөөбүт тылларын билэр буолан тахсалларын туһугар туһуланыахтаах, оннук үлэлии да олоробут. Ити биһиги көлүөнэ дьон сорукпут, сүгэ сылдьар эппиэтинэспит.
– Төрөөбүт тыл диэбиккэ дылы, аҕыйах сыллааҕыта уонна билигин даҕаны мультиплекска киирии боппуруоһа сытыытык турбута. Сыыһа өйдөөбөтөх буоллахпына, тэлэбиидэнньэ аналогка (уруккулуу боростуойга) көстөн бүтүөхтээх, мультиплекска киирэн сыыппараҕа көһүөхтээх диэн этэ. Бастакы, иккис мультиплекстар таҥыллан бүппүттэрэ. Эрэгийиэн тэлэбиидэнньэлэрэ онно хапсыбатахтара. “Үһүскэ киирэрбит биллибэт” дииллэрэ. Ити боппуруос билигин ханна тиийэн турарый? Аналог көстөн бүттэҕинэ хайдах буолабыт? Мин өйдүүрбүнэн, аналог тохтоотор эрэ биир күн саха тэлэбиидэнньэтэ көстөн бүтэн хаалыахтаах.
– Ити туһунан биһиги санаабытын уонна этиибитин Арассыыйа сибээскэ министиэристибэтигэр тиэрдэн турабыт. Бырабыыталыстыба таһымынан эмиэ үлэ бара турар. Күн бүгүн “Саха” НКИХ биэриилэрин сыыппараҕа “ОТР” каналга көрүөххэ сөп. Онно киэһэ 5 чаастан 7 чааска диэри көстөбүт. Ол эрээри ити каналга национальнай тыллары көҥүллээбэтэхтэрэ. Ол иһин “Якутия24” каналбыт биэриилэрэ тахсаллар. Ити туһунан эмиэ санаабытын эппиппит.
– Аналог тэлэбиидэнньэтэ хаһан тохтуохтааҕый?
– 2023 сылга. Онуоха диэри ити боппуруос барыта быһаарыллыахтаах. Үлэ бара турар.
– Олег Егорович, кэпсээниҥ иһин махтанабын!
Альберт Капрынов.
