Ханнык баҕарар киһи туох идэлээх буолара, тугу үлэлиэхтээҕэ оҕо эрдэҕиттэн биллэр дииллэрэ оруннаах. Бүгүн кэпсэтэр дьоруойум суруналыыстыка эйгэтигэр бэрт кыратыттан киирбит. Кини урут аҕатын суолун батыһан диэххэ дуу, сылдьан эрэ бэйэтэ бэйэтигэр суруксуттуур эбит. Онтуларын аҕата булан ылан сэмээр ууруна сылдьыбыт. Оскуоланы бүтэрэн баран, туох идэни талабын диэн ыйытыкка тута суруналыыс буолуон баҕаран, тыл үөрэҕэр киирэр. Олоҕун бүтүннүү бу эйгэҕэ анаан, билигин “Саха” НКИХ Сунтаардааҕы филиалын салайааччытынан ситиһиилээхтик үлэлии сылдьар. Филиал үлэтэ-хамнаһа, устубут реалити-шоулара, ааптарыскай биэриилэрэ өрөспүүбүлүкэ олохтоохторун кутун тутта диэтэхпинэ, сыыспат буолуохтаахпын. Мантан салайааччы хайдаҕа, төһө таһымнааҕа, ирдэбиллээҕэ ырылыччы көстөн кэлэр. Сэрэйбиккит курдук, биһиги бүгүҥҥү ыалдьыппыт – суруналыыс, салайааччы Ольга ЗАХАРОВА.
– Ольга Владимировна, саха сиэринэн “Кыым” хаһыат ааҕааччыларыгар бэйэҕин билиһиннэрэр буоллаҕыҥ. Үгүстэр эн “Саха” НКИХ Сунтаардааҕы салаатын салайааччыта буоларгын төһө да билбиттэрин иһин, тус олоххун билбэт элбэх буолуохтаах. Төрөппүттэриҥ кимнээҕин кэпсии түһэриҥ буоллар.
– Мин Сунтаар улууһун Аллыҥа диэн кыракый дэриэбинэтигэр төрөөбүтүм. Ол гынан баран, киһини өйдүүр буолуохпуттан оскуоланы бүтэриэхпэр диэри Бордоҥ нэһилиэгэр олорбутум, улааппытым. Аҕабыт Владимир Гаврильевич Петров урут бартыыйнай үлэһитинэн, бэтэринээр бырааһынан үлэлээбитэ. Билигин да баар, 81 сааһыгар үктэннэ. Эһиги хаһыаккытын, дьэ, сөбүлээн ааҕар, ырытар. Иллэҥ кэмигэр “Алгыс” диэн бэтэрээннэр ансаамбылларыгар ыллыыр, үҥкүүлүүр. Бэл, бальнай үҥкүүнү баһылаан сылдьар. Олоххо тардыһыыта сүрдээх күүстээх буолан, барытыгар олус көхтөөх. Ииппит ийэбит Зинаида Ивановна Назарова урут быткэмбинээккэ үлэлээбитэ, билигин 86 сааһыгар үктэннэ. Төһө да дьиэ киһитэ буоллар, аҕам көхтөөх олоҕун өйдүүр, өйүүр, сүбэлиир. Сыанаҕа кэтэр таҥаһын тигэн, барытын бэрийэн биэрэр. Бииргэ төрөөбүт сэттиэбит, мин ыал улахан оҕотобун. Ииппит ийэбит икки уоллаах этэ. Онон тохсуо буолбуппут да, биир сыл үс уолбутуттан хомолтолоох баҕайытык ытыс соттубуппут.
– Тыый, биир сыл иһигэр үс уолтан ытыс соттуу... киһи өйүгэр батан киирбэт ыарахан охсуу буолуо... Туохха эрэ түбэспиттэрэ дуо?
– Үс быраатым үһүөн 90-с сылларга атыы-тутуу, урбаан эйгэтигэр сыстан, бэрт таһаарыылаахтык үлэлээн испиттэрэ. Уруккунан “кэмэрсээн” диэн ааттаналлара. Наһаа киириилээх-тахсыылаах уолаттар этэ. Икки быраатым (улахан уонна кыра бырааттарым) харчыларын мунньан “Суши бар” арынаары Владивостокка көппүттэрэ. Үһүс быраатым кирэдьиит кыайан ылбакка барсыбатаҕа. Уолаттар Иркутскайга тохтоон, пуорт көстүүнэйигэр түспүттэр этэ. Өлөр быаларыгар, онтуларыгар биир хонон баран сөбүлээбэккэ, куорат киинигэр турар улахан көстүүнэйгэ көспүттэр. Көспүт түүннэригэр кинилэр этээстэригэр баһаар буолан, иккиэн сонно быстаахтаабыттар этэ. Силиэстийэлээн “поджог” диэн быһаарбыттар. Биһиги дьиэ кэргэҥҥэ, эмискэ этиҥ эппитинии, ыарахан кэм бүрүүкээбитэ. Ол аймана сырыттахпытына, аны, ийэбит уола нооро ыалдьан өлөөхтөөбүтэ. Инньэ гынан икки ый быысаһан үс уолбутун сүтэрбиппит. Киһи киһиэхэ тылынан кыайан кэпсээбэт балаһыанньата этэ. Дьоммут барахсаттар төһөлөөх айманаахтаабыттара, сүрэхтэрэ хаанынан ытаабыта буолуой... Тоҕус оҕоттон билигин алтыабыт. Бары үлэһиттэр, ыаллар, балтыларым иккиэн эмчиттэр.
– “Время лечит” дииллэр... Бырааттарыҥ сырдык мөссүөннэрэ өйгүтүгэр-санааҕытыгар хааллаҕа. Бииргэ төрөөбүттэриҥ бары атын идэлээхтэр эбит, оттон эн кими батан суруналыыс идэтин талбыккыный?
– Аҕам урут үлэлииригэр мэлдьи хаһыаттарга суруйан тахсар этэ. Бэтэринээрдии сылдьан ынаҕы-сылгыны көрүү-харайыы, эмтээһин туһунан оройуон, өрөспүүбүлүкэ хаһыаттарыгар элбэхтик суруйбута. Онтон баартыйаҕа үлэлии сылдьан, эмиэ олус сытыы тиэмэлэри таарыйан суруйар буолара. Серафим Пудович диэн “Ильич уоттарын” эрэдээктэрэ, суруйааччылар Эдуард Соколов, Ороһуунускай, Филип Бордонскай мэлдьи дьиэбитигэр сылдьаллара. Кинилэри көрө сылдьан эбитэ дуу, аҕабыттан хааммар бэриллибитинэн эбитэ дуу, бэйэм бэйэбэр суруксуттуур буолбутум. Оччолорго тоҕо эрэ наар төрөппүт ийэм туһунан суруйан тахсарым. Бэһис кылааска үөрэнэ сылдьан “Мин ийэм” диэн эссе суруйан хаһыакка ыыппытым. Ол саҕана ийэбит Матрена Егоровна Иванова олус ыарытыйара. Сэттис кылааска үөрэнэ сырыттахпына, ыалдьан күн сириттэн күрэммитэ. Ол кэннэ ийэбин ахтан, кини туһунан суруйуум өссө күүһүрбүтэ. Уҥуоҕар тахсан кытары, санаабар, киниэхэ кэпсиирдии, тугу саныырбын сурукка тиһэр идэлэммитим. Оннук гынарбын билэн, аҕам тохтоппута. Оскуоланы бүтэрэн, үөрэххэ барыы буолбутугар, аҕам миэхэ биир дьикти паапканы биэрдэ. Онно мин оҕо эрдэхпиттэн суруйбут суруйууларбын сэмээр мунньа сылдьыбытын наһаа үчүгэйдик тиһэн, харайан биэрдэ. Олус соһуйбутум уонна үөрбүтүм. Миэхэ мунньар туһунан өйбөр да киирбэтэх. Аҕам ол паапкатын туттара туран, суруналыыстыкаҕа киирэр баҕабын өйүүрүн эппитэ.
– Чахчы, аҕа өттүттэн сүрдээх дьоһун бэлэх буолбут. Ол аата, эн хас биирдии суруйуугун кэтээн ааҕа, көрө сырыттаҕа.
– Оннук буолан тахсар. Суруналыыс буолар баҕалаах Дьокуускайга үөрэххэ туттарса кэлбитим. Ол саҕана суруналыыстыка салаата диэн суоҕа. Ол иһин тоҕо эрэ нуучча тылын салаатыгар киирбитим. Үһүс куурустан Лена Дьячковскаялыын (Сэниэ Илгэ) суруналыыс буолар баҕабытын биллэрэн, Свердловскайдааҕы университет суруналыыстары бэлэмниир факультетыгар көспүппүт. Оччолорго биһиэхэ суох буолан, ити салаа иһинэн национальнай каадырдары бэлэмнииллэр этэ. Бу үөрэх кыһатын биһиги иннибитинэ Умсуура, Татьяна Маркова, кэннибитинэ Галина Нельбисова, Марта Николаева, Роман Уаров, Яна Угарова, Полина Перуашова бүтэрбиттэрэ. Ити киэҥник биллэр дьону ааттаталаатым. Биһигини кытары Илья Зверев барыахтаах этэ даҕаны “онто да суох суруналыыс буолуоҕум” диэн барсыбатаҕа.
– Дьиҥэ, ол суруналыыстыкаҕа үөрэниэн баҕалаах элбэх буолуо... Сүрдээх сүүмэрдээһини аастаххыт буолуо дуу?
– Өрөспүүбүлүкэ хаһыаттарыгар бэчээттэнэр устудьуоннары ыыталаабыттара. Мин университет хаһыатыгар үлэлэһэрим. Сайын быраактыкабытын маннааҕы хаһыаттарга барар этибит. Мин “Кыымҥа”, “Эдэр коммуниска”, “Бэлэм буолга” быраактыкаламмытым. Биирдэ суруйар баҕалаах уруучука, сурунар киниискэ ылан, тэринэн аҕай эрэдээксийэҕэ тиийбиппин, уобаластааҕы бэчээт сиэктэригэр хаһыаты бэрийиигэ ыыппыттара. Мин “суруксуттуурга” анаан ыытыллыбыт киһи быһыытынан сүрдээх баҕайытык туттан аккаастанным. Онуоха дьонум тута Наталья Харлампьеваҕа үҥсүбүттэр этэ. Миигин ыҥыран ыллылар. Дьэ, тото мөҕүллэр буоллум дии саныы-саныы киирдим. Соһуйуом быатыгар, Наталья Ивановна ийэлии сүрдээх аламаҕайдык: “Оля, үлэҕэ үрүҥ да, хара да үлэ диэн суох”, – диэтэ. Ол этиини күн бүгүҥҥэ диэри тутуһан кэллим. Дьоруойдарбын кытары кэпсэтэ сылдьан, микрофон тутан баран турбаппын, бэл, ынах ыаһыахпын, моркуоп хостоһуохпун эмиэ сөп. Оттон “Бэлэм буолга” суруйарбар хаста даҕаны суруйуохпун сүрэҕэлдьээн эбитэ дуу, биир тиэкиһи копирка нөҥүө түһэрэн суруйар этим. Онтум сороҕун атын хаһыаттарга эмиэ биэрэбин. Онуоха Нина Иннокентьевна ыҥыран ылан баран: “Дьэ, тоҕойуом, суруналыыс суруйуута хаһан даҕаны хатыланыа суохтаах. Хаһыат аайы тус-туһунан буолуохтаах”, – диэбитэ. Ити этии эмиэ үчүгэй үөрэх буолбута.
– Биллэр суруналыыстар эдэр киһини мөҕөн-сэмэлээн, баҕар, суруналыыс буолар баҕа санаатын ханыннаран кэбиһиэ эбиттэрэ буолуо. Хата, кинилэр, сүрдээх муударай дьон буолан, ийэлии истиҥник сүбэ-соргу биэрбиттэрин баччааҥҥа диэри үөрүйэх оҥостон илдьэ сырыттаҕыҥ.
– Оннук. Уопсайынан, бэйэм эрдэттэн “суруксуттуу” үөрүйэх буолан, суруйар этим. Быыс булларбын эрэ, араас тылы, этиини арааһынайдаан эргитэн, иэҕэн туттарбын үйэм тухары сөбүлүүр дьарык оҥостубутум. Аны, суруйуохтаах, кэпсиэхтээх дьоруойум туһунан эрдэттэн үөрэтэр, бэлэмнэнэр буолбутум. Үөрэхпин бүтэрэн баран, хоту Аллайыахаҕа анаммытым. Ол саҕана кэргэннээх этим. Дьиҥэ, куоракка хаалыам эбитэ буолуо да, оччолорго хаһыаттарга сарбыллыы, үп-харчы өттүнэн кырыымчык соҕус кэм буолан, үлэ булбатаҕым. Хата, Аллайыахаҕа Москубаттан быһа табаар аҕалар буолан, оччолорго ити өттүнэн олус баай оройуон этэ. Онно үс сыл үлэлээбиппит, хата, кэргэним авиатехник буолан, пуорка үлэлээбитэ, уолбут эмиэ онно төрөөбүтэ. Хоту улууска үлэлии сылдьыбыппын дьылҕам бэлэҕин курдук саныыбын. Ол сир ураты айылҕатын, олоҕун эппинэн-хааммынан биллэҕим дии. Атын сиргэ тиийдэхпинэ, хайаан даҕаны ол сир, дойду түөлбэ тылын булан үөрэтэр этим, тылларын-өстөрүн ырытарым, устуоруйаларын хасыһан билэ сатыырым. Оччоҕо эрэ биир салгыны тыынан, биир санаанан салайтаран олороҕун.
– Ол кэннэ дойдугар төннүбүтүҥ дуо?
– Наталья Михалева-Сайа “Сунтаар сулуһа” диэн тэлэбиидэнньэни, араадьыйаны уонна хаһыаты бииргэ тутан үлэлиир бырайыакка ыҥыран, онно бииргэ үлэлээбиппит. Ити – 1997-98 сылларга. Хаһыаппыт сабыллыбытын кэннэ, олохтоох тэлэбиидэнньэни тутан хаалбыппыт. Онно арааһы бары уста-уста көрдөрөр этибит. 2003 сыллаахтан “Саха” НКИХ салаата буолбута. Быйыл – Сунтаар тэлэбиидэнньэтэ тэриллибитэ 30 сыла.
– Ээ, дьоһун саас эбит, эҕэрдэлиибин! Хаамыра иннигэр саҥарарга тута үөрэммитиҥ дуо? Киһи баҕарбатаҕын да иһин, тас дьүһүнүгэр болҕомтотун уурара кытаанахтык ирдэнэрэ буолуо...
– Хаамыраттан куттаныы да, кыбыстыы да суоҕа. Хайдах эрэ бэйэм да билбэппинэн, сонно тута бу эйгэҕэ киирэн хаалбытым. Тэлэбиидэнньэҕэ хаамыраҕа киһи тас көстүүтэ киһини тардар буолуохтаах диэн ирдэбил баар. Хайа да дьахтар сэбэрэ кырааскатын, бүрүчүөскэ оҥостууну соччо ыарырҕаппат буолуохтаах. Мин эмиэ оччоттон баччаҕа диэри таҥаспын-саппын, истиилбин мэлдьи уларыта сылдьабын. Сырдык, дьэрэкээн дьүһүннээх таҥастаах буолуохтааҕыҥ ирдэнэр. Ол быыһыгар бобуу эмиэ баар. Холобур, санна аһаҕас, түөһүҥ көстөр таҥас-сап кэтиллэрэ кытаанахтык бобуллар. Бары сиэхтээҕи кэтэ сатыыллар. Ону сэргэ килэбэчийэри, хамсыыр улахан ытарҕаны кэтэр эмиэ көҥүллэммэт. Ол көрөөччүнү аралдьытар, иһитиннэриини истэрин оннугар түөс аһаҕаһыгар, ытарҕа салыбырыырыгар болҕомтотун ууруон сөп.
– Саха тэлэбиидэнньэтигэр ааптарыскай биэриилэргит киэҥ сэҥээриини ылбыттара...
– Кэлин улуустар тэлэбиидэнньэҕэ сонуннары эрэ ыытар салаа курдук буолбуппут. Күннэтэ сонун устан ыыта туруохтаахпыт. Ол быыһыгар “Олох көмүс күһүнэ”, “Саҥа кэм киһитэ” диэн ааптарыскай биэриилэрбитин таһаарбыппыт. Киэҥ сэҥээриини ылбыттара. Ити биэриилэрбит, дьиҥэ, бүтүн өрөспүүбүлүкэ кырдьаҕастарын көрдөрүөхтээх буоллахтара. Ону бэйэбит дьоммутун үйэтитэн баран, чугас улуус дьонун эмиэ көрдөрбүппүт. Үс-түөрт эрэ улуус салаалара биһиги бырайыакпытыгар кыттыһан, дьоннорун устан ыыталаабыттара. Дьокуускайга хомондьуруопкаҕа бардахпытына, куруук чугас улуустарга тиийэн эмиэ дьоруой көрдөөһүнүн түбүгэр түһээччибит. Сынньана да сылдьан үлэбитин оҥоро сатыы сылдьарбыт. “Мин дьиэм” диэн бырайыакпыт соччо табыллыбатаҕа. Саха дьоно дьиэлэрин туора киһиэхэ соччо көрдөрүөхтэрин баҕарбат буоланнар, кырасыабай дьиэлээх дьоруойу буларга балачча ыараханы көрсүбүппүт.
– Хата, ол оннугар, хас сайын аайы бэрт сэргэх реалити-шоулары устан, ыал ыалынан сөбүлээн көрөр биэриилэрин бэлэхтээбиккит.
– 2014 – “Сэттэ күн”, 2018 – “Дьол тааһа” уонна 2019 “Абааһы балаҕана” диэн элбэх киһи кыттыылаах үс реалити-шоуну устубуппут. Бастакы “реалитига” кыттааччылар Сунтаар улууһун сэттэ нэһилиэгэр араас үлэҕэ боруобаланар тургутугу ааспыттара. Иккискэ кыттааччылар пиэрмэ, сайылык үлэтигэр үөрүйэхтэри баһылаабыттара. Оттон үһүскэ ойуурга, айылҕаҕа экстрим тургутуулары ааспыттара. Манна, биллэн турар, кыттааччылар, бастатан туран, хаамыра иннигэр кыбыстыбакка бэйэлэринэн сылдьыахтаахтара ирдэнэр. Бэйэ-бэйэлэригэр сыһыаннарын, сылаас сыһыан хайдах үөскүүрүн, ол быыһыгар, күрэстэһээччилэр кытаанах киирсиилэрин өрөспүүбүлүкэ олохтоохторугар аһаҕастык көрдөрбүппүт. Манна ким хайдах майгылааҕа, төһө тулуурдааҕа, кыахтааҕа, таһымнааҕа, мөлтөҕө көстөн кэлэр. Бу бырайыактарбытын бүтүн кэлэктиибинэн ымпыгар-чымпыгар тиийэ толкуйдаан олоххо киллэрбиппит. Хата, бырайыактарбыт үһүөн киэҥ сэҥээриини, биһирэбили ылбыттара. Маннык бырайыагы тэрийии, олохтоохтору бырайыакка киллэрии, кыттааччылары кытары үлэ, аны, уот-күөс, тыас-уус, устуу, айылҕаҕа, ойуурга табан сылдьыы, үлэни көрдөрүү ис-иһигэр киирдэххэ, олус ыарахан. Быыһы-хайаҕаһы барытын быһаарыахха, туох эмэ табыллыбатаҕына, ыксаабакка кыһалҕаттан тахсыахха наада. Маныаха кыргыттарым да, уолаттарым да бары – дэгиттэр дьоҕурдаах, түргэн быһаарыныылаах, кыра аайы уолуйан турбат дьон. Биир да киһиттэн: “Ээ суох, миэхэ табыллыбат, мин сатаабаппын...” – диэн тылы истибэккин. Бары күргүөмүнэн ылсабыт.
– Кырдьык, кыттааччыларгытыгар арааһынай дьон кэлэр буоллахтара. Тута уопсай тылы булаҕыт дуо? Биирдэ эмэ өйдөспөт быһыы-майгы тахсааччы дуу?
– Биһиги бырайыактарбытыгар талбыт курдук, бары үчүгэй дьон кэлэн кыттыбыттара. Дьоммутун кытаанахтык сыымайдыыбыт. Бэл, биир дойдулаахтарыттан, аймахтарыттан, кэллиэгэлэриттэн кимин-тугун, хайдах-туох майгылаах киһитин ыйыталаһан ыспыраапкалаһабыт. Доруобуйаларыгар улахан болҕомтобутун уурабыт. “Дьол тааһа” диэн Күндэйэ сайылыгар буолбут реалитибытыгар кыттыбыт оҕолорбутуттан паара тахсан, путевканан наҕараадаланан, омук сиригэр күүлэйдээн кэлбиттэрэ. Итиннэ Вилюя ураты майгытынан, саҥатынан бырайыакпытын олус киэргэппитэ. Бэл, көрөөччүлэргэ киниэхэ ыалдьар дьон бааллара биллибитэ.
– Ээ, дьэ, чахчы, ураты майгылаах, көрүүлээх кыыс дьон биһирэбилин ылбыта. Хаамыра устар диэн үчүгэмсийэ сатаабат, бэйэтэ бэйэтинэн сылдьар. Кыыспыт пааратын булбатаҕа быһыылааҕа дии... Бырайыаккытыттан ыал буолбут дьон бааллар дуу?
– “Сэттэ күн” диэн бастакы бырайыакпытыгар (2014 с.) кыттыбыт Бүлүү уола Калистрат уонна Таатта талыы-талба кыыһа Ульяна көрсөн, билсэн ыал буолбуттара. Кинилэр билигин Таатта Кыйытыгар олохсуйан олороллор, икки оҕолоохтор. Биирдэ эмэ биллэн ааһаллар. Миша диэн уолбут ол бырайыакка ыал буолуох курдук этэ да, арахсыбыттар быһыылаах. “Дьол тааһыгар” билсибит Илимниир уола Илья уонна Маша икки ардыларыгар туох эрэ сыһыан баар курдук этэ да, табыллыбатахтара. Машабыт дьиҥнээх аналын көрсөн ыал буолбут.
– Былырыын эмиэ хамсык мэһэйдээн, төрдүс реалити-шоугут табыллыбата этэ дуу?
– Оо, дьэ, былырыын кулун тутар ыйга Өлөөн улууһугар баран, табаһыттар олохторун иһиттэн көрдөрөр сыаллаах реалити-шоуну устуохтаах этибит. Кэпсэтиитэ барыта барбыта, харчы көрүллүбүтүн кэннэ, хамсыгынан сибээстээн, тэрээһини барытын бобон кэбиспиттэрэ. Онон субу айаннаан иһэн, кыһыылаах баҕайытык тохтоппуппут. Сунтаар кыргыттарын илдьэ баран, табаһыт уолаттары кытары билиһиннэриэхтээх, хоту сир уустук олоҕун, ыстаада үлэтин-хамнаһын дьоҥҥо көрдөрүөхтээх, кыттааччыларга тургутууну ыытыахтаах, бүтэһигэр таба бырааһынньыгын үөрүүтүн дьоҥҥо бэлэх уунуохтаах этибит. Эмиэ барытын ымпыгар-чымпыгар тиийэ толкуйдаабыппыт. Хамсык бүттэҕинэ, баҕар, бырайыакпыт олоххо киириэ диэн эрэнэ саныыбыт.
– Дьэ, чахчы, хаарыан тэрээһини хамсык мэһэйдээбитэ кыһыытын. Ити бырайыактаргытыгар үлүгэрдээх үп-харчы барара буолуо дии, аҥаардас бириискит сыаната бөҕө.
– Хата, “Саха” тэлэбиидэнньэтин салалтата улууска баар салааларын бэркэ өйүүр. Бирииспитин эҥин барытын кинилэр булан биэрэллэр. Тэрээһиммитин, бырайыакпытын өйүүллэр. Оттон аспытын-үөлбүтүн, суол-иис ороскуотун, ол-бу бытархай төлөбүрдэри бэйэбит быһаарына сатыыбыт. Маныаха, хата, улууспут дьаһалтата, биирдиилээн тэрилтэлэр, урбаанньыттар, дэриэбинэлэр күүс-көмө буолаллар.
– Ольга Владимировна, кэлэктиибиҥ барыта эдэр дьон. Үлэһиттэргиттэн, бастатан туран, тугу ирдиигиний?
– Бииргэ үлэлиир кэллиэгэлэрим, чахчы, бары киирбит-тахсыбыт, ураты көрүүлээх, толкуйдаах, санаалаах эдэр дьон. Бастатан туран, кинилэртэн дьиҥ “профессионализмы” ирдиибин. Кыргыттарым, уолаттарым бары анал үөрэхтээх, идэлэригэр бэриниилээх, үрдүк билиилээх-көрүүлээх дьон. Биһиэхэ биир даҕаны туохтан эрэ мунааран дуу, иҥнэн турар, үүтү-хайаҕаһы кыайан быһаарбат, мөлтөх киһи диэн суох. Бары идэлэрин толору баһылаабыт, тугу барытын сатыыр дьон. Сатаабаттара диэн суох. Сатаабат өрүттэрин сонно тута интэриниэт ситимиттэн да, ютубтан да ылан үөрэнэллэр. Онон мин, салайааччы киһи, ити өттүгэр төбөм ыалдьыбат. Тэлэбиидэнньэ үлэһитэ барытыгар бэлэм, үлэһит, чуолкай уонна, саамай сүрүнэ, “профи” буолуохтаах! Аны бары кырасыабайдара, тутта-хапта сылдьаллара таһыччы. Устууга хойутааһын диэн биир да суох. Хойутуур да буоллахтарына, эрдэ сэрэтэри сөбүлүүбүн. Дьэ, итиннэ кытаанахпын.
– Үлэҕитигэр, сынньалаҥҥытыгар бары бииргэ сылдьаргытын билэбин. Салайааччы быһыытынан биир тэҥник тутар буолан, тыл быһаҕаһыттан өйдөһөҕүт дуу?
– Кэлэктииппит, чахчы, бары эдэрдэр. Бары ураты көрүүлээх, олохтоох дьон. Кинилэри биир санааҕа киллэрэргэ, биир сүрүннүүргэ доҕордуу сыһыаҥҥа киллэриэххэ наада. Ол иһин дьиэнэн доҕордоһобут, сынньалаҥмытын, бырааһынньыктарбытын бары бииргэ ыытабыт. Күтүөттэри, кийииттэри мэлдьи илдьэ сылдьабыт. Туох эмэ буоллахтарына, уолаттарым кэргэттэрин кытары кэпсэтэбин, барыларын кытары дьүөгэлии сыһыаны тутабын. Күтүөттэрбит үлэбитигэр көмөлөһөллөр, хаһан даҕаны туора турбаттар. Ол иһин, бары доҕордуу сыһыаннаах буолан, тыл быһаҕаһыттан өйдөһөбүт, бэйэ-бэйэбитигэр көмөлөсүһэбит. “Эдьиийдэрэ” кинилэри кытары тэбис-тэҥҥэ сылдьабын. Бэл, эдэрбэр түспүт курдукпун. Күлэн-үөрэн, оонньоон-дьээбэлэһэн тутуспутунан сылдьабыт.
– Наһаа үчүгэй кэлэктиип буолан, үлэҕит таһаарыылаах эбит. Ол барыта салайааччы өҥөтө буолара өйдөнөр. Бэйэҥ дьиэ кэргэҥҥин сырдатыаҥ буолаарай?
– Кэргэним Семён Егорович Захаров. Мин устудьуоннуу сылдьар кэммэр – 1982 сыллаахха – холбоспуппут, эһиил бииргэ олорбуппут 40 сыла буолар эбит. Үйэтин тухары пуорка авиатехнигынан үлэлээбитэ. Андрей диэн уоллаахпыт. Бакаа кэргэннэнэ илик, ол эрээри сиэннээхпит. Кэргэним үлэбинэн барарбын-кэлэрбин өйүүр буолан сылдьар буоллаҕым. Нэдиэлэни нэдиэлэнэн баран хааллахпына, бэйэтэ хаһаайыннаан хаалар, дьиэтин-уотун көрөр-истэр.
– Иллэҥ кэмҥэр тугу дьарыктанаҕыный?
– Иллэҥ кэмим суох да диэххэ сөп. Улуус дьаһалтатын сакааһынан, биирдиилээн дьон сакаастарынан кинигэ эрэдээксийэлээн тахсабын. Уопсайа, биэс уон кинигэни эрэдээксийэлээтим быһыылаах. Улуус үлэтин-хамнаһын көрдөрөр (сылга биирдэ тахсар) сурунаалы эмиэ эрэдээксийэлиибин. Ону таһынан сайын аайы “Леди-экстрим” диэн дьахталлар түмсэн үс-биэс хонукка болуотунан устабыт. Биир даҕаны эр киһитэ суох барытын бэйэбит эрдэбит, дьаһанабыт. Араас саастаах дьахтар сылдьар, бэл, сэттэ уоннаахтар бааллар. Тиийэн сир астыыбыт, айылҕаҕа сынньанабыт, сөтүөлүүбүт, балыктыыбыт. Салайааччыбыт Клара Владимировна Иванова хайыы үйэ уон биэс сыл илдьэ сылдьар. Сайын омук сиригэр күүлэйдээн, сынньанан, сири-дойдуну көрөн кэлэрбин сөбүлүүбүн. Чэ, сити курдук.
– Ольга Владимировна, “Кыым” хаһыат кэлэктиибин аатыттан үбүлүөйгүнэн өссө төгүл эҕэрдэлиибит! Үлэҕэр өссө да үрдүк ситиһиилэри баҕарабыт! Истиҥ, аһаҕас кэпсэтииҥ иһин барҕа махтал.
Сэһэргэстэ Туйаара СИККИЭР.
