Биирдэ “Тик-токка” тоҥ нуучча кыыһа олуттаҕастык да буоллар, бэрт кыһамньылаахтык уу сахалыы саҥарарын, хоһоон ааҕарын истэн аһарбытым. Киирэн страницатын хаһан көрбүтүм уонна улаханнык сөхпүтүм. Дьиҥэ, саха тылын үөрэтэр, билэр аҕыйаҕа суох омук дьоно бааллар. Ол эрээри, кинилэр туох эрэ тус интэриэстээх, холобур, диссертация суруйар, Саха сиригэр кэлэн үлэлиэн баҕарар, уопсайынан, тус матыыптаах буолан үөрэтэллэр. Оттон бүгүн билиһиннэрэр кыыһым, ис сүрэҕиттэн кыһанан туран саха тылын үөрэтэр. Ольга Шедричеваны кытары кэпсэтиибитин сэргээн ааҕыҥ.
-- Ольга, бэйэҥ тускунан кэпсээ эрэ...
-- Мин Архангельскай уобалаһыгар Северодвинскэй диэн куоракка олоробун. Биһиги куораппытыгар 180 тыһ. киһи олорор, суудуналары тутуу, муора байыаннай чааһа, атомнай эбийиэктэр баар куораттара. Биһиги Уһук Хоту оройуоҥҥа киирсэбит. Эһиэхэ курдук тоһуттар тымныылар түспэттэр, муҥутаан -15 кыраадыс тымныйар, ол эрээри олус күүстээх тыаллаах. Үрдүбүтүгэр мас кэлэн сууллара улахан кэпсэл буолбат. 2018 сыллаахха улахан алдьатыылаах күүстээх тыал түһэ сылдьыбыта.
Мин сааһым – 32. Университеты аангылыйа уонна финн тылларын тылбаасчыта идэлээх бүтэрбитим. Билигин финн тылын репетиторынан үлэлиир фрилансербын. Биһиги Финляндияны кытары быысаһан кэриэтэ олоробут, аттынааҕы Карелияны эрэ уҥуордуохпутун наада. Дьиҥэ, суол-иис баара буоллар, Финляндияны кытары сылдьыһарбыт судургу буолуо этэ, билигин Санкт Петербурунан эргийэн эрэ тиийэбит. Мин татаар уонна нуучча булкаастаахпын. Ол эрээри, хомойуох иһин, татаар тылын билбэппин. Дьиэбитигэр наар нууччалыы эрэ кэпсэтэн улааппытым. Таайым татаардыы саҥарар этэ, ол эрээри кини 2015 сыллаахха күн сириттэн күрэммитэ. Онон туппахтаһан үөрэппэккэ хаалбытым. Тыл үөрэхтээҕэ буоларым быһыытынан, бэйэм атын тыллары үөрэтэргэ дьоҕурдаахпын. Финляндияҕа олоро сылдьыбытым.
-- Оттон саха тылыгар хайдах сыстан барбыккыный?
-- Кырдьыгынан эттэххэ, саха тылын туһунан олох билбэт этим. Биллэн турар, түүр тылларын туһунан өйдөбүл урут-уруккуттан баара. Социальнай ситимнэринэн, уопсайынан, интэриниэт көмөтүнэн атын норуоттар култуураларын интэриэһиргээн барбытым. Чуолаан, Монголияны ис сүрэхпиттэн ылынан хасыһан барбытым. Монгол ырыатын-тойугун, олоҕун-дьаһаҕын, устуоруйатын олус сэҥээрэбин. Ити үлүһүйүүм 7 сыллааҕыта саҕаламмыта. Монголия Финляндияны кытары холоотоххо бэрт тутулуга суох дойду. Финляндия олох хойут тутулуга суох дойду буолбута, онон Евросойуустан уонна ордук Швецияттан тутулуктанар. Билигин кинилэр ырдырҕаһар да түгэннэригэр, Финляндия туга да суох хаалар чинчилээх, онон финнэр шведтэр айахтарын манаан тахсаллар. Финнэр тылларын сүтэрэ сыһан баран, нэһиилэ өрүһүйбүттэрэ. Онон шведтэр ити чааһыгар финнэри убаастыыллар. Оттон монголлары хасыһа сылдьан, эмискэ сахаларга “кэтиллибитим”. Бу туох олус баай устуоруйалаах, култууралаах, билиҥҥээҥи дылы төрүт үгэһин тута сылдьар дьикти норуотай диэн толкуйдаабытым. Бастаан ыһыаххытын сэҥээрбитим. Онтон ыла интэриэһим өссө күүһүрбүтэ, көрүөх-билиэх санаам бөҕөргөөбүтэ.
-- Онон тылы үөрэтэн саҕалаатыҥ?
-- Интэриниэттэн Лука Харитонов “Самоучитель якутского языка” диэн омук дьонугар аналлаах кинигэтин булан хачайдаабытым. Дьиҥэ, мин түүрдэртэн башкир тылын эмиэ үөрэтэн саҕалаабытым, билигин да онтубун бырахпаппын. Ол эрээри, Ислам итэҕэлэ киирэн, кинилэр тылларыгар, култуураларыгар эмиэ улаханнык сабыдыаллыырын өйдөөн, атын култуураҕа, итэҕэлгэ соччо сабырыйтарбатах саха тылын дириҥэтэн үөрэтэри талбытым. Саха тыла финн тылыгар холоотоххо, үөрэтэргэ соччо ыарахана суох. Оскуола учуобунньуктарын булбутум, ол эрээри, ол омук дьонугар табыгаһа суох, төрөөбүт тылларын үөрэтээччилэргэ аналлаах. Интэриниэттэн сахалыы ырыалары, киинэлэри күннэтэ истэн, көрөн үөрэтэбин, анал тэтэрээккэ сурунан хатылыыбын.
-- Холобур?
-- Соторутааҕыта “Кэрэл” киинэни көрдүм. Сахалар киинэни устаргытын дьэ, сатыыр эбиккит. Ол бу блокбастер буолбут киинэлэрдээҕэр туох да уратыта суох. “Кэрэлгэ” көстөр ыраас таптал киһини долгуппат буолуон сатаммат. Классическэй, этническэй муусукаттан ураты аныгылыы попсаны уонна рэп хайысханы сэҥээрэбин. Хомуска ооньуурга үөрэниэхпин баҕарабын. Саамай сөбүлээн истэрим – саха-рэп хамсааһыны төрүттээбит Гоша Васильев – Джида.
-- Туох сыаллаах саха тылын үөрэтэҕиний?
-- Итинник ыйытыыны доҕотторум куруук биэрэллэр. Мин алтыһар дьонум атын тылы материальнай сыаллаах үөрэтэллэр. Холобур, аангылыйа, финн тылын баһылаан баран, салгыы Европа дойдуларыгар олохсуйар, үөрэнэр, үлэлиир сыаллаах. Оттон мин – култуурунай өттүттэн дуоһуйууну ылаары саха тылын дьаныһан туран үөрэтэбин. Биллэн турар, хаһан даҕаны Саха сиригэр сылдьыбатаҕым. Кыахтааҕым буоллар күн сарсын да барыам этэ...
-- Саха сирин туһунан туох өйдөбүллээххиний?
-- Олоҕурбут стереотиптартан ураты соччо элбэҕи билбэппин. Бэйэм харахтаан көрбөтөх , сылдьыбатах буоламмын буолуо. Ол эрээри, биири олус сэҥээрэбин. Сахалар эмиэ атын түүр омуктарын курдук ийэ, аҕа уустарынан арахсар эбиккит. Ол эрээри, ити эһиэхэ билигин умнулла быһыытыйбыт. Мин башкирдар төрүт уустарын дьаныһан хаһысыпытым. Эһиэхэ мэҥэлэр Бурзян башкирдарын кытары биир төрүттээхтэр , оттон хаҥаластар Давлекамскай башкирдарын кытары биир аҕа уустара буолуохтарын сөп эбит диэн сабаҕалыыбын. Кэлин итини дириҥник хасыһан үөрэтиэхпин баҕарабын. Ол эрээри интэриниэккэ соччо-бачча анал литэрэтиирэни булан ылар уустук эбит.
-- Саха тылын тоҕо үөрэтэр нааданый?
-- Мин Арассыыйаҕа төрүт олохтоох омуктар тыллара бары тыыннаах буолуохтаахтар, ону ааһан күннээҕи олоххо киэҥник туһаныллыахтаахтар диэн санаалаахпын. Нуучча тылын кытары бары тэҥ бырааптаах буолуохтаахтар. Холобур, ити Украинаҕа нуучча, венгер уо.д.а. олохтоох омуктар тылларын ньүдьү-балай боптулар, өссө ыстырааптыыр буоллулар дии. Бу – аныгы сайдыылаах үйэҕэ сиэргэ баппат быһыы дии саныыбын. Тыл ханнык баҕарар эйгэҕэ киэҥник туттуллуохтаах, кини сайдан иһиэхтээх. Мин саха тылын бары киэҥник туһанар буолуохтарын баҕарабын. Холобур, ХИФУга аҥаардас саха тылынан үөрэнэр устудьуоннар бөлөхтөрө баар буолуохтаахтар дии саныыбын. Татаардар 15 киһи муһунна да, университекка татаар тылынан үөрэтэр бөлөҕү арыйаллар. Ити – саамай сөп. Ол эрээри, күүһүнэн соҥнооһун суох буолуохтаах. Оҕо төрөөбүт тылын төрүөҕүттэн баһылыахтаах. Ити дьиэ кэргэнтэн ордук тулуктааҕын өйдүөххэ наада.
-- Олунньу 13 күнүгэр биһиги төрөөбүт тыл уонна сурук-бичик күнүн бэлиэтиибит...
-- Ити күн туһунан элбэхтэ аахпытым. Олус бэрт дьаһал. Ол гынан баран, төрөөбүт тылга суолтаны биир күҥҥэ эрэ биэрэн муҥурдаммат ордук. Сахалар тылга олус харсытабыллаахтык сыһыаннаһаргытыттан астынабын. Түгэнинэн туһанан, Саха сирин олохтоохторун бу бэлиэ күнүнэн ис сүрэхпиттэн эҕэрдэлиибин. Тыллаах норуот биирдэ тыыннаах буолар. Ону умнумаҥ. Миигин социальнай ситимнэргэ булан сахалыы кэпсэтэрбэр, суруйарбар төһүү буоларгыт эбитэ буоллар, махталым муҥура суох буолуо этэ. Быраактыката суох буоллахха, тылы толору баһылыыр уустуктардаах. Киэҥ араҥаҕа саха тылын үөрэтэр куурустар дэлэйэллэрэ буоллар, бэрт элбэх киһи үөрэтиэ этэ. Маны таһынан, култууранай дьаһаллар, холобур, маастар кылаастар эҥин сотору-сотору интэриниэтинэн эҥин ыытыллаллара буоллар... Маны таһынан, социальнай ситимнэргэ, интэриниэккэ ыччакка аналлаах саха тылын сайыннарарга туһуламмыт контент элбиирэ буоллар бэрт да буолуо этэ. Мин биир бэйэм “Злой Мамбет” килиибин бэркэ сэҥээрбитим.
-- Ольга, саха тылыгар интэриэһиҥ уонна кэпсээниҥ иһин махтал!
Дмитрий ИВАНОВ сэһэргэстэ.
