Сунтаар улууһун Сиэйэ нэһилиэгэр былырыыҥҥыттан ыла Никандр Николаевич уонна Лариса Афанасьевна Семеновтар мини-бэкээринэлэрэ аһыллан, дьон-сэргэ махталын, хайҕалын ылыан ылла. Бэкээринэни көрөөрү, хаһаайыннарын кытта билсиһээри, Семеновтар баай-мааны, килэйбит-халайбыт, киэҥ-куоҥ ытык уораҕайдарыгар сырыттым.
Аҕа баһылык
Ыал аҕа баһылыга Никандр Николаевич быыппастыгас быччыҥнаах, баабый курдук көрүҥнээх түс-бас дьоһуннаах киһи оскуоланы бүтэриэҕиттэн совхоз ыһыллыар диэри тракториһынан үлэлээбит, пятилетка аайы Бочуот дуоскатыттан түспэт, улуус биир төһүү механизатора эбит. Утары көрөн олорон, ама, бу бэйэлээҕи ханнык үйэ халбас хара күннэрэ буулаҕа-модун санаатын булгурутуой, сиртэн силистэммит сэниэлээх атахтарын бокутуой, буортан тирэммит болгуо сүһүөхтэрин тэмтэритиэй дии саныыгын.
Саҥа үйэҕэ Никандр Николаевич кэтэх ынахтарын электродойканан ыыр, отун-маһын үлэтин толору механизациялаабыт хаһаайын. Өссө сылгылардаах. Сыспай сиэллээхтэри отой кыра эрдэҕиттэн сэргиир, таптыыр, өрө тутар эбит. Дьөһөгөй оҕото барахсанынан ыйдаҥалаах киэһэ уһун унньуктаах суолу тэлэн истэххэ, үрдүк арҕаһыгар сүүс сулус толбоно тохтон үҥкүүлүүргэ дылы буолар, атынан айаннааһын киһи тулуурун, кыаҕын эрчийэр эрэ буолбатах, былыргы төрүт саха хаанын уһугуннарар, олоҕу сылыктыырга, сыаналыырга, тулалыыр эйгэлиин дьүөрэлэһиигэ үөрэтэр.
Сис ыал аҕа баһылыгын кытта сэһэргэһэ олорон, ахсым ат түөрт түөрэм туйаҕынан үөрэ-дьүөрэ үктэннэрэн, дьоруолатан дайытан, сиэллэрбэхтээн сикситэн, айаннатан астаран истэххэ, киһи кэрэнэн иэйэр, үтүөнү өйдүүр, өйө-санаата ырааһырар, санаата кынаттанар дииллэрин санаан кэллим. Сылгыны кытта алтыһар киһи майгылыын аламаҕай, олоххо, дьоҥҥо сыһыана оттомноох, дьоһуннаах буолар диэн өбүгэлэрбит сөпкө да этэллэр эбит.
Ыал ийэтинэн
Ыал ийэтэ Лариса Афанасьевна бааһынайдыы хааннаах, сып-сырдыгынан арылыччы көрбүт, лыҥкыначчы күлбүт, аҕыс ый алтыспытын курдук сардаҥалаах сирэйдээх, тоҕус ый тоҕуоруйбутун курдук күндэлэс ньуурдаах, сайаҕас бэйэлээх Далбар Хотун хаһааҥҥыттан эрэ күүппүт курдук халыҥ хаһаны хайыталыы быһан, эмис ойоҕоһу өрөһөлүү ууран, хартаны ханыылаан, күөрчэҕинэн күндүлээн, баай-чалбарыын сандалытын тарпытынан көрүстэ.
Лариса Афанасьевна ытык дьон ыччаттара, төрүт дьон төрүөхтэрэ эбит. Ийэтэ - Мария Кузьминична Лыткина - Хочо кулубатын суруксута, үүт чөллөрүүнүнэн уйгу-быйаҥы төлкөлүү турар түөнэ маҥан түөрэхтээх, албан аата аартык-аартык аайы лаҥкыначчы айаатаабыт киһи гиэнэ уон өргөстөөҕө Кууһума Лыткин иккис, эдэр кэргэниттэн күҥҥэ көрбүт соҕотох кыыһа. Лыткиннар удьуордара ууһаан-тэнийэн, саха норуотун тарбахха баттанар талааннаахтарын төрөппүттэрэ. Ол курдук биллэр уустар – Чокуур уустарын сыдьааннара: Лыыкка Уус, Дьорҕооло Уус, Өлөксөй Уус, о.д.а. Билиҥҥи кэм киэн туттар дьонноро: модельер-дизайнер Зинаида Понохова, “Айталы” Александр, Юрий Спиридоновтар, о.д.а.
Лариса уус төрүттэрин батан, туохтан да иҥнибэккэ иистэнэр, түүлээҕи да тигэр, оҕуруонан дьэрэкээн оһуордары да анньар, быысабайдыырын да сөбүлүүр, быһатын эттэххэ, “тыһы таба хоҥоруутун үстэ түмэ тардар”. Былыр имигэс тарбахтардаах бастыҥ иистэнньэги итинник сыаналыыллара.
Лариса Афанасьевна ийэ буолан, үс уол оҕону күн сиригэр көрдөрбүтэ. Уолаттар үһүөн спортсменнар, хапсаҕайдьыт тустуук быһыытынан республикаҕа биллэллэр. Ханнык да үлэттэн толлон турбат хоһуун үлэһиттэр. Сайын аар айылҕа айыы тыргыл тыынынан арылыйа тупсан, сир симэҕинэн сириэдийэ киэркэйэн, аҥаарыйа долгуйан турар кэмигэр чэчик симэхтээх чэлгийээнэ сыһыыларыгар, арыы-сүөгэй далбардаах араҕас ньээкэ кырдалларыгар от охсон куһуйаллар, кээһиилээх оттору хотуулаахтык кэчигирэтэллэр.
Улахан уол Арсен Дьокуускайга олорор, “Дохсун” спортивнай комплекс солбуйааччы директора. Анатолий – РДСЮШ Сиэйэтэҕи филиалын тренерэ, Артур 11 кылаас үөрэнээччитэ.
Ыал ийэтэ үөрэ-көтө, кэпсии-ипсии олордоҕуна, туох эрэ ип-ичигэс, сып-сырдык, ураты чэбдик салгын ил гынар. Тырымнас, тыгыалас түннүк таастарыгар күн сардаҥалара солотуу солко буолан суһумнуу, сандаара, күлүмнүү сыстыбыкка дылылар.
Сириэдийэр кэрэҕэ эрэнэри, сылаанньыйар эйэни олохсутары, ымманытар үөрүүлэри өрөгөйдөтөрү, олох дьикти көстүүлэринэн өрүкүтэри сатыыр Күн Күбэй Ийэ былырыыҥҥыттан ыла мини-бэкээринэ тэриммитэ, туналҕаннаах тусаһалаах биир ыал ийэтэ эрэ буолбакка, бүтүн нэһилиэги минньигэс килиэбинэн, амарах мичээринэн, ыллыктаах быһаарыытынан, ылыннарыылаах тылынан үөрүүлэрин үксэтэр, санааларын саргылыыр, олохторун оҥкуллуур ийэлэрэ буолбута. Бэкээринэҕэ дьон килиэп эрэ туһугар буолбакка, Лариса Афанасьевна тылын-өһүн истээри, сүбэ-ама ылаары, ас рецептэрин сурунаары, таҥас киэптэрин быстараары, оҕуруот рассадатын сакаастаары сылдьаллар.
Семеновтар килиэптэрэ – нэһилиэк киэн туттуута
Өбүгэттэн ситимнэммит сырдык иэйиилэрдээх үөрүү үрүччэлэрин бар дьонун сүрэҕэр-быарыгар сүүрүгүрдэр, иһийбит салгыҥҥа дьол сарыаллаах ырыаларын дьиэрэһитэр, сардаҥалаах ыраларынан сандалас сарсыарда көмүс күөрэгэйдэрин көччүтэр күөн туттар күндү киһилэрин туһунан Сиэйэлэр туох санаалаахтарын билистим.
Потапова Наталья Петровна, ФАП ылаабынай бырааһа: “Лариса Афанасьевна ИП тэринэн, биһиэхэ бэкээринэ аспыта – олус махталлаах дьыала. Олохтоохтор олус абыранныбыт. Килиэбэ минньигэһэ, үллүмэйэ. Оннооҕор, куораттан сакаастаан ыллаттараллар”.
Степанова Любовь Николаевна, “Радуга” детсад сэбиэдиссэйэ: “Семеновтар, дьэ, туруу үлэһит дьон. Туохтан да иҥнибэттэр. Техниканы кинилэртэн ордук билэр киһи суох. Лариса трактортан да, массыынаттан да, мотоциклтан да иҥнибэт. Собуоттаата да, ханна баҕарар тиийэр. Сүөһү-ас бэрийиитэ эмиэ бэйэлэрин илиилэригэр. Аны, бэкээринэ аһан, дьону-сэргэни абыраатылар. Урут Элгээйиттэн кэлэр килиэпкэ тииһинии суоҕа, уҥуох тостор уочаратыгар күҥҥүн-дьылгын ыытарыҥ, кыыһырсан да эккин-тириигин барыырыҥ ханна барыай. Билигин ватсап нөҥүө суруттаран баран, хаһан баҕарар кэлэн ылаҕын. Үтүрүйсүү-анньыһыы суох. Хаһаайыттар мэлдьи үөрэ-көтө көрсөллөр. Биир тылынан эттэххэ, абыранныбыт”.
Семенова Елизавета Прокопьевна, Сиэйэ орто оскуолатын омук тылын учуутала: “Маҥнайгытынан, Семеновтар дьоҥҥо барытыгар тэҥ эйэҕэс сыһыаннарын бэлиэтиэм этэ. Иккиһинэн, хаһан сололооххунан кэлэн килиэпкин ылаҕын. Күҥҥүн-дьылгын бараабаккын, ватсабынан уочарат тэрийбиттэрэ олус хайҕаллаах. Үсүһүнэн, килиэптэрэ наһаа минньигэс, тотоойу, улахан. Урукку оҕо сааспыт килиэбин курдук. Билигин истиһэ-истиһэ, атын нэһилиэктэртэн кытта сакаастаһан ылар буоллулар. Семеновтар килиэптэрэ – нэһилиэкпит киэн туттуута. Маннык үлэһит дьон – олохпут киэргэллэрэ!”.
Филиппова Елизавета Алексеевна, социальнай үлэһит: “Мин социальнай үлэһит буоларым быһыытынан, бэкээринэ биир саамай тирэх тэрилтэм. Лариса Афанасьевна төрүт таайа, революция иннигэр Саратов куоракка үөрэммит, меценат Иван Лыткины удьуордаан, нэһилиэгин дьонугар-сэргэтигэр көмөтө үгүс. Биһиги киниэхэ ис сүрэхпититтэн барҕа махталбытын тиэрдэбит. Үтүө санааҥ үйэлэргэ үтүөнэн эрэ эргийдин. Куруук үөрэ-көтө, бар дьоҥҥор эрэл тыынын саҕа, кэскили кэҥэтэ, саргыны салайа сырыт. Бар дьонун баараҕай баҕаналара. өһүллүбэт өһүөлэрэ, сээбэҥнээбэт сэргэлэрэ буолан олорбут эһэҥ Кууһума Лыткин курдук, биһиги нэһилиэкпит күндү көмүс ийэтэ буолан, дьулҕан дьолуоҥ чэчирии сириэдийдин!”.
Үлэни өрө туппут Семеновтар дьиэ кэргэттэрэ, аҕа баһын тосту олоруҥ, арыы-сүөгэй алааскыт араҕас далбарданнын, сыа-сыҕарым сыһыыгыт уостубат уйгуланнын, хайах-харта халдьаайыгыт быстыбат быйаҥнаннын!
Александра Григорьева
