От ыйын 5 күнүгэр “Таатта” баан килийиэннэригэр ыраас халлааҥа этиҥ эппитинии ыар сурах иһилиннэ. Бу күн баан лиссиэнсийэтин Арассыыйа Киин баана (Центробанк) былдьаан кэбистэ. Инньэ гынан, тигинэччи үлэлии олорбут баан биир үтүө күн эстэн хаалла. “Таатта” бааҥҥа биирдиилээн дьон эрэ буолбакка, Дьокуускай куорат урбаанньыттарын 80-90 % харчыларын итэҕэйэн эргитэн олорбуттара. Инньэ гынан, киин куоракка аччыгый уонна орто урбаан улаханнык эмсэҕэлээтэ. Ол содула аны хас да сыл устата ыараханнык дьайара саарбахтаммат.
Таатталарга сыһыана суох
“Таатта” баан 1990 сыл ахсынньы 20 күнүттэн ыла үлэлээбитэ. Дьиҥэ, баан аата улуу дьоммут уутуйан үөскээбит Таатта сиригэр туох да сыһыана суох. Бааны аан бастаан таатталар төрүттээбиттэр, онтон Иван Пантазьев ылбыт. Оччолорго баан силигилии ситэн, сайдан барбыта. Онтон кини Красноярскай бизнесменигэр атыылаабыт диэн буолар. 2012 сыллаахха Игорь Стернин диэн “Кедр” ЗАО КБ салайааччыта атыыласпыт. Онтон ыла бааны тэрийэн таһаарааччылар, бырабылыанньа хаста да уларыйа сылдьыбыт. 90-с сылларга кыахтаах улуустар бэйэлэрэ кэмиэрчэскэй бааны тэрийэн үлэлэтэр “муодалана” сылдьыбыттара. Ол кэнэҕэһин эстибитэ ("Майинский комбанк" эҥин). Билигин “Нерюнгрибанк” эрэ үлэлии олорор. Москубаттан дьаһанан олорбут Саха сиригэр бэрэпиискэлээх баан Таатта улууһугар туох да сыһыана суох. Билигин баан актыыбын кимнээх бас билэн олороллоро да биллибэт. Banki.ru дааннайдарыгар сигэннэххэ, 2017 сыл атырдьах ыйын 31 күнүнээҕи туругунан, “Таатта” баан саамай улахан бакыатын – 49,59 % Андрей Кобзон диэн киһи бас билэр эбит (сорохтор этэллэринэн, Андрей Кобзон аатырбыт ырыаһыт Иосиф Кобзон уола). Оттон 2017 сыл балаҕан ыйын 14 күнүнээҕи туругунан (“Таатта” баан официальнай саайтыгар сурулларынан) баан 50,33 % өлүүтүн Игорь Васильев диэн киһи бас билэр эбит.
Баан тоҕо эһиннэ?
“Таатта” баан балаһыанньата соччото суоҕун туһунан сурах хаста да күөрэйэ сылдьыбыттаах. Онуоха “ити сымыйа сурах” диэн кураанаҕы уоскута олорбуттара. Дьиҥэ, баан лиссиэнсийэтин биир күн иһинэн былдьаабаттар буоллаҕа. Моҥкуруут биир үтүө күн тосхойбот. Холобур, эрэдээксийэҕэ биир тэрилтэ бассаап бөлөҕөр суруйсубут скриншота баар. Онно ыам ыйын 5 күнүгэр биир үлэһит “биир чугастык билэр киһим кэргэнэ “Таатта” бааҥҥа үлэлиир. Кини этэринэн, балаһыанньа олус уустугурбут, онон харчыгытын күрэтиҥ, атын бааҥҥа счетта арыныҥ диир” диэбит. Онуоха буҕаалтырдара кыһамматах. Иньэ гынан, үптэрэ барыта умайдаҕа.
Сокуон быһыытынан, бааҥҥа уурдарыылаах физическэй сирэйдэр уонна биирдиилээн урбаанньыттар (ИПлар) харчылара уурдарыылары страховкалааһын Ааҕыныстыбатынан көмүскэллээхтэр. Ол гынан баран, ити 1 мөл. 400 тыһ. солк. эрэ диэри. Инньэ гынан, билигин умайбыт уурдарыылаахтарга 1,4 мөл. солк. “Сбербаан” уонна “Восточный” бааннар толуйаллар. Оттон 1,4 мөл. солк. элбэх уурдарыылаах чааһынай дьон уонна ИПлар баан моҥкуруукка баран сабыллыбытын кэннэ, онуоха ордубут актыыптарын атыыламмытын кэннэ, ону ылан үллэрэн сабаллар.
Оттон хааччахтаммыт эппиэтинэстээх уопсастыбаларга (ХЭУо, ООО) балаһыанньа уустук. Кинилэри үөһэ этиллибит сокуон көмүскээбэт. Ол эбэтэр, кинилэр уурдарбыт харчыларын моҥкурууттааһын процедуратын кэннэ, актыып атыыламмытыттан тобоҕун үллэрэллэр. Быраактыка көрдөрөрүнэн, 3-5 сыл устата барар моҥкурууттааһын кэннэ, баан баайа-дуола атыыланан, уурдарыылаахтарга барыларыгар тиийбэт. Онон, ХЭУолар таах кураанаҕы кууһар чинчилээхтэр.
Аны туран, хас биирдии бааннарга эриэйтин диэн тахсар. Бу саас “Таатта” баан эриэйтинэ түһэ сылдьыбыттаах эбит. Ол эбэтэр, баан биир күн эмискэ эстибэтэҕэ, онуоха төрүөттэр бааллара. Чэ, биисинэс диэн биисинэс буоллаҕа. Харчы эйгэтигэр хаһан баҕарар үөйбэтэх өттүттэн балаһыанньа тосхойуон сөп. Ол гынан баран, нэһиилэ турар баантан салалта бэйэтэ түөкүннээн балаһыанньаны уустугурдара өйдөммөт.
“Таатта” бааны бэрэбиэркэлээн баран, РФ ХК 160 ыст. 4 ч. (дьон итэҕэлин ылан баран үлүгэр үбү сиэһин, иҥэринии) холуобунай дьыаланы көбүттүлэр. Борокуратуура пресс-сулууспата иһитиннэрэринэн, харчыны баан Москубатааҕы филиалын каассатыттан устубуттар.
Бэрэбиэркэ быһаарбытынан, “Таатта” баан соруйан, бэйэтин хапытаалын искусственнайдык “тупсара сатаан” (хапытаала улахан буоллаҕына килийиэннэр киирэллэр) араас эпэрээссийэлэри, барыстаах сөбүлэҥнэри оҥорбут. Онтон сылтаан баан килийиэннэригэр харчыларын кыайан биэрэр кыаҕа суох суолга тиийбит. Маны таһынан, борокуратуура бэрэбиэркэтэ баан Москубатааҕы филиалыттан үгүөрү үбү уоран устубута биллибит. Билигин холуобунай дьыала чэрчитинэн силиэстийэ бара турар. News.Ykt.Ru иһитиннэрэринэн, москубатааҕы баантан 4 млрд солк. устубуттар.
Куорат урбаанньыттара: “Хайдах буолабыт?”
Ааспыт бээтинсэҕэ Мээрийэ улахан мунньахтыыр саалатыгар “Таатта” баантан эмсэҕэлээбит урбаанньыттар мустан мунньахтаатылар. Саала иһэ толору киһи, ыар салгын ыйанан турар курдук. Буолумуна, хара көлөһүннэринэн муспут харчылара биир үтүө күн умайан хааллаҕа. Онон айманаллара, долгуйаллара өйдөнөр.
Баан эстээтин кытары, биир өлүүгэ сылдьар эмсэҕэлээбит дьон тута күүстэрин холбоон бэйэлэрин интэриэстэрин көмүскэнэн барбыттара. Чахчы уопсай кыһалҕа дьону түмэр эбит. Эмсэҕэлээбит дьон тута оробуочай бөлөх тэринэн, уопсастыбаннаһы, былааһы кытары күүстээх үлэни ыыталлар. Ааспыт мунньахха эмсэҕэлээбит дьон (кинилэргэ ОНФ эҥин көмөлөһөр) атах тэпсэн олорон баар балаһыанньаны быһааран биэрэргэ “Таатта” баан быстах кэмнээх дьаһалтатын, Национальнай баан бэрэстэбиитэллэрин ыҥырбыттар да, кумардаан да көрбөтүлэр. Арай көрсүһүүгэ Федеральнай нолуок сулууспатын салайааччытын солбуйааччы, куоратааҕы борокуратуураттан эдэрчи киһи кэлбит. Бастаан утаа борокуруор тыл эттэ. Киһи иэҕэн ыларын курдук тугу да быһаарбата, мэлдьи буоларын курдук “дьуһуурунай тылларынан” кута турда. Онуоха мустубут дьон бастаан утаа тутан сии сыстылар. Борокуруор үрдүнэн-аннынан “кимнээхтэрэ биллибэт дьон харчыны суйдаппыттар” эҥин диэн эттэ. “Ким да тутулла илик, бэрэбиэркэ барар” диэн буолла. Онуоха “Баан эстибит күнүттэн 15 күн ааста. Тоҕо эһиги тарбаабыт ынах курдук үлэлиигит? Бу кэм устата харчыны уорбут киһи тас дойдуга күн анныгар сыламныы сытар ини” диэн кыыһырдылар. Диэх да курдук. “Бу киһиттэн киһи тугу да билиэ суох, таах сибиэ көрүнньүк эрэ курдук үлэлиигит” диэн дьарайан баран, салгыы Арассыыйа генеральнай борокуруоругар Юрий Чайкаҕа сайабылыанньа биэрэргэ эттилэр.
Нолуок сулууспатын бэрэстэбиитэлэ “биһиги уоргаммыт эһигини балаһыанньаҕытын өйдүүр. Инньэ гынан, туох сатанарынан утары бара сатыахпыт” диэтэ. Кини “баан салалтата биһиги көрдүүр докумуоммутун биэрэ илик, инньэ гынан, хас киһи эмсэҕэлээбитин эҥин ааҕар реестри оҥоро иликпит” диэтэ. Урбаанньыттар “биһиги от ыйын 3-4 күннэригэр нолуокпутун төлөөбүппүт. Ол гынан баран, баантан эһиэхэ харчыбыт тиийбэтэх. Ону хайдах гынаҕыт? Баҕа өттүнэн төлөөтүбүт да, харчы баан буруйуттан кыайан тиийбэтэх буоллаҕына син биир ыстарааптыыгыт дуо?” диэн ыйыттылар. Онуоха “хас биирдиигитин кытары туһааннаахтык үлэлиэхпит” диэн эрэл кыымын сахтылар.
Мустубут дьон “Алексей Стручкову ааттаан-суоллаан ыҥырбыппыт тоҕо кэлбэтэ? Итинник сыһыан былаас аччыгый уонна орто биисинэскэ сыһыанын ырылхайдык көрдөрдө” диэн сэмэлээтэ.
Аны туран, эмсэҕэлээччилэр биир санаанан “Национальнай баан маннык балаһыанньа үөскээбитигэр эппиэтинэһи сүгүөхтээх” дэстилэр. Кинилэр бааны кыраҕатык кэтээн олорор НБ тоҕо эрдэ дьаһаммата диэн төбөлөрүн сынньаллар. Аны туран, 4 млрд солк. устуохтарыгар диэри, Киин баан тоҕо тугу да билбэтэх-көрбөтөх буолан олордо? Хас биирдии бааҥҥа Киин баан бэрэстэбиитэлэ сыһыарыллан үлэлиир. Бу киһи хараҕа суох дуу, истибэт дуу диэн абардылар.
Содул ыарахан буолуо
Билигин бааны “ликвидациялааһын” ыытыллар. Маныаха эмсэҕэлээбит дьон “хамыыһыйаҕа биһигиттэн бэрэстэбиитэл баар буолуохтаах” диэн туруорсаллар. Сөпкө туруорсаллар. Баҕар отой да баан актыыбын атыыта биллибэтинэн-көстүбэтинэн ыытыллан, кэлин тиһэҕэр “баантан атыылыах айылаах туох да суох” диэн кэбиһиэхтэрин сөп. Аны туран, килийиэннэр бааны моҥкурууттаабакка санация оҥоруохха диэн туруорсаллар. АТБ баан эҥин эстэригэр санация оҥоһуллан өрүттүбүтүн санатабыт.
Мунньах кэннэ кэпсэппит дьонум (биллэр биричиинэнэн ааттарын-суолларын ыйбаттар) “балаһыанньа уустук, баҕар сорохтор биһиги харчыбыт умайбытыгар үөрэллэрэ буолуо да, ол кэлин куорат, өрөспүүбүлүкэ олоҕор бэрдэ суохтук дьайыаҕа” дэһэллэр. Кырдьык, киин куорат бүддьүөтүн баһыйар өттө аччыгый уонна орто урбаан нолуогуттан турар. Оттон “Таатта” бааҥҥа куорат урбаанньыттара бары да кэриэтэ уурдарыылаахтара. Онон, билигин кинилэр салгыы үлэлиир кыахтара суох буоллахтарына, куорат хааһынатын ким толорор? Онто да суох билигин бүддьүөккэ бэрдэ суох балаһыанньа үөскээбит ээ.
“Мин ититиини кытары ситимнээх биисинэстээхпин. Аҕыйах хонугунан кыһыммыт кэлиэ, онтон мин ылбыт хантараакпынан дьону итиинэн хаччыйар кыаҕым суох. Кинилэр онно буруйдара суох, мин да кыттыгаһым суох. Харчым барыта эһиннэ! Моҥкуруут буоллум. Хантараакпын толорботохпуна сууттаһан бэйэбин хаайыыга хатыыр кыахтаахтар! Нолуокпун да кыайан төлөөбөтүм, 15 үлэһиппэр хамнастарын биэрэр кыаҕым суох. Бэйэм кирэдьиитим да элбэх. Үлэһиттэрим бары оҕолоох-уруулаах, ипотекалаах эҥин дьон. Хайдах буолуохпун билбэппин”, -- диэн Олег диэн чахчы ыксаабыт киһи этэр. Бары да маннык балаһыанньаҕа киирдэхтэрэ.
“Таатта” баантан эмсэҕэлээбит урбаанньыттарга былаас өттүттэн көмө оҥоһулуннаҕына табыллар. Ол мэхэньиисимэ араас буолуон сөп – нолуоктан босхолооһун, түүлэһии сыанатын түһэрии, хантараак туолбатаҕыттан ыстараабын сотуу, кыра бырыһыаннаах кирэдьиити биэрии...
Аны туран, сыл устата Арассыыйаҕа 300-чэ баан эстибит. Ол эбэтэр, хас нэдиэлэ ахсын 1-2 баан “сойон” хаалар. Инньэ гынан, билигин эмсэҕэлээбит дьону көмүскүүр туох эрэ сокуон барыла ылыллара уолдьаспыт.
Дмитрий ИВАНОВ.
