Өрөспүүбүүлүкэ дьыалабыай эйгэтигэр Айсен Николаев инвестиционнай ыҥырыытын киэҥник дьүүллэһэллэр. Ил Дархан ити ыҥырыыта төһө да эһиилги сылга туһуланнар, онно өрөспүүбүлүкэ экэниэмикэтин кэнэҕэс сайдыыта эмиэ торумнанар. Онон тустаах дьону долгуппат буолуон сатаммат. Ыҥырыыга сыалы туруоруу – биллэр суол, оттон ону хайдах толоруу – туспа боппуруос.
“Якутия.Инфо” саайт эрэдээксийэтин кытары Саха сирин атыы-эргиэн палаататын (ТПП) вице-бэрэсидьиэнэ, ТПП бырамыысалыннас бэлиитикэтигэр, сыыппара экэниэмикэтигэр уонна күрэстэһиини сайыннарыыга Сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ Надежда Субурусская Ил Дархан ыҥырыытыгар туохха ордук болҕомто ууруллуохтааҕын, өрөспүүбүлүкэҕэ инвестиция килиимэтин сайыннарыы хайдах салаллыахтааҕын туһунан тус санаатын кытары үллэһиннэ.
ТПП эспиэрэ этэринэн, Саха сирин саҥа инвестицияҕа бэлиитикэтин тобуларга Айсен Николаев бэйэтин ыҥырыытыгар парламентарийдарга туһаайан буолбакка, хас биирдии киһини, уопсастыбаны кыттыһарыгар ыҥырбыта ордук биһирэнэр. Маныаха бастатан туран урбаанньыттар, олохтоох бэйэни салайыныы уорганнара, сайдыы институттара кыттыһар кыахтаммыттара кэрэхсэнэр. Субурусская бэлиэтииринэн, ыҥырыы ис хоһоонунан уонна чахчы олоххо киирэр кыахтааҕынан ордук тоҕоостоох. Маныаха икки пууҥҥа болҕомтону уурар:
- Ыҥырыыга Ил Дархан “рейтинг” диэн тылы лоп курдук биир этиигэ киллэрбит. Ыҥырыыны олоххо киллэрии күүһүн олохтуур инструменнары , өрөспүүбүлүкэ инвестицияны тардар кыаҕын чахчы олохтуурга салайбыт, олортон биисинэс-эйгэ икки хайысханы чорботор:
- Олохтоох урбаанньыттар көҕүлээһиннэрин учуоттааһын, кинилэри бөдөҥ инвестиция бырайыактарын олохо киллэриигэ кытыннарыы;
- күрэстэһии ырыынагар судаарыстыбанай кыттыгастаах тэрилтэлэри босхолооһун.
Инвестиция эйгэтэ хаачыстыбалаахтык уларыйарыгар, эспиэр этэринэн, араас рейтинг бырагыраамаларын уонна формальнай ирдэбиллэри толоруунан эрэ муҥурданыллыа суохтаах.
- Инвестор инвестиционай быһаарыныыны ылынарыгар киритиэрийдэргэ “хаспах” баар. Хас биирдии түһүмэххэ инвестор сири (территоияны) талыыга толкуйдууругар ыыр кыччаан биэрэр. Онуоха ол сир (территория) дьаһалталара бэйэлэригэр эрэ барыстааҕын талан буолбакка, инвестор тугу толкуйдуурун, ханнык быһарыныыны ылынарын эмиэ учуоттуохтаахтар. Холобур, инвесторга наадалаах процедураны ааһар күнүн болдьоҕун аччатыы соччо улахан оруолу оонньообот, бисинэһи үлэлэтиигэ тэхэньиичэскэй усулуобуйаны сымнатыы эрэгийиэҥҥэ инвестиция киириитигэр уонна инвестиция килиимэтэ “сылыйарыгар” соччо дьайбат. Биллэрин курдук, Аан дойдутааҕы баан ыытар Doing Business эриэйтинигэр Арассыыйа 2011 сыллаахха 120 миэстэҕэ турбут эбит буоллаҕына, бу сылга 31 миэстэҕэ таҕыста. Ол эрээри, Арассыыйаны Doing Business эриэйтинигэр киллэриигэ экэниэмикэ улаатыыта инвестиция киириитэ киллэриллибэтэҕэ. Дьыалабыай эргиир базовай ыстандаартарыгар сөп түбэһии биисинэскэ биллэн турар наадалаах, ол эрээри, билиҥҥи кэмҥэ инвестордары тардарга ол туһата кыра, - диир эспиэр.
Инвестордары тардарга тырааныспар, энергетика уонна телекоммуникация хааччахтарын быһаарбака эрэ дьаһанар уустук. Онон бу кыһалҕаны быһаарарга ГЧП уонна МЧП (судаарыстыбаннай уонна муниципальнай кыттыһыы) механизмнарын күүскэ туһаннахха биирдэ быһаарыахха сөп. Итибастатан туран инфраструктураны сайынарыыны кытары быһаччы сибэстээх. Инфраструктура мөлтөхтүк сайдыбыт Саха сирин киэҥ-нэлэмэн сиригэр бөдөҥ биисинэһи үлэлэтии барыһа суох. Инньэ гынан, Надежда Субурусская этэринэн, өрөспүүбүлүкэ нормативнай базатыгар ис инвестицияны тардарга усулуобуйаны тэрийэр курдук киллэриэхтээхпит.
- Ил Дархан урбаан Коордиционнай Сэбиэтигэр инвестиция блогун киллэрэ туһунан көрүүтэ саамай сөптөөх. Саха сирин урбаанньыттара уонна инвестицияны сайыннарар институттар, потенциальнай инвестордар бэрэстэбиитэллэрэ инвестиция бырйыактарын олоххо киллэриигэ хайаан даҕаны уопсай былаһааккалаах буолуохтаахтар, - диэн эспиэр түмүктүүр.
