ДЬИЭ СЫАНАТА: түһүө дуу, үрдүө дуу?

Дойдубутугар “дирбиэннээх-дарбааннаах”, ону тэҥэ сир-буор аннынан уларыйыы-уларытыы бөҕө буола турар. Тыын суолталаах кыһалҕабыт – дьиэ-уот боппуруоһугар эмиэ.

Аҕыйах сыллааҕыта “Кириисис саҕаланна. Үп-харчы кыһарыйда. Дьиэ сыаната, дьэ, түһэр буолла” диэбиттэрэ. Сыана маҥнай утаа түһүөх курдук буолан иһэн, төттөрү өрө “көтөн” тахсыбыта. Оттон билигин “Ипотека бырыһыана үрдээтэ, өссө да үрдүүр чинчилээх. “Вторичнай” ырыынак дьиэтигэр “спрос” түһүө. Хата, ол оннугар саҥа тутулла турар дьиэлэр ыарыахтара” дэһэллэр. Дьэ, хайдах буолар...

“Малосемейка” үйэтэ бүттэ дуо?

“Малосемейкалар” Дьокуускайга, сүрүннээн, Лермонтов, Горькай, Чайковскай уулуссаларыгар бааллар. Бу 1980-1990 сс. тутуллубут дьоҕус эрээри, туһунан куукуналаах, биирдии хостоох кыбартыыралар. Улахан (30 кв.м.) уонна кыра (22 кв.м.) иэннээхтэр бааллар.

Кириисис саҕаланаатын кытта, 2014-2015 сс., 1 кв. м. 130 тыһ. тиийэ омуннаахтык үрдүү сылдьыбыта. Кыра иэннээх дьиэ сыаната 2.5 мөл. солк. тиийбитэ. Билигин куорат киинигэр саамай ыараабыта улахан иэннээҕи 2.3-2.5 мөл. солк. ылыахха сөп. Ол эбэтэр, 1 кв.м. 70-80 тыһ. солк.буолан тахсар. Кытыы сиргэ боростуой өрөмүөннээҕи (бу дьиэлэр биир итэҕэстэрэ диэн үгүстэрэ тутуллуохтарыттан ыла өрөмүөннэнэ иликтэр) 1.5-1.7 мөл. солк. да биэрэллэр эбит.

Куорат “малосемейкалара”, дьиҥэ, оннук үлүгэр эргэлэрэ суох. Ол эрээри тоҕо эрэ туруктара олус мөлтөх. Үксүн куортамҥа турар буолан эбитэ дуу. Билэр дьонум кэпсииллэринэн, чэпчэки сыанаҕа арыандалыыр буоланнар, ускул-тэскил сылдьар, иһэр-аһыыр дьон куортамнаһаллар үһү. Лермонтов уулуссатыгар баар “малосемейкалар” көрүдүөрдэригэр арыгы-табах сыта иҥэн хаалбыт.

Маннык дьиэлэри куорат киинигэр ыйга 15-18 тыһ. солк., оттон кытыыга миэбэлэ суоҕу, мөлтөх өрөмүөннээҕи 10-12 тыһ. солк. куортамныыллар.

Устуудьуйаҕа тууһугуран эрэллэр

Билигин “малосемейкалары” устуудьуйа-кыбартыыралар солбуйдулар. Төһө да туспа куукуната суоҕун үрдүнэн (биир киэҥ хос, суунар сирэ, туалета эрэ туспа баар) дьон “сибиэһэй аата сибиэһэй” диэн устуудьуйалары атыылаһар буоллулар. Саҥа дьиэ үрдүгэ, сырдыга – чыҥха атын. Аны сыананы көтөҕөөрү, үгүстэр “толору миэбэллээн атыылыыбыт, “заезжай и живи” диэн кэбиһэллэр. Тыаттан киирэ сылдьар дьон, биллэн турар, бэлэм дьиэни көрдүү сатыыллар.

Куорат киинигэр үчүгэй өрөмүөннээх, миэбэллээх устуудьуйаны (ортотунан, 27 кв.м. иэннээҕи) – 3 мөл., оттон кытыы сиргэ 2.5-2.8 мөл. солк. атыылаһыахха сөп. Бу кыбартыыраны үксүн соҕотох дьон, эдэр ыаллар эбэтэр төрүппүттэр устудьуон оҕолоругар атыылаһан биэрэллэр.

Саҥа тутулла турар дьиэлэр

“Новостройка” диэн ааттыыр саҥа тутулла турар дьиэни маҥнай атыыга таһааралларыгар сэҥээрэр киһи аҕыйах этэ. Ороскуоттарын кыайан уйуммакка, саҥа үлэлээн иһэн, тутуу сорох хампаанньата тута моҥкуруут баран хаалбыта. Инньэ гынан дьону-сэргэни куттаан кэбиспиттэрэ.

Кэлиҥҥи сылларга сыаната арыый удамыр буолан, “новостройкаларбыт”, төттөрүтүн, тоҕоостоох буолан таҕыстылар. Аны туран, “дьоҕус тутуу хампаанньалар үлэлэрин тохтотор” туһунан саҥа сокуон тахсан, “ажиотаж” буолуох курдук. Икки-үс риэлторскай хампаанньаларга “сыл аҥаарын, сыл кэриҥинэн тутуллан бүтэн үлэҕэ киириэхтээх дьиэлэргэ төһө кыбартыыра атыыга баарый?” диэн ыйытыылаах эрийэ сырыттым. Соһуйуох иһин, куорат киинигэр эрэллээх тутуу хампаанньларын киэннэрэ хайыы сахха атыыланан бүппүттэр. Саамай үөһээҥҥи уонна алларааҥҥы этээстэргэ эбэтэр адьас кытыыга эрэ баар бэрт аҕыйах кыбартыыра ордон хаалбыт. Арай саҥа түөлбэлэргэ – “Прометейга”, 203 мкр. атыыга син бааллар. Төһөнөн үлэҕэ сотору киирэр да, соччонон сыаната ыараан биэрэр. 203 мкр. саҥа тутулла турар дьиэҕэ “черновой” барыйааннаах 40 кв.м. иэннээх 1 хостоох кыбартыыраны 3-3.2 мөл. атыылаһыахха сөп. Оттон өрөмүөннээхтэр 3.6 мөл. солк. саҕалаан бааллар. Куорат кытыыларыгар ДСКҕа, Бүлүүлүүр аартыкка, Можайскай аатынан уулуссаҕа уо.д.а. биллэ чэпчэкилэр. Манна кыһалыннахха, 1 кв.м. 60-70 тыһ. солк. булуохха сөп.

Бэлэм дьиэттэн “новостройкалар” 800-1 мөл. тыһ. солк. кэриҥинэн чэпчэкилэр. Ити – куорат киинигэр. Холобур, циркэ эргин 2 хостоох үчүгэй өрөмүөннээх дьиэни 5.5 мөл. солк. атыылыыр эбит буоллахтарына, бу оройуоҥҥа саҥа тутулла турар дьиэҕэ 4.5 солк. бааллар.

КПД иннин биэрбэт

Саҥа дьиэҕэ харчылара тиийбэтэх дьон КПДга анньыһааччылар. Дьиҥэ, дьиэ төһөнөн эргэрэр да, соччонон сыаната түһүөхтээх. Ону баара, КПД сыаната эмиэ үрдээбит.

КПД – бөдөҥ паныалынан тутуллубут дьиэ. 4-5 этээстээх буолар. Дьокуускайга, сүрүннээн, 1980-1985 сс. тутуулар бааллар. 1970-1975 сс. да түбэһиэххэ сөп. Ханна баарыттан, дьиэ туругуттан, хайдах өрөмүөннээҕиттэн, о.д.а. ирдэбиллэринэн көрөн сыанатын быһаллар. Куорат киинигэр, чуолаан эттэххэ “Старый город” диэки биир хостоохтор 3.3-3.5 мөл. солк. атыылыыллар. Оттон икки хостоохтор 4 мөл. солк. лаппа үрдээбиттэр. Холобур, Ярославскай уулуссатыгар боростуой өрөмүөннээх, 1980 сыллаах 2 хостоох дьиэни 4.2 мөл. солк. атыылыылларыгар түбэстим.

Былырыын уонна быйыл: туох уларыйыы тахсыах курдугуй?

“Правовой центр недвижимости” ХЭТ генеральнай дириэктэрэ Аркадий Назаровтан аҕыйах ыйытыыга хоруйдууругар көрдөстүм.

– Бу сылга дьиэ сыанатыгар туох уларыйыы тахсыах курдугуй: түһүөх дуу, үрдүөх дуу...

– Былырыыҥҥы олуннньу ый сыанатын кытта тэҥнээтэххэ, кыбартыыра сыаната биллэ үрдээтэ. Ордук саҥа тутуллар дьиэлэргэ. Олорго 5-10 % эбилиннэ. Долевой тутууну тохтотор саҥа сокуон тахсыбыта. Онуоха эбии НДС үрдээн биэрэн, тутуу матырыйаала эмиэ ыараата. “Вторичнай ырыынак” дьиэлэрэ бу сыл ортотуттан үрдүүр чинчилээхтэр.

– Ипотека %-на эмиэ үрдээтэ. Билиҥҥи туругунан бааннар төһөҕө биэрэн олороллоруй?

– Тохсунньу 14 күнүттэн Сбербаан, ВТБ бааннар ипотекаларын1 %-нан үрдэттилэр. Өссө үрдэтиэхпит дииллэр. Билигин ипотеканы, ортотунан, 10.5 %-ҥа биэрэ олороллор.

– Оччотугар дьиэҕэ “спрос” түһүө дии саныыгын дуо?

– Билигин улахан хамсааһын өссө тахса илик. Сыана эмиэ улаханнык уларыйа илик. Дьиэ атыылаһар дьон ахсаана аҕыйаата диэбэппин.

– Билигин дьон хас хостооҕу ыла сатыырый? Ханнык оройуоҥҥа?

– Ордук 2 хостоох кыбартыыралары ыла сатыыллар. Үгүстэр 2-2.5 мөл. солк. иһинэн харчылаахтар хостору, устуудьуйалары көрдөнөллөр. Куорат киинэ хаһан баҕарар “спростаах”. Саҥа сайдан эрэр түөлбэлэргэ – 203, “Прометейга”, ДСКҕа ылаллар. 16-с кыбартаал эмиэ сайдан эрэр диэхпин сөп. Чуумпу түөлбэ диэн сөбүлүүллэр.

– Уу харчынан ылааччылар бааллар дуу?

– Дьиэ атыылаһар дьонтон 1/4-дэ уу харчынан ылаллар. Ити – урукку дьиэлэрин атыылаан баран саҥаны ылар дьон. Саха сирин хас 5-с олохтооҕо өрөспүүбүлүкэ таһыгар дьиэ атыылаһар буолла. Краснодар, Калининград диэки.

Сыана 2019 сыл тохсунньу ыйынааҕы туругунан маннык

Росстат чахчыта – хараҕы баайыы

Арассыыйа араас эрэгийиэнин олохтоохторо дьиэ атыылаһарга харчыны хас сыл мунньуохтарын сөбүн туһунан Росстат бу курдук сабаҕалааһыны оҥордо. Сабаҕалааһын буолуо дуо, Росстат бэйэтин суотунан-учуотунан бигэргэппит чахчыта.

Москубаҕа орто хамнастаах, үптээх олохтоох киһи биир хостоох кыбартыыраны атыылаһарыгар 12 сыл хамнаһын мунньуон наада эбит. Оттон Дьокуускай олохтооҕо 8 сыл хамнаһын ууруннаҕына, 1 хостоох хайа талбыт дьиэтин ылыан сөп үһү. Өскөтүн ыйдааҕы хамнаһыттан биирдэ солкуобайы туттубакка эрэ уурунан истэҕинэ (тугу аһыыр-таҥнар бэйэтэ буоллаҕай?)

Хамнастарын итинник мунньунан Арассыыйа үрдүнэн саамай түргэнник, дөбөҥнүк дьиэлэниэн сөп Чукотка автономнай уокуругун олохтоохторо. Кинилэр, Росстат бэлиэтээбитинэн, ыйга, ортотунан, 94 000 солк. “өлөрөллөр” эбит. Кинилэр 5 сыллааҕы хамнастарын мустахтарына, дьиэ – бэлэм. Ямал-Ненец автономнай уокуругун уонна Магадаан дьоно 6 сыл муһуохтарын наада.

Сахалин уонна Камчатка олохтоохторо 7 сыл муһуохтарын сөп. Тюмень уобалаһын, Ханты-Мансийскай уокурук олохтоохторо сахалар курдук эмиэ 8 сыл. Санкт-Петербург, Мурманскай уобалаһын дьоно 9 сыл. Испииһэккэ бүтэһигинэнЧечня, Адыгея (19 сыл), Кабардино-Балкария, Хотугу Осетия (20 сыл), Дагестан, Ингушетия (21 сыл) киирбиттэр.

Арассыыйа үрдүнэн чэпчэки сыаналаах кыбартыыра Челябинскай уобаласка Уй өрүс кытылыгар баар эбит. Онно 2 хостоох кыбартыыраны 170 000 солк. атыылыыллар үһү.

***

Бу чахчы буолбатах “чахчыттан” курустук үөһэ тыыныахха эрэ сөп.

Бэлэмнээтэ Диана КЛЕПАНДИНА.