Саха сирин алмаас дивиденнээх аҕыс улууһун дьылҕатын сырдатан баран бырамыысыланнас бөдөҥ тэрилтэтин АЛРОСАны ахтан ааһар тоҕоостоох. АЛРОСА аахсыйалара Саха сирин бырабыыталыстыбатын уонна алмаас хостооһунун содула биллэр кэккэ оройуоннарын бас билиитигэр киирэр. АЛРОСА социальнай боппуруоска генеральнай дириэктэрин солбуйааччы Алексей Дьячковскайдыын сэһэргэһиибит дивиденд эрэ туһунан буолбата. Ыстаат сарбыллыытын, хампаанньа сорох салаатын өрөспүүбүлүкэ таһыгар таһаарыы, үлэни чөлүгэр түһэрии туһунан үгүһү кэпсэттибит.
– Алексей Прокопьевич, АЛРОСА дивиденнэрэ хаһааҥҥыттан көрүллэр буолбуттарай?
– АЛРОСА хампаанньа 1992 сыллаахха аахсыйалаах уопсастыба буолбута. Ити сылтан Саха сири бырабыыталыстыбата уонна алмаас провинциятын улуустара аахсыйаны ситиһэр кыахтаммыттара. Маҥнайгы дивиденнэри 1995 сыл түмүгүнэн 1996 сылтан төлөөбүттэрэ. Соторутааҥҥа диэри дивиденд кээмэйэ наһаа улахана суох этэ. Холобур, АЛРОСА 2010 сыллаах үлэтин түмүгүнэн аахсыйа 1 %-на ананар улуустарыгар 18 мөл. 300 тыһ. солк. көрүллүбүтэ. Онтон 2019 сыллаахха (2018 сыллаах үлэ түмүгүнэн) дивиденд кээмэйэ 40 төгүл улаатта! Сууматын ааҕан таһаардахха, хас биирдии улууска 740 мөл. солк. тэҥнэһэр.
– Дивидеҥҥэ көрүллэр харчы эмискэ үрдээбитэ тугу кытта сибээстээҕий?
– Хампаанньа ороскуотун (хоромньутун) аччатарга уонна дохуотун (барыһын) улаатыннарарга күүстээх үлэ барбыта. Ол үлэ түмүгэ АЛРОСА-ҕа эрэ буолбакка, Саха сиригэр, алмаас провинциялаах аҕыс улууска эмиэ үтүө сабыдыаллаах буолла. Итиэннэ, биллэн турар, алмаас-бирилийээн аан дойду ырыынагар үчүгэй быһыы-майгы, балаһыанньа (конъюнктура) үөскээбитэ буолар.
– Өскөтүн АЛРОСА аахсыйатын дивиденин улуустарга үллэрэргэ кыттыһаргыт буоллар, көрүллэр үбү хайдах тыырыа этигитий?
– Олохтоох былаас өрөспүүбүлүкэ нэһилиэнньэтин, хайдах-туох балаһыанньалааҕын, кыһалҕатын ордук билэр. Биһиги дивидент үбүн үллэрэргэ кыттыспатахпыт. Кыттыһа да сатаабаппыт. Улуус баһылыктарын кытта конструктивнай сыһыаннаахпыт. Дивиденд харчыта улуус бүддьүөтүгэр барар. Дьокутааттар Сэбиэттэрин мунньаҕын, дьүүллэһиитин, олохтоохтору кытта кэпсэтии түмүгүнэн харчы туохха ананарын быһаараллар.
Арай Ньурба (Ньурбатааҕы ХБК) уонна Өлөөн (Үөһээ Муунатааҕы сир баайын хостуур сир) оройуоннарын кытта социальнай-экэнэмиичэскэй сайдыыга сыһыаннаах дуогабары түһэрсэбит. Дуогабар чэрчитинэн бу икки улууска дивиденд харчытын таһынан сыл аайы 320 мөл. 100 тыһ. солк. эбии көрөбүт. Бу харчыны туохха аныырга, хайдах тыырарга этиибитин киллэрэбит эрээри, сүрүн быһаарыыны олохтоох салалта бэйэтэ ылар. Биһиэхэ иһитиннэрии оҥороллор. Онон харчы ханна барарын билэ-көрө олоробут.
– Хампаанньа дивиденнэрин харчытын үллэрэргэ бэйэҥ көрүүлээҕиҥ, этиилэҕиҥ буолуо.
– Алмаас провинциятынан ааттанар улуустар олохтоохторун үчүгэй хаачыстыбалаах, ыраас иһэр уунан хааччыйар туһунан боппуруоһу көтөҕө сылдьыбыппыт. Маннык кыһалҕа бу эрэ улуустарга буолбакка, Саха сиригэр бүттүүнүгэр турар. Сунтаар, Ньурба оройуоннара манна үлэлэһэллэр. Атыттар да ылсан эрэллэр. Билигин АЛРОСА Бүлүү эҥээр нэһилиэнньэни ыраас уунан хааччыйар туһунан өрөспүүбүлүкэтээҕи бырагыраамаҕа кытта сылдьар. Дивиденд үбүн таһынан Үүнэр көлүөнэ пуондатын нөҥүө сылга эбии 150 мөл. солк. көрүллүөхтээх. Бырагыраамаҕа кыттар уопсай суумабыт 800 мөл. тэҥнэстэ. Өссө төгүл бэлиэтээн этэбин: бу харчы Ньурба уонна Өлөөн улуустарыгар дивиденд үбүн уонна СЭР дуогабарын таһынан көрүллэр. Онуоха Кэлэр көлүөнэ пуондатын нөҥүө биһиги өрөспүүбүлүкэҕэ сыл аайы 800-900-түү мөлүйүөнү ыытабыт.
– Алексей Прокопьевич, маннык ыйытыылаахпын. Аан дойдуга алмаас-бирилийээн ырыынагар наадыйыы эмискэ түһэн, 2019 сылга хампаанньа бородууксуйатын батарыы намтаата диэн АЛРОСА иһитиннэрэн турар. Балаһанньа бу сылга көнүө дии санаабыппыт, пандемия туран хаалла. Дьон мааска атыылаһар түбүгэр түстэ. Эгэ, бирилийээн атыылаһа сүүрүөхтэрэ дуо. АЛРОСА хампаанньа дивиденнэрин туһунан тугу этиэххин сөбүй?
– Дивиденд дохуоттан (барыыстан) төлөнөр. Быйыл төһө үп көрүллэрин-көрүллүбэтин билигин этэр уустук. 2018 сылтан өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүгэр уонна оройуоннарга харчы икки чааһынан төлөнөр. 2019 сыллаах үлэ түмүгүнэн маҥнайгы чааһын өссө ааспыт сыл бүтүүтэ ыытан турабыт. Иккис чааһын былаан быһыытынан быйыл ыытыахтаах этибит. 2020 сылга туох күүтэрий? Пандемия хаһан бүтэрэ биллибэт буолан чопчу хоруйдуур күчүмэҕэй. Маннык уустук кэмҥэ дьон, биллэн турар, бирилийээн туһунан санаабат. Ол гынан баран, АЛРОСА эрдэ ылбыт үлэтин, былаанын олоххо киллэрэр соруктаах. Үлэ барар. Бу ыйга, чопчулаан эттэххэ, атырдьах ыйыгар, тохтоон турбут сорох производствобыт үлэтин салгыаҕа. Онтон балаҕан ыйыттан сүрүн актыыптарбыт үлэҕэ тахсыахтара. “Простой” буолан, болдьохтоох кэмҥэ үлэлээбэккэ олорбут үлэһиттэрбит хамнастарын 2/3-һүн ылаллар. Хампаанньа кэллэктииби сарбыйбат, оннунан хаалларар интэриэстээх. Биһиги хас биирдии үлэһиппитин сыаналыыбыт. Инникитин да маннык сыалы-соругу туруорунан үлэлиэхпит диэн этэбин.
– Саарбаҕалыыр курдукпун. Куйаар ситимигэр, мессенджердэргэ АЛРОСА ыстаата сарбыллар, сорох салаата өрөспүүбүлүкэ таһыгар көһөр диэн ис хоһоонноох суруктар тарҕаналлар.
– Мииринэйгэ хампаанньа 6 тыһ. үлэһитэ сарбыллыбыт үһү диэни мин эмиэ ааҕан турабын. Ити – сымыйа. Аҥаардас Мииринэй оройуонугар биһиги хампаанньабатыгар 24 тыһ. тахса киһи үлэлиир. Кэккэ уларыйыылар тахсаннар хас да сүүс ыстаат сарбыллыыга түбэстэ. Ырыынак күн бүгүҥҥү туругун учуоттаан, оптимизацияҕа барарга күһэллэбит. Ол гынан баран сарбыллыыга түбэспит үлэһит атын ханнык баҕарар иллэҥ миэстэҕэ көһөн биэриэн сөп. Куйаар ситимигэр “АЛРОСА өтөрүнэн аны саҥа үлэһиттэри ылбат үһү” диэн сурах оргуйа олорбута. Сарбыллыыга түбэспит бэйэбит үлэһиттэрбитин үлэнэн хааччыйаары итинник дьаһалы ылыммыппыт. Алмаас-бирилийээн салаатын үлэтэ-хамнаһа аан дойду үрдүнэн атахтанна. Хампаанньаны бигэ туруктаах хаалларар туһуттан биһиги эмиэ анал быһаарыныылары ылынан олоробут. Кириисис син хаһан эмэ бүтүө турдаҕа. АЛРОСА бу кириисистэн сүтүгэ суох, чиҥ тирэхтээх тахсыахтаах.
– Дьиҥэ, итини киһи барыта өйдүүр. Сарбыллыыга түбэһэ илик киһи...
– Киллэрэр харчы, дохуот түһэ турдаҕына, хомойуох иһин, харчыны урукку кээмэйинэн ороскуоттуур, туттар сатаммат. Маннык түгэҥҥэ хампаанньабытын эһэрбитигэр тиийэбит. Сүүһүнүнэн буолбакка, тыһыынчанан киһи үлэтэ суох хаалар кутталланар. Ити – экэниэмикэ сокуона. Кириисис бүтүө. Эппитим курдук, күһүн үлэбит, оҥорон таһаарар бородууксуйабыт кээмэйин улаатыннарыахпыт.
– Хампаанньа сулууспалара Мииринэйтэн Новосибирскайга көһөллөрө салҕанан барыа дуо?
– Новосибирскайга “Общий центр обслуживания” (ОЦО) баар. Онно уопсай бухгалтерия, АУП атын структуралара бааллар. Мииринэйтэн Новосибирскай ОЦО-тугар 120 дуоһунас көһөрө былааннанар.Онно эбии “Якутинипроалмаз” институппут кыһалҕалаах олорор. Мииринэйгэ “олорон” улахан ырыынакка тахсарыгар күчүмэҕэйдээх эбит. Ол иһин сорох салаатын Новосибирскайга көһөрөр соругу туруордубут. Улахан ырыынакка киирэн үлэ тэтимириэ. Исписэлиистэр Новосибирскайга көһөн баралларыгар этии киллэрэбит.
– “АЛРОСА туруга Эмиэрикэ дьиэ хаһаайкаларын настарыанньаларыттан тутулуктаах” диэн этэн аһардыҥ. Итини хайдах өйдүөххэ сөбүй?
– Көр-күлүү курдук этэбин. Ол эрээри, баар суолу эттэххэ, аан дойдуга бирилийээн 60 %-на АХШ-гар атыыланар. Бу дойду ырыынагар төһө наадыйыы баарыттан биһиги бородууксуйабыт сыаната эмиэ тутулуктанар. Оттон бирилийээҥҥэ наадыйааччылар – дьахталлар.
– Алексей Прокопьевич, маҥнай саҕалаабыппытыгар – хампаанньа аахсыйаларыгар, дивиденнэригэр – төннүөх. Саха сиригэр (25.0002 %) уонна алмаас провинциялаах аҕыс улууска (8,0003 %) көрүллэр аахсыйалары устуохтарын сөп үһү диэн кэпсэтиилэр иһиллэллэр. Бу төһө оруннаах сонунуй? Бүгүҥҥү күҥҥэ, балаһыанньаҕа төһө тоҕоостооҕуй?
– Хампаанньа оннооҕор күннээҕи сонунугар, кэпсэтиитигэр итинник сураҕы истэ иликпин. АЛРОСА хампаанньа өрөспүүбүлүкэ дохуотугар улаханнык дьайар. 2018 сылга диэри Саха сирин Бырабыыталыстыбатын бэрэссэдээтэлин солбуйааччытынан үлэлээбитим. Ол иһин бырабыыталыстыба да, улуус салалтата да КВО-статуһу хаалларарга интэриэстээхтэр диэн этэр кыахтаахпын. Хампаанньа хаһан даҕаны утары барбатаҕа. Саха сирэ – төрөөбүт дойдубут. Өрөспүүбүлүкэбит сайдыан, олоҕу кытта тэҥҥэ хардыылыан баҕарабыт. Уонна инникитин да оннук сыаллаах үлэлиэхпит. Туохха барытыгар кэм-кэрдии, бириэмэ наада. Хампаанньаны чөлүгэр түһэрэргэ былааннаах, киэҥ соруктаах олоробут. Үлэ барар.
Сергей СУМЧЕНКО матырыйаалын Диана КЛЕПАНДИНА тылбаастаата. ТайгаПост.
