Саха норуотун Арассыыйаҕа эрэ буолбакка, омук дойдутугар тиийэ аатырдыбыт, айылҕаттан талааннаах, киэн туттар, ытыктыыр, таптыыр модельербыт Августина Филиппованы кытта “Киэргэ” ювелирнай дьиэ 2-с этээһигэр аһыллан үлэлии турар “Симфония вечной мерзлоты” быыстапкатын саалатыгар көрсөн кэпсэттибит.
– Эйигин айылҕаттан айыллан төрөөбүт тарбаҕар талааннаах диэтэхпитинэ, сыыспат буолуохтаахпыт.
– Бэйэм Горнай улууһун Кировскай нэһилиэгин Харыйалаах алааһыгар, айылҕаҕа, төрөөбүтүм. Онон эбитэ дуу, миигин алааһым тыына мэлдьи тарда турар. Онон айылҕаттан сахалыы куттаахпын. Бэйэм оҕо эрдэхпиттэн үчүгэйдик уруһуйдуубун.
Москубаҕа Суриков аатынан институт бэлэмнэнии кууруһугар үөрэнэ сырыттахпына, биир преподаватель: “Эйиэхэ айылҕаттан талаан баар, сүрэхтээх эрэ буолуоххун наада. Үрдүк үөрэх эйиэхэ наадата суох”, – диэбитэ. Онно, өлүү болдьохтоох, кыыс оҕом ыалдьан, үөрэхпин хаалларан, дойдубар төннүбүтүм. Ол кэнниттэн, 1981 сыллаахха, художественнай училищеҕа киирэн, туйгуннук үөрэнэн, кыһыл дьупулуомнаах бүтэрбитим. Уильям Шекспир “Отелло” трагедиятыгар дьупулуомум үлэтин көмүскээбитим. Эксээмэни туттарарбытыгар Москубаттан Турнин диэн киһи кэлэн туппута. Кини дойду ханнык баҕарар художественнай үрдүк үөрэҕэр эксээмэнэ суох киирэрбэр ыйыы-кэрдии биэрбитэ.
– Ону салгыы үөрэнниҥ дуу?
– Дьылҕам үөрэттэрбэтэ. Художественнай үөрэхпин салҕаппата. Билигин санаатахпына, айылҕа биэрбит талаана эйиэхэ күүскэ бэриллибит буоллаҕына, эн классическай үөрэххэ киирдэххинэ, ону сотон кэбиһэр эбит. Каноҥҥа киирэн хаалаҕын. Онно киирдэххинэ, эн алааһыҥ тыына, өбүгэҕиттэн бэриллибит Үөһээттэн айдарыыҥ, норуотуҥ үйэлэри уҥуордаан кэлбит үтүө үгэһэ куотан хаалар. Ону бэйэм эппинэн-хааммынан билэ сылдьабын. Сахалыы ис кутуҥ этитэр курдук. Ол иһин да буолуо, ханнык баҕарар таҥаһы үчүгэйдик сыныйан көрдөхпүнэ, миэхэ сурук курдук арыллан, көстөн кэлэр. Бу таҥас хантан айыллан хайдах кэлбитин кэпсээн биэрэр.
Бу үбүлүөйдээх сылбар Үөһээҥҥилэр билиҥҥиттэн “бэлэмнэн” диэн кымньыылыыр курдуктар, доруобуйабын да харыстаппаттар.
Олох тэтимэ эйигин син биир кымньыылаан сорук биэрэр, ол соругу толоруох тустааххын. Бииртэн биир сорудах Үөһээттэн кэлэ турар. Аны ону толорботоххуна, охторон кэбиһиэх курдуктар. Сороҕор ыарытыннарар даҕаны. Ол иһин хайыахпыный... куруук үлэ үөһүгэр сылдьабын. Аны бу сорудах буолаары турар сабыытыйанан кэлэр. Ону мин бэйэм да билбэппин.
– Оҕо эрдэххиттэн саха таҥаһыгар интэриэс үөскээбит эбит дии.
– Быыкаайык кыысчаан эрдэхпиттэн кинигэни ааҕар буолан барбытым. Серошевскай үс туомнаах “Якуты” диэн кинигэтэ сөбүлээн ааҕар “энциклопедиям” буолбута. Бу кинигэни 5-с кылааска үөрэнэ сылдьан, оннооҕор түүн ыбылы кууһан баран, минньигэс баҕайытык утуйан хааларым. Оннук ис сүрэхпиттэн тартарбытым.
Кинигэҕэ уруһуйдаммыт саха таҥастарын оҕо харахпынан дьиктиргии, сөҕө көрөр этим. “Тоҕо кинилэр маннык таҥастаахтарый?” диэн толкуйга түһэрим. Оҕо буоллаҕым дии. Мааскалаах таҥастары көрдөхпүнэ, куттанарым. Ол оннугар хотойдоох, бууктаах соннору сөбүлүү көрөрүм. Эбиитин кинигэҕэ уруһуйдаммыт дьону ытыахпар диэри аһына көрөр этим. Сирэйдэрин көрөн “сахалар маннык бүрэ дьүһүннээхпит дуо?” диэн сөбүлээбэт буоларым. Онон да буолуо, кыра сылдьан уруһуйдуурбар, сахалары кырасыабай омуктар диэн уруһуйдуурум. Оҕо эрдэхпиттэн уруһуйдуур фантазиям күүстээх этэ. Ис-испиттэн илбиһирэн туран уруһуйдуурум. Дьэ, ол кэнниттэн дууһам уоскуйан хаалара.
– Уобарастарыҥ хайдах айыллалларый?
– Билигин сир үрдүгэр күүстээх ириэрии баран эрэр диэн анал үөрэхтээхтэр бэлиэтииллэр. Арктика мууһа ууллан эрэр диэн кэпсэтии эмиэ баар. Холобур, Чысхаан уобараһын айарбар билигин тирээн турар кыһалҕа төрүөт буолбута. Онно бу уобараһым “айылҕабытын, тымныыбытын харыстыаҕыҥ” диэбит курдук, бэйэтэ көстөн кэлбитэ. Чысхаан таҥаһын тигэ сырыттахпына, киһи дьиибэргиэх, эмискэ астмалаабытым. Үйэбэр астма диэн тугун билбэт этим. Ону быраастар “тымныыттан” диэн быһаарбыттара. Онтон, Чысхаан таҥаһын тигэн бүтэриэхпиттэн, астма ыарыытын билбэккэ сылдьабын.
Анал уобарастары айарбар барытын бэйэбинэн аһарар эбиппин. Холобур, бу хотугу таҥаһы тигиим Үөһээттэн этитиинэн, сорудах быһыытынан кэлбитэ “төрөөбүт дойдугар олорор кыра норуотуҥ толору сиппит таҥаһа баар буолуохтаах” диэн. Анаабырга бара сылдьыбыппар олохтоохтор олус истиҥник көрсүбүттэрэ. Долган омук таҥаһын көрөөт сөбүлээбитим. Кинилэр национальнай таҥастара, ордук орнаменнара, дириҥ бөлүһүөпүйэлээх.
– Дойдугар наһаа үчүгэй мастарыскыай аһан үлэлэтэр эбиккин.
– ХИФУ ректора Е.И. Михайлова мин айар-тутар үлэбин өйөөн, 2011 сыллаахха дойдубар, Горнай улууһун Бэрдьигэстээҕэр, мастарыскыай-лабаратыарыйа туттаран биэрбитэ. Киниэхэ улаханнык махтанабын. Онон кэнчээри ыччаппын бэйэм идэбэр уһуйуом диэн сыаллаах-соруктаах үлэлии сылдьабын.
Сахабыт сирин араас улууһуттан иистэниэн баҕалаах дьахталлар, эдэр ийэлэр, устудьуоннар, куорат оскуолатыттан үөрэнээччилэр кэлэн дьарыктанан бараллар. Хоту улуустартан тиийэ кэлэллэр. Мастарыскыайым хаһан да кураанах турбат. 20-чэ киһи кэлэн ыйы-ыйдаан, үрдүттэн хонон-өрөөн, дьарыктанан бараллар. Оннооҕор 2-3 сылы быһа дьиэбэр олорон үөрэммит ыччаттар кытта бааллар. Мин онтон үөрэбин эрэ. Ордук сайын ыһыах кэмигэр кэлэллэр. Кыһынын маннааҕы бэйэбит оҕолорбут кэлэн иискэ дьарыктаналлар. Онон элбэх киһи кэлэн, үөрэнэн барар. Мастарыскыайым эйгэтэ көлүөһэ курдук эргийэ турар. Кинилэргэ айар үлэбин кэпсиибин, иис кистэлэҥнэригэр үөрэтэбин.
– Ийэ оҕотугар таҥаһын бэйэтэ тигиэхтээх, кини илиитин сылааһынан тигиллибит таҥас оҕоҕо чугас буолар диэн интэриэһинэй көрүүлээх эбиккин.
– Иистэнньэҥнэргэ туһаайан, айылҕаҕыт биэрбитинэн иистэниҥ диэн мэлдьи сүбэлиибин. Ийэ оҕотун таҥаһын бэйэтэ тигиэхтээх. Айылҕалаах киһи көҥүл чыычаах буолуохтаах диэн үөрэтэбин. Киһи бэйэтэ айылҕатынан көтөн бара туруохтаах, оччоҕо эрэ сайдыы барыаҕа диэн, олоххо муудараспын тиэрдэ сатыыбын. Дьон-сэргэ айылҕаттан талааннаах киһи айымньытыгар тардыстаҕына, кини норуокка наадалаах киһи буолан тахсар.
– Иистэнньэҥнэргиттэн кими ордук чорботон бэлиэтиигин?
– Миигин кытта бииргэ үлэлиир айылҕаттан иистэнэр дьоҕурдаах Наталья Михайлова диэн иистэнньэҥнээхпин. Оҕо эрдэҕиттэн иистэнэр. Бэйэтэ улахан маастар, үйэтин тухары ательеҕа үлэлээбитэ. Сэбиэскэй саҕана Арассыыйа таһымнаах уордьан ылан турар.
Кинини киһи быһыытынан сүрдээҕин убаастыыбын, үлэтигэр олус бэриниилээх. Миигин саамай өйдүүр чугас киһим буолар. Сорох дьон, сыыһа тикпитин “көтүрүҥ” диэтэххинэ, сөбүлээбэттэр, кыыһыраллар. Онтон киниэхэ эттэххинэ, таҥаһын бүтүннүүтүн көтүрэн баран, бэйэтэ олордон кэбиспит буолааччы. Олорбут сириттэн турбат иистэнньэҥ, бүгүрү киһи. Тигэрэ ырааһа сүрдээх, сатаабатаҕа диэн суох. Онон иистэнньэҥнэрбиттэн саамай убаастыыр киһим кини буолар. Эн тугу саныыргын оруобуна тигэн таһаарар. Киһини биир тылтан өйдүүр. Манна кэлиэхпиттэн бэркэ тапсан үлэлии сылдьабыт. Ыччаттар, эдэр ийэлэр киниэхэ кэлэн үөрэнэллэр. Соҥҥо тиийэ тигэллэр. Олох үчүгэйдик үөрэтэр. Владивосток куоракка анал үрдүк үөрэҕи бүтэрбит. Маннык талааннаах киһибинэн киэн туттабын. Иккиэн иис өттүгэр көрүүбүт биир буолан, бэркэ тапсан үлэлиибит.
Чурапчыттан төрүттээх, Дьокуускай куоракка олорор Александра Налыяхова миигин кытта үлэлээбитэ эмиэ ыраатта. Эдэрдэртэн Анна Капустина үлэлэһэр. Дьыалабар-куолубар саамай көмөлөһөөччүм. Бу дьонум наһаа астына, үөрэ-көтө, ис дууһаларыттан үлэлэһэллэр. Кинилэр үлэлиэххэ эрэ диэн буолбакка, бу эйгэҕэ киирэн хаалаллар.
– Үөрэппит, уһуйбут, ааккын ааттата сылдьар үөрэнээччилэриҥ, бука, элбэхтэрэ буолуо.
– “Кэннигэр туйах хатарааччылардааххын дуо?” диэн миигиттэн үгүстүк ыйыталлар. Биллэн турар, бааллар.
1997 сыллаахха художественнай училище дириэктэрэ Кирилл Гаврильев көмөтүнэн, үтүө өйөбүлүнэн “Дизайнер-модельер” идэҕэ кэмиэрчэскэй бөлөх арыйан үлэлэппитим. Онно 6 кыыһы иитэн, үөрэтэн таһаарбытым. Билигин Сардаана Алексеева, Жанна Нестерева, Айталина Софронеева Саха сиригэр биллэр модельер буола үүнэн таҕыстылар. Варвара Илларионова Санкт-Петербург куоракка балет тыйаатырыгар көстүүмнэргэ кылаабынай худуоһунньугунан үлэлиир. Наташа Иванова Мииринэй куоракка муусука оскуолатыгар оҕолору үөрэтэрин таһынан сахалыы таҥаһы бырапагаандалыыр. Августина Стручкова ыһыахтарга элбэх саха таҥаһын тигэн дьону таҥыннартыыр. Онон үөрэтэн уһуйбут 6 үөрэнээччим бары иис үрдүкү чыпчаалыгар таҕыстылар. Кыргыттарбынан киэн туттабын. Ааппын ааттатыахтара диэн кинилэргэ эрэлим улахан. Онон түгэни туһанан, художественнай училище дириэктэрэ Кирилл Петрович Гаврильевка үйэлэргэ умнуллубат улахан махталбын тиэрдэбин. Кини өйөөн, күүс-көмө буолан, өрөспүүбүлүкэҕэ биллэр модельердар иитиллэн таҕыстылар.
Мастарыскыайбар куурус барбыт кыргыттартан биирдэстэрэ Настя Постникова туспа буочардаах. Кини эстрада артыыстарын таҥаһын оҕуруо тиһэн киэргэтэр. Бииргэ төрөөбүт балтым Людмила Николаевна Кононова миэхэ уһуйуллан, билигин Ленскэй куоракка олорор, үлэлиир. Кини салайар “Кэрэ” оҕо муода тыйаатыра аан дойдуну кэрийэн сөхтөрдө. Евгения Лукина 1997 сылтан миигин кытта үлэлэһэр. Онон уһуйбут үөрэнээччилэрим ааттата туруохтара диэн эрэнэбин.
– Олоххо саамай баҕа санааҥ?
– Киин куораппытыгар “Саха сирин таҥаһа” диэн ааттаах комплекс тутуллара буоллар... Саха сирин таҥаһа-саба, киэргэлэ былыргыттан билиҥҥэ диэри хайдах сайдан иһэрин кэрэһилиир, дьону тардар дьоһун бырайыак буолуо этэ дии саныыбын. Манна саха киһитин олоҕун эйгэтэ толору ситэригэр улуу бөлүһүөкпүт Мандар Уус, сахалыы аспыт-үөлбүт маастара Иннокентий Тарбахов, хомуһунан алгыспыт Хомус Уйбаан айымньылаах үлэлэрэ үйэтитиллиэ этэ. Бу хайысхаларынан салайтаран, ити комплекс арыллан үлэлээтэр, саха төрүт үгэһин сайыннарыыга төһүү күүс буолуо этэ. Аан дойду улахан куораттарыгар кэрэ бэйэлээх, дириҥ ис хоһоонноох, киһи аймах эйгэтин байытарга аналлаах “Муода дьиэтэ” диэн ааттаах түмэллэр бааллар. Биһиэхэ эмиэ бааллара буоллар...
Духуобунай, муударай өйдөөх-санаалаах салайааччылар бу бырайыагы өйүүллэрэ буоллар, норуоттарыгар үтүө өйдөбүлү оҥорон ааттара ааттаныа этэ.
Августина Николаевнаны кытта быыстапканы кэрийэ сылдьан оҥоһуктарын көрөбүн. Дьэ, сөҕүмэр көстүү. Остуоруйа эйгэтигэр киирбит курдук сананаҕын. Мэктиэтигэр, бу уобарастарынан өбүгэлэрбит итии, сылаас салгыннара, этитиилэрэ кэлэргэ дылы.
Галина Павлова, “Киэргэ” ювелир маҕаһыынын дириэктэрэ:
– Иллэрээ сыл Бэрдьигэстээххэ бара сылдьан Августина Николаевна айар мастарыскыайыгар сылдьан көстүүмнэрин наһаа сөҕө көрбүтүм. Ол иннинэ ыраахтан, сыанаттан көрөр этибит буоллаҕа. Онно көрөн сөхпүтүм. Маннык кырасыабай көстүүмнэри Саха сирин олохтооҕо барыта көрүөхтээх. Бэрдьигэстээх куораттан тэйиччи сытарынан баҕалаах эрэ киһи барыта кыайан көрөр кыаҕа суох. Бу көстүүмнэр биһигини омук быһыытынан көрдөрөр “шедевр” буолар.
Бу галереяны арыйар санаа ааспыт сылга үөскээбитэ. 82 кв.м. иэннээх сиргэ барытын бэйэбит дизайннаан, сиэркилэлэри туруортаан, үлэ бөҕөтүн көрсөн арыйдыбыт. Дьон-сэргэ куорат киинигэр кэлэн көрөр усулуобуйатын олохтоотубут. Оҕотуттан аҕам саастаах дьонугар тиийэ бары кэлэн көрөллөр, сөҕөллөр-махтайаллар. Омук сириттэн тиийэ кэлэн көрөн бараллар.
2017 сыл ахсынньы ыйга Москуба куоракка буолбут Fashion Week норуоттар икки ардыларынааҕы муода көрдөрүүтүн быыстапкатыгар Августина Филиппова көстүүмнэрин кэллиэксийэтинэн кыттыбыппыт. Чысхаан таҥаһын Арассыыйа биллэр хаартыскаҕа түһэрээччитэ Сергей Ленин кэтэн тахсыбыта. Подиумҥа мадьыаллар кини көстүүмнэрин кэтэн хаамыталаабыттарыгар көрөөччүлэр сүрдээҕин биһирээбиттэрэ, ытыстарын таһыммыттара. Августина Николаевна көстүүмнэрин кэллиэксийэтэ быыстапка Гран-при үрдүк наҕараадатынан бэлиэтэммитэ. Ювелирдар гильдияларын бэрэсидьиэнэ Гагик Геворкян олус истиҥ тылларынан сөхпүтүн-махтайбытын биллэрбитэ. Сергей Зверев “У кого надо учиться модельерам. Все в гармонии” диэн санаатын эппитэ.
“Сөҕүмэр үчүгэй быыстапканы астына көрдүбүт”
Быыстапка аһыллыаҕыттан интэриэһиргээн көрөөччү элбээбит. Дьон сөхпүт-махтайбыт санаатын суруйан хаалларар “Санаа кинигэтин” ылан ааҕабын. Арассыыйа араас муннугуттан, Германияттан, Венгрияттан кэлбит ыалдьыттар истиҥ тылларын уйадыйа ааҕабын.
Виктория Лебе, Германия-Индонезия: “Наконец-то увидела все ваше творчество собственными глазами. За рубежом Вас знают, ценят и гордятся! Удивляйте нас и дальше своими работами, радуйте наши глаза своим внутренним креативным миром! Мы Вас очень любим.
Анна Протопопова, Будапешт, Венгрия: “Выставка стала просто потрясением! Удивительная красота! Переплетение традиций, фантазии художника создала такое волшебство, что какое-то время показалось, что мы попали в какой-то другой МИР!
В. Слепцова, Л. Сабарайкина: “Биһиги этиилээхпит. Августина Филиппова үлэлэрин судаарыстыба таһымынан мусуой гынан оҥоруохха баара. Оччоҕуна өрөспүүбүлүкэ “имиджэ” улаатыа этэ. Култуура министиэристибэтэ бу идиэйэни иилэ хабан ылан олоххо киллэриэ диэн эрэнэбит.
Дьэ, ити курдук дьон суруйбут истиҥ санаатын уйадыйа ааҕаҕын. Маннык талааннаах чулуу киһи аттыбытыгар баарыттан, айа-тута сылдьарыттан киэн туттаҕын. Этэҥҥэ үлэлээ, ай-тут, Августина Николаевна, диэн баҕа санаабытын тиэрдэбит.
Быыстапканы Дьокуускай куорат, “Киэргэ” ювелирнай дьиэ 2-с этээһигэр Ленин уулуссатын 9/2 дьиэтигэр кэлэн көрүөххүтүн сөп.
Уобарастарым Үөһээттэн айыллаллар
Айар уобараһыҥ бэйэҕэр дьиҥнээхтик көстүөхтээх. Ордук түүҥҥү өттүгэр көрөбүн. Кини хаамтаҕына, иннэ-кэннэ барыта оҕуруотуттан конструкциятыгар тиийэ өйгөр хаалан хаалар. Ону барытын ырытан, ырыҥалаан баран, кырыйан киэбин (выкройка) оҥоробун. Ол киэппин хайдах сүгэн туралларын, хаамалларын ойуулаан көрөн конструкцията, каркааһа, таҥаһын быһыыта, ханан эрэ ыйааһын биэрэрэ, аччыыра – барыта “математическай расчет” буолар. Туох баар оһуорун толкуйдуугун, оһуора барыта ананан кэлэр. Хас биирдии таҥаска өбүгэлэрбит орнаменнара хайаан да баар буолуохтаах. Национальнай атрибуттара өйдөнүөхтээх. Көрдүҥ да бу дьиҥнээх саха таҥаһа диэн билэҕин.
Оҕуруо улахана, кырата, өҥүн араастаһыыта барыта тутуһуллуохтаах. Оҕуруоларым үксэ сваровскайдар. Улахан оҕуруо аттыгар кыра оҕуруо киирдэҕинэ, мадьыалгын алдьатан, ыһан кэбиһиэн сөп. Оҕуруону кээмэйиттэн көрөн наардааһын, өҥүн сөп түбэһиитэ сүрдээх уустук үлэ буолар. Маны барытын бэйэм эрэ толкуйдуубун, оҥоробун.
Мадьыалларбын тигэрбэр наһаа улаханнык ыалдьабын. Элбэх бырассыаһы барабын. Аны көмөлөһөөччүтэ суох бачча улахан ииһи соҕотох киһи кыайбат. Биир киһиэхэ сүрдээх уустук. Көмөлөһөр дьонум миигин кытта алтыһан, иистэнэ сылдьан миигиттэн элбэҕи ылаллар, үөрэнэллэр.
Көмөлөһөөччүлэрим мин ыйарбынан-этэрбинэн эрэ оҥороллор, технологиятын барытын быһааран биэрэбин. Бу үлэлэри үксүн маастардар оҥороллор диэн буолбатах, үксүн бэйэм тигэбин, оҥоробун. Элбэх киһини, оҕону аҕалан үлэлэтэбин, көмөлөһүннэрэбин. Оҕолор мээнэ, үлүбүөй тигэр буоллахтара. Үчүгэйдик хонтуруоллаабатаххына, кэлин тохтон, түһэн, саккыраан хаалаллар. Ол оннугар кинилэр, дьэ, дьиҥнээх үөрэҕи ааһаллар. Ханнык оҕуруо кэнниттэн хайдах оҕуруо кэлэрин, өҥ дьүөрэлэһиитигэр, о.д.а.
Бэргэһэ төбөҕө хайдах олороро, ыйааһынын тэҥнээһинэ барыта үлэттэн, улахан толкуйтан тахсар. Кэннигэр оҕуруота наһаа элбэх буоллаҕына, кыҥначчы, ханньаччы баран хаалыан сөп. Таҥас үрдүгэр таҥас уураҥҥын, булкуйаҥҥын өҥүн таһаараҕын. Бу барыта улахан сыраттан, эт-хаан элэйиититтэн оҥоһуллан тахсар, элбэх сыра-сылба барар.
Ис сүрэхтэриттэн үлэлиир дьону наһаа убаастыыбын. Саамай улахан көмөлөһөөччүм, ис дууһатын ууран туран 1997 сылтан үлэлиир Евгения Лукина буолар. Кини ордук декор өттүгэр, төбөҕө кэтиллэр таҥастарга, түүлээххэ олус үчүгэй.
Бу көрөр кыыстаах уол урууга кэтэр сахалыы таҥастара – иһэ түүлээх сон 10 киилэ ыйааһыннаах. Былыргы кутуу үрүҥ көмүстэр ыйааһыннара сүрдээх ыарахан. Оттон бу билиҥҥи үрүҥ көмүстэр ыйааһыннара чэпчэки буолан, таҥас уопсай ыйааһына 30-ча киилэ буолар.
Хас биирдии көстүүмүм барыта тус-туһунан устуоруйалаах. Ол туһунан суруйар буоллар, бэйэтэ биир чараас кинигэ тахсыа этэ. Көстүүмнэрим – бэйэтэ туһунан айымньы, уобарас. Кинилэри күннээҕи олоххо кэппэккин. Мээнэ айыллыбаттар. Таҥастарым историческай хабааннаахтар. Биһиги олохпутун кэпсииллэр. Таҥаһынан хайдах, туох дьон олоро сылдьыбыттарын, хаһыс үйэҕэ хайдах таҥныбыттарын, туох матырыйааллар баалларын, ис хоһоонун, архитектуратын, о.д.а. быһаарыллар
Бу “Муус Кудулу”, “Чысхаан” сир дойду ууга барарыгар көмүскэл, айылҕаны, тымныыны харыстааҥ, сири-уоту, айылҕаны алдьатымаҥ диэн харысхаллаахтар.
“Чолбон” – таптал сулуһа. Манна анаан остуоруйа суруйбутум. Сардаана сибэкки чолбон буолар. Мааманнар өлбүттэрин кэннэ муус үйэтэ кэлэр. Онно тыыннаах хаалбыт – сардаана сибэкки уонна мааман оҕото. Ол эрэн бу көстүүмүм сардаана сибэкки буолбакка, халааҥҥа хатанан турар чолбон сулус буолар.
Бу “Хомус” – дьахтар уобараһа, алаһа дьиэ араҥаччыта. Чысхаан тымныыбытын кытта сибээстээх. 10-ча киилэ кэриҥэ баар. Фарфор оҕуруота ыйааһыны биэрэр.
Таҥастарбын дьон куоппуйалаан ыларыттан олох куттаммаппын. Сөбүлээбит буоллахтарына, саатар эрэ, үтүгүннүннэр, мин ону боппоппун, хааччахтаабаппын. Кылаабынайа, “мин айбытым” диэбэтиннэр. Мин ол иһин норуокка тахсабын, оҥоһуктарбын көрдөрөбүн. Көҥөнөр диэн олох сыыһа. “Миэнин ылбыттар, миэниттэн туһаммыттар” диэн хаһан да саҥарбаппын. Үүт-үкчү үтүгүннэрэн оҥорон таһаардахтарына, хата, наһаа үөрүөм этэ.
Наталья, Александра диэн кыргыттарбыныын күннэтэ кэтэр таҥаска үлэлэһэбит. Көстүүмнэри, былаачыйалары, сыбаайба, ыһыах таҥастарын тигэбит. Сакааспыт олус элбэх.
Сахалар өҥмүт айылҕа өҥнөрө буолар: саас – хара сир ийэ өҥө, ол эбэтэр саас харалдьык тахсыыта, сир ийэ тыллаары налыйан сытар кэмэ, сайын – от күөҕэ, сайын күөх от бытыгыраан тахсар кэмэ, күһүн – кыһыл дьүһүн, онтон кыһын – маҥан дьүһүн хараҕа эбиллэн биэрэр. Сахалар былыр-былыргыттан бу өҥнөрү туһаналлара. Биһиги айылҕаҕа чугас буоламмыт, айылҕа өҥүнэн үлэлиибит.
Уобараһыҥ төбөҥ иһигэр сылдьар, иэйииҥ киирдэҕинэ, начаас оҥоһуллан тахсар. Уруһуйдаабакка эрэ тигэн кэбиһиэхпин сөп.
Худуоһунньук идэлээх буоламмын, уруһуйдуурбун наһаа сөбүлүүбүн. Мантан инньэ, баҕар, хартыыналары уруһуйдаан барыам. Ол эрээри син биир ииспин бырахпатым буолуо. Кыралаан иистэниэм.
Иистэнньэҥ киһи дууһалыын ыраас буолуохтаах. Ким да кими да ордугургуо, ордук хос саныа суохтаах. Ыраас халлаанынан көҥүл көтө сылдьар айар дьон буолуохтаахтар. Айар дьону уруйдуохха-айхаллыахха наада. Бэйэм айбыппынан киһиргэнэрбин олох сөбүлээбэппин. Ыйыттахтарына, кэпсиибин. Иистэнньэҥ иистэнньэҥҥэ көмөлөһүөхтээх. Иис кистэлэҥин дьону кытта тэҥҥэ үллэстиэхтээххин.
Быыстапканы көрдө-иһиттэ, кэпсэттэ
Саргылаана БАГЫНАНОВА.
