Саха норуодунай поэта Леонид Попов аатынан ырыа-хоһоон түһүлгэтэ балаҕан ыйын 14 күнүгэр поэт төрөөбүт дойдутугар — Сунтаар улууһун Арыылаах нэһилиэгин сынньалаҥ пааркатыгар — буолан ааста. Бу — иккис төгүлүн ыытыллар тэрээһин. Былырыын Тойбохой Арыытыгар буолбута.
Күн-дьыл туругун эрдэттэн билгэлээһиҥҥэ бу күн “ардах түһэр” диэн көрдөрөн, тэрийээччилэри долгуттар даҕаны, сарсыардаттан чаҕылыйан күнэ туран биэрдэ, улуу суруйааччыбыт төрөөбүт дойдутун кэрэтин ыраахтан-чугастан кэлбит ыалдьыттарга анаан-минээн көрдөрдө.
Тэрээһин нэһилиэк аартыгын аттыгар баар балаҕаҥҥа ыалдьыттары көрсүү сиэриттэн-туомуттан саҕаланна. Далбар хотуттар арчылаан, үүттээх сылаас чэйинэн, уохтаах кымыһынан, арыылаах алаадьынан күндүлээтилэр. Аал Луук Мас курдук быһыылаах Ытык Маска ыалдьыттар, баҕа санаалара туоларын көрдөһөн, салама баайдылар.
Эһиил өрөспүүбүлүкэ таһымнаах тэрээһин ыытыллыаҕа. Бу да сырыыга тэрээһин улуус иһинэн эрэ муҥурдаммата. Ол курдук, Дьокуускайтан, Ньурбаттан уонна улууспут 18 нэһилиэктэриттэн айар-суруйар дьоҕурдаах, ырыа-хоһоон куттаах эдэр да, эмэн да дьон хото кэлбиттэр.
Түһүлгэни үөрүүлээхтик арыйыыга мустубут дьону улуус баһылыга А.В. Григорьев, улуус мунньаҕын бэрэссэдээтэлэ У.Д. Попова, социальнай уонна имиджевэй политикаҕа улуус баһылыгын солбуйааччы Г.М. Еремеев, Арыылаах нэһилиэгин баһылыга И.Н. Игнатьев, улуус култууратын уонна айылгытын салайааччыта М.В. Кобельянова эҕэрдэлээтилэр. Салгыы эҕэрдэ тылы ыалдьыттар эттилэр: суруйааччы, суруналыыс, “Күрүлгэн” сурунаал бас дьаһабыла А.Г. Гуринов-Арчылан, “Ньурба уоттара” литературнай түмсүү салайааччыта Е.И. Моякунова-Кучу уо.д.а.
Ааптар Иннокентий Иванов кыайан кэлбэтэҕинэн, “Ситим” медиа бөлөххө оҥоһуллан Новосибирскайга бэчээттэнэн тахсыбыт “Чуумпу Бүлүү: алмаас уонна харах уута” кинигэни бэрт кылгастык Арчылан билиһиннэрдэ, кинигэ тахсыытыгар көмөлөспүт улуус дьаһалтатыгар өйдөбүнньүк кинигэни туттарда.
“Поэт үрдүк аатыгар сүгүрүйэн” — ырыа-хоһоон көҥүл түһүлгэтэ элбэх кыттааччыны түмэ тарта.
“Хоһооммунан олорбутум, хоһооммунан дьолломмутум” — Леонид Попов хоһооннорун дорҕоонноохтук ааҕыыга араас нэһилиэктэртэн биирдиилээн да, бөлөҕүнэн да хоһоон ааҕааччылартан бииртэн биир үчүгэй толоруу ситимнэнэн бара турда. Арыылаах орто оскуолатын бөлөҕө, Элгээйиттэн “Ийэ тыл”, “Үс кут”, “Кии сыта” ааҕар түмсүүлэр, Сунтаар норуодунай театра уо.д.а. кыттааччылар көрөөччүлэр истиҥ биһирэбиллэрин ыллылар.
“Сунтаар сылаас кутаатын түөспэр илдьэ сылдьабын” — Леонид Попов хоһоонноругар уостан түспэт ырыа буолбут айымньыларын толорууга эмиэ биирдиилээн дьону тэҥэ ансаамбыллар кытыннылар. Манна ордук тойбохойдор күннээтилэр. Ол эрэн, Күндэйэттэн, Хадантан, Кириэстээхтэн уо.д.а. сирдэртэн ырыа кэһиилээх кэлбит ыалдьыттарга көрөөччүлэр ытыс тыаһын харыстаабакка бэлэхтээтилэр, сэҥээрбиттэрин, биһирээбиттэрин “браво!” хаһыытаан биллэрэ олордулар.
Быйылгы түһүлгэбит — көҥүл, ол аата күрэхтэһии суох диэн буолбута. Ол эрээри, ордук биһирэммит толорууларга — хоһооҥҥо, ырыаҕа — тэрийээччилэр уонна норуодунай поэт аймахтара бэйэлэрин анал бириистэрин туруордулар: “Бастыҥ ырыа айааччы” — Иван Иванов (Тойбохой сэл.); “Бастыҥ хоһоон ааҕааччы” — Ефрем Афанасьев (Сунтаар сэл.); “Бастыҥ ырыа толорооччу” — Тимофей Шестаков (Ньурба улууһа); “Бастыҥ оһуокайдьыт” — Валентина Слепцова (Маар Күөл сэл.).
Элгээйиттэн “Үс кут” (сал. Э.С. Николаева) ааҕар бөлөҕө, Тойбохойтон К.С. Тихонова, Кириэстээхтэн Альберт Данилов, Күндэйэттэн Александр Степанов иэйиилээх ырыалара, Арыылаахтан Елизавета Данилова Леонид Попов хоһоонун француз тылынан тылбааһа, Ньурба Күндээдэтиттэн Венера Степанова толоруулара биһирэннилэр. Поэт хоһооннорун, ырыаларын эдэр ыччаттарбыт — Түбэй Дьаархантан Айсиэн Данилов, Тойбохойтон Олеся Константинова, Артем Сметанин — аахпыттара, толорбуттара бэрт кэрэхсэбиллээх буолла.
Хас биирдии кыттааччы туоһу суругу тутта.
Дьокуускайтан кэлбит ыалдьыппыт, норуодунай поэт сиэн балта Изабелла Ильинична Попова анал бирииһин Арыылаах нэһилиэгиттэн төрүттээх, Ньурба улууһун Күндээдэтиттэн кэлэ сылдьар хоһоон-ырыа аргыстаах Венера Степановаҕа туттарда.
Салгыы, былырыын Тойбохой сиригэр-уотугар ыытыллыбыт бастакы ырыа-хоһоон түһүлгэтин матырыйааллара киирбит “Сунтаар миигин ыҥырар” диэн ааттаах саҥа кинигэни Тускулаана билиһиннэрдэ.
“Ньургуһун хоһуйар түһүлгэтэ” диэн кэтэхтэн күрэхтэһиигэ быйыл 27 үлэ киирбититтэн дьүүллүүр сүбэ ордук чорботон талбыт ааптардарыгар — Вилюрия Сергучева (Куокуну), Изабелла Голокова-Ис Бэлэх Хотун Хаан (Күүкэй), Алексей Попов (Уһун Күөл), Антонина Христофорова-Хагдаанай (Дьокуускай к.), Зинаида Федотова-Дьол Кыыма (Сунтаар) — “Офсет” уонна “Бичик” кинигэ кыһаларыгар таһаартаралларыгар култуура уонна айылгы салалтата 15 000, 20 000 солк. суумалаах сертификаттары туттартаан дьоһуннаах өйөбүлү оҥордо.
“Мин оҕолорум — мин хоһооннорум” — хоһоонньуттар көҥүл түһүлгэлэригэр ыалдьыттарбыт “Ньурба уоттара”, “Ньургуһун”, “Кулуһун”, “Кырсаада”, “Тымтык” уо.д.а түмсүүлэр, биирдиилээн хоһоонньуттар көхтөөх кыттыыны ыллылар, айымньыларын дьоҥҥо-сэргэҕэ билиһиннэрдилэр.
“Ньургуһун” түмсүү биир көхтөөх кыттааччыта Елена Антонова-Күн Сиккиэрэ аахпыт, сөбүлээбит кинигэлэрин, айымньыларын ырытан улахан үлэни оҥорбутун ааптардарга бэлэх уунна.
“Кэмчи кэрчиктэр” — түөрт субурҕалаах хоһоону тутатына айыыга күрэхтэһии анал тиэмэҕэ уонна болдьохтоох бириэмэҕэ ыытылынна. Быйылгы тиэмэ — Сунтаар күнэ. Дьүүллээччилэр: Саргылаана Спиридонова-Кэрэмэс Кийиитэ, Афанасий Гуринов-Арчылан, Антонина Христофорова-Хагдаанай. Кыайыылааҕынан Түбэйтэн Мария Данилова-Күн Мичээрэ ааттанна, кини 5 000 солкуобайы уу харчынан ылла.
“Ньургуһун” айар-суруйар түмсүү кыттыылаахтара тэрээһиҥҥэ саамай көхтөөх кыттыыны ыллылар, кинилэр улуус үгүс нэһилиэктэриттэн кэлбиттэр. Түмсүү кэнники сылларга чахчы да түмсэн, күүскэ үлэлээн, бэйэтин киэҥник биллэрбитигэр салайааччы М.В. Кобельянова-Тускулаана, кини солбуйааччыта В.Г. Дьячковская-Хара Көмүс өҥөлөрө үтүмэн. Аҥаардас быйыл-былырыын саҥа тахсыбыт кинигэлэрин ахсаана сүүрбэҕэ тиийдэ, бу элбэх үлэттэн, түбүктэн тахсыбыт, дьэ, үтүөкэн түмүк буолар. Бу түһүлгэҕэ Мария Васильевна “солобун Валентина Григорьевнаҕа туттарабын, бу күнтэн ыла “Ньургуһун” литературнай түмсүүнү кини салайар” диэн иһитиннэрдэ.
В.Г. Дьячковская-Хара Көмүс “ньургуһуннарга” тус бэйэтин аатыттан саҥа кинигэлэри, бэйэтин кыл оҥоһуктарын туттартаан, дьонугар соһуччу улахан үөрүүнү бэлэхтээтэ. Валентина Григорьевна ити бэлэҕин туттарарыгар: “Биһиги оҕо сааспытыттан “кинигэ баар — бараммат баай” диибит, ол курдук, Василий Яковлев “Кытта кырдьыбыт тэҥкэ тиитим” кинигэтэ, Сайа “Тыыннаах тылбаас” хомуурунньуга уонна “Таба суруйуу тылдьыта” “ньургуһуннар” дьиэтээҕи библиотекаларын күндү киэргэлэ эрэ буолбаккалар, кинилэргэ саха тылын таба туттарга көмөлөһөр, айар үлэлэригэр күннэтэ туһалыыр аналлаахтар”, — диэн тоһоҕолоон быһаарда.
Быйыл саҥа ыытыллыбыт “Ньургуһуннар оһуокайдыыллар” диэн оһуокай түһүлгэтэ, кинигэ быыстапката, атыыта, автограф ылыы, хаартыскаҕа түһүү ыытылыннылар. Анал фотозоналар тэрилиннилэр.
Итии чэйдээх, минньигэс астаах далбар хотуттарга, оскуола коллективыгар, түмсүүлэргэ, түөлбэлэргэ, тэрээһиҥҥэ көмөлөспүт Арыылаах олохтоохторугар махтал бастыҥа буоллун!
Ырыа-хоһоон түһүлгэтин дьоро күнүн үөрүүтүн үллэстэн, көмүс күһүн дьикти түгэнин сүрэхпитигэр сөҥөрөн, Леонид Попов поэзиятынан дууһабытын байытан, кэрэ, сырдык эйгэттэн сүргэбит көтөҕүллэн тарҕастыбыт. Бу күн элбэх киһиэхэ саҥа доҕоттору, саҥа айымньылары, саҥа иэйиилэри, саҥа кинигэлэри бэлэхтээтэ.
Эһиилги “Сунтаар миигин ыҥырар-2019” ырыа-хоһоон түһүлгэтэ саха норуодунай поэта Леонид Попов төрөөбүтэ 100 сылыгар ананан, киэҥ далааһыннаахтык ыытыллара торумнанар. Өрөспүүбүлүкэ улуустарыттан, куораттарыттан ыалдьыттары көрсөргө эрдэттэн күүскэ бэлэмнэннэхпитинэ сатанар. “Дьонноох суруйааччы — дьоллоох суруйааччы” диэн этиллэр. Онон, киэн туттар улуу киһибит, саха улахан суруйааччыта Леонид Андреевич Попов үйэлээх үбүлүөйүн көрсө бары түмсүөҕүҥ, сомоҕолоһуоҕуҥ!
Быйылгы ырыа-хоһоон түһүлгэтигэр көхтөөх кыттыыны ылбыт айар-суруйар дьоммутугар, ыалдьыттарбытыгар махталбытын биллэрэбит, саҥа саҕахтары арыйан иһиҥ диэн алгыыбыт!
Надежда КУЗЬМИНА,
Сунтаардааҕы библиотека кииннэммит ситимин дириэктэрин солбуйааччыта.
“Сунтаар миигин ыҥырар” диэн сэргэх тэрээһиҥҥэ сылдьан дуоһуйан кэллибит. Күн да көмүс мөһүүрэтин барытын көрдөрдө. Кэлэрбитигэр арчылаан, алгыстаан ибир ардаҕынан атаарда. Суолбутун ыраастаан биэрдэ. Дойдубут барахсан аны күн мөһүүрэтинэн чаҕылыччы тыган көрүстэ. Онон барыта этэҥҥэ.
Эһиил көрсүөххэ диэри, күндү доҕоттор! Барыгытыгар барҕа махтал! Сырдыгы, үтүөнү, кэрэ күннэри баҕарабыт! Күһүҥҥү көмүс мөһүүрэлии ыраас чаҕылхай буолуҥ! Күһүҥҥүлүү дэлэй олохтонуҥ! Күһүҥҥүлүү күлэ сылдьыҥ! Күһүҥҥүлүү кэрэ буолуҥ!
Е.И. МОЯКУНОВА-КУЧУ,
“Ньурба уоттара” айар-суруйар түмсүү салайааччыта.
