Владислав ДОЛЛОНОВ, “Полярная звезда” сурунаал сүрүн эрэдээктэрэ:
— Артыыстар үчүгэйдик оонньууллар. Оччотооҕуга да үөскээн кэлбит саҥа кэм эдэр дьоно урукку олох оҥкулугар төрүт наадыйбаттар — ол онтон сүүрбэһис үйэ устата өссө туохха-туохха тиийэбит диэн, бүгүҥҥү үйэ үрдэлиттэн ааспыт алдьархайдары, буолбут сэриини-суту билэ да олордоргун, дьаархана саныыгын.
Саха ыала эрээри, күрүөлэрэ-хаһаалара суоҕа сөбүлэппэтэ. Сыһыы ортотугар (!) балаҕан турар, быыкаа, көҕүрээбэт-эбиллибэт оттоох кыбыы сыыһа. Уонна атын тутуу, ампаар-тайма суох (икки сүөһүнү өлөрдүлэр, эттэрин ханна уураллара буолла?..). Син сэнэх ыал, дьиҥэ, аттаахтар эҥин. Уонна итинник буолла.
Саха тэлгэһэтин геометрията, хас муннук-ханнык анала, араас тутуу илин-арҕаа, хоту-соҕуруу ааннанара-кэтэхтэнэрэ канон этэ эбээт.
Өссө нууччалыы субтитр тыла-өһө сулугур дии санаатым, сахалыы кэпсэтии кырааскатын ырааҕынан биэрбэт, ити инньэ диэтэ эрэ диэбит курдук тылбаастаммыта элбэх.
Киинэ бэйэтэ саха кинематографиятын биир ситиһиитэ, үрдэлэ буолара мэлдьэҕэ суох.
Михаил ГОГОЛЕВ-ДОЛГУН, суруйааччы:
— “Тойон кыыл” бэркэ уһуллубут киинэ буолла. Артыыстара оруолларын бэркэ толордулар. Ордук оҕонньор оруолун сөбүлээтим. Таска күрдьэх, сиппиир, атах тэбэнэр мас, хайыһар, мас мастыыр сир, күрдьүктээх хаар суоҕа олус сымсатар. Сылгылаах дьон күрүөлэрэ-хаһаалара, ампаардара баара буоллар бэрт буолуох эбит. Сахалыы биир кэрэхсэнэр киинэ буолбут.
Егор НИКОЛАЕВ, “Хатан” сурунаал сүрүн эрэдээктэрэ:
— Оччотооҕу саха олоҕун тэтиминэн эбит. Голливудка үөрэммит дьоҥҥо чуҥкуһуор соҕус буолуо. Айымньы ис хоһоонун күүскэ батыспыттар. Сюжет, биллэн турар, соһутардыы курдук. Хотой ытык көтөр быһыытынан философията ситэ арыллыбатах дии санаатым. Бытовой хайысхата баһыйбыт. Түмүгэр туох эрэ таайыллыбат, киһини өрө көтүтэр баара буоллар... Наһаа кириэһинэн түмүктээбэккэ эрэ. Меньшовтаах, дойдуттан “Оскар-2019” бириэмийэҕэ ханнык киинэ турарын быһаарааччылар, Арассыыйа си бэлиэтин көмпүттэрин сөбүлээбэтэх буолуохтарын сөп. Айымньы түгэхтээх өттө ситэн-хотон кыаллыбатах. Харчы кырыымчыга, сахалыы толкуй суураллан эрэрэ таайбыт буолуон сөп. Өссө итиччэ мүччү түһэн, бириискэ эҥин тиксэн эрэриттэн, сахалар, үөрэбит эрэ. Хотой Айыы сылыгар өссө да ситиһии кынаттаах киинэбит аата-суола ыраахха, үрдүккэ дайа туруо!
Василий ГОГОЛЕВ-УЙУЛҔАН, суруйааччы, учуутал:
— Тойон кыыл, саха омукка эрэ буолуо дуо, икки атахха модун күүһүнэн, дьүһүнүнэн-бодотунан ытык көтөр аатын ылыан ылар.
Василий Яковлев “Кытта кырдьыбыт тэҥкэ тиитим” диэн кэпсээнигэр түҥ сиргэ бүгэн олорор кырдьаҕас ыал олоҕо-дьаһаҕа ойууланар. Биир үтүө күһүҥҥү күн ыҥырыллыбатах “ыалдьыт” буулуур. Уу нуурал олохторун таҥнары эргитэн аймыыр. Кэлин бодоруһан, кыһыҥҥы тымныыттан аһынан балаҕаннарыгар киллэрэн, кэргэннэһэн, үтүөҕэ үтүөнэн хардарсан кыстыыллар. Суруйааччы тойон кыыл уонна киһи ис эйгэлэрин, уустук сыһыаннарын олус дириҥник, итэҕэтиилээхтик арыйан дьоһуннаах кэпсээни айан хаалларбыт.
Семён Ермолаев-Сиэн Өкөр ону ааҕан, сөрү диэн сөҕөн, киинэ оҥорор баҕа санаатын Василий Васильевич Яковлевка тыыннааҕар этэн, өрдөөҕүтэ көҥүлүн ылан турар эбит. Оччолорго кини Эллэй Ивановтуун “Сэттээх сир” диэн киинэни уһулбут кэмнэрэ. Ол сахха ыһыллыы-тоҕуллуу саҕаланан ити баҕа санаа олоххо кыайан киирбэтэҕэ.
2015 с. сааһыгар Иван Иванович Шамаев “Ааҕар Саха сирэ” диэн бэйэтэ тэрийбит түмсүүтүгэр көҕүлээн, Василий Яковлев кэргэнин Клара Трифоновнаны ыҥыран, гуманитарнай чинчийии институтун балаҕаныгар дьоһуннаах ырытыһыы, санаа атастаһыыта буолбута. Онно Сиэн Кынат, Байаҕантай, Сиэн Өкөр, Арчылан, Барыыс Павлов уонна да атыттар буолан кыттыбыппыт.
Сиэн Өкөр, хараҕа чаҕылыйан, киинэ устар ыра санаалааҕын эппитэ. Ол ырата туолан, Эдуард Новиковтыын, “Тойон кыыл” диэн ааттаан, уус-уран киинэ гынан, дьоһун бэлэх оҥордулар. “Тойон кыыл” эҥин-эҥин дойдулар үтүмэн үптэрин кутан, сыралаһан аҕалбыт киинэлэриттэн чорбойбута — улахан ситиһии. Феномен. Дэлэҕэ этиэхтэрэ дуо, “копеечнай” киинэ кыайда диэн! Ол гынан баран, бу киинэ күүһэ айымньы дириҥ ис хоһоонугар сытар. Ол да иһин айылҕаттан айдарыылаах уолаттарбыт сүбэлэрин холбоон көтүппүт киинэлэрэ, тойон кыыл курдук, аан дойду киинэтин киҥкиниир киэҥ халлааныгар тайаара көтөн саха аатын ааттатта.
Бу киинэ тахсарыгар төһүү буолбуттарга, чуолаан, Сиэн Өкөргө, Эдуард Новиковка, Иван Шамаевка, итиэннэ оруолларын чаҕылхайдык толорбут киинэ артыыстарыгар, киинэ күн сирин көрөрүгэр үлэлэспит патриот дьоҥҥо улахан махталбын этэбин.
2000 сыллаахха “Суор тиһэх кыланыыта” диэн уус-уран детективи Николай Никитинниин уонна Үөһээ Бүлүү улуустааҕы “Хотун Бүлүү” тэлэбиидэнньэтин кытта олохтоох дьон-сэргэ күүһүнэн устан турардаахпыт. Биир кэлтэгэй кэппиэйкэтэ суох, бэйэбит баҕа санаабыт күүһүнэн икки сиэрийэлээх детективи, оччолорго саха киинэтигэр дьоһун үлэни, устубуппут.
Онон даҕаны саха киинэтин ситиһиититтэн эмиэ тэҥҥэ үөрэбин, киэн туттабын. “Тойон кыыл” туһунан сорох дьон “туох да улахан киһини соһутар суох” дииллэрин төрүт ылыммаппын.
