Ааспыт нэдиэлэ бүтэһигэр улууспут устуоруйатыгар көмүс буукубанан суруллар бары өттүнэн ураты тэрээһин буолан ааста. Оройуоннааҕы култуура дьиэтигэр “Чолбон” бөлөх салайааччыта, элбэх ырыа ааптара Намолий Ильин сырдык аатыгар “Уруһуйдаан ыллыаҕым” өрөспүүбүлүкэтээҕи аһаҕас Саха-Рок бэстибээл ыытылынна.
Дьон да этэллэринэн, тыыннаах муусука ураты тыына, күүһэ, хас да “өҥнөөх” ураты дьүрүлгэнэ көрөөччүлэри, кыттааччылары абылаата. Кэрэ эйгэҕэ киллэрэн, күннээҕи түбүгү умуннаран ылбытыгар саарбахтаабаппыт. Ол аата дьон-сэргэ тыыннаах муусуканы истиэн баҕарара ырылыччы көһүннэ. Ураты түһүлгэҕэ Мэҥэ Хаҥаластан, Хатастан, Дьокуускайтан, Ньурбаттан, Сунтаартан биллэр-көстөр рок-бөлөхтөр анаан-минээн ааттаан-суоллаан кэлэн кытыннылар. “Чолбон” бөлөх үөскээбит сириттэн Үөһээ Бүлүүттэн эмиэ хас даҕаны бөлөх кытынна. Оннооҕор ыраах сытар Сургуулук нэһилиэгиттэн “Дорҕоон кут” (салайааччылара Адам Борисов) диэн бөлөх кыттыыны ылбыта элбэҕи туоһулуур. Бу – тыыннаах муусука хаһан да симэлийбэт, өлбөт аналлааҕын көрдөрөр.
Бэстибээл кэмигэр улуус дьаһалтатын аактабай саалатыгар маннык хабааннаах тэрээһин салгыы хайдах, ханна ыытаары, тыыннаах муусука инники сайдыытыгар аналлаах “төгүрүк остуол” ыытылынна. Саха-рок эйгэтигэр абылата сылдьар, айар талааннаах дьон кыттан санааларын аһаҕастык эттилэр. Салгыы “төгүрүк остуолга” кыттыбыт дьон тугу эппиттэрин уонна анаан-минээн кинилэри кытта кэпсэппиппитин ааҕыҥ. Тыыннаах муусука инники сайдыытыгар тугу гыныахха, үлэлиэххэ сөбүн туһунан санааларын, толкуйдарын этиннилэр.
Виталий Власов, Олоҥхо тыйаатырын дириэктэрэ, Арассыыйа суруйааччыларын сойууһун чилиэнэ:
- Тыыннаах муусуканы, доҕуһуолу сайыннарыы билигин уустук. Тоҕо диэтэххэ, “Чолбон” бөлөх 80-87-с сылларга халлаан хаба ортотунан хайа барбытын курдук уларыйыыны оҥорбуттара. Оннук ураты, дьикти көстүүнү, сонун иэйиини букатын өбүгэлэрбит тэтиминэн, өбүгэбит оччотооҕу эйгэтин ороон таһаарар билиҥҥи кэмҥэ уустук да, ыарахан да буолуо. Сайдыы кэлэн хаалла. Биһиги саҕана фольклорунан күүскэ дьарыктаныы баара. Оччолорго дойдубут, ийэ тылбыт, төрөөбүт тылбыт-өспүт, дьоммут-сэргэбит туһугар диэн өйдөбүл күүстээх этэ. Ол да буоллар билиҥҥи сайдыылаах кэмҥэ атын, ураты хайысханы тутуһан барыахха, үлэлиэххэ сөп эбит диэн санаалаахпын. Аан дойду үрдүнэн биир ситимҥэ киирэр (глобализациялааһын) кэмигэр саха эйгэтэ тыыннаах буоларын туһугар охсуһар, мөккүһэр, туох эрэ этиини этэр биир эмит бөлөх таҕыстар диэн санаалаахпын. Бу бэстибээлгэ кыттыбыт оҕолор таһымнара үчүгэй. Ол эрээри, туох туһунан этэр этиилэрэ арыый да мөлтөх. Ол эбэтэр тыл-өс өттүгэр үлэ наада уонна онно сөптөөх матыып. Саҥа кэмҥэ хайдах дьаһанан олорорбутун сирдиир, туһаайар аналлаах бөлүһүөктүүр этиилэр хайаан да наадалар. Намолий Ильин сырдык кэриэһигэр аналлаах буолан, кини ырыаларын толорон, хааччах баара өйдөнөр. Бэйэлэрэ, баҕар, үлэлээхтэрэ, айымньылаахтара буолуо. Билигин тыыннаах муусуканы толорорго сөптөөх үнүстүрүмүөн, аппаратура барыта баар. Онон талааннаах, айдарыылаах, дьоҕурдаах биир эмит ыччат киһи ураты тыыннаах айымньыны айан кэбиһиэн сөп. Ураты суоллаах-иистээх, дьикти мусукаан, ырыаһыт үүнэн-сайдан тахсарын күүтэбит.
Анатолий Босиков – Босс “Сэргэ” рок бөлөх салайааччыта, Мэҥэ Хаҥалас:
- Бэрт тэрээһин буолла. Бу бэстибээлгэ Үөһээ Бүлүү улууһун баһылыга Владимир Поскачин сылдьыбытыттан олус үөрдүм, сөхтүм. Киэһэ буолбут кэнсиэр бүтүөр диэри уонна бу “төгүрүк остуолга” эмиэ сырытта. Биһиги диэки рок-муусукаҕа болҕомто адьас уурбаттар. Баһылыкпыт Николай Старостин рок-муусука кэнсиэригэр сылдьыа диэн өйүм хоппот.
Михаил Ершов, “Эллэйээдэ” рок тэрийээччитэ, рок-мусукаан:
- Икки күннээх бэстибээл ньиргиччи ааста. Маннык хабааннаах бэстибээллэри 2008 сылтан тэрийэбин. Онон маннык тэрээһиннэри сүрэхпинэн-быарбынан чугастык ылынабын. Хайдах тэрийэн ыытылларыттан саҕалаан төһө элбэх киһи сылдьарыттан улуус салалтата хайдах сыһыаннаһарыгар тиийэ интэриэһиргээн анаалыстыыбын. Холобур, “төгүрүк остуолга” Мэҥэ Хаҥаластан кэлэ сылдьар “Кэскил” бөлөх салайааччыта Анатолий Босиков – Босс биһиги диэки рок-муусуканы адьас интэриэһиргээбэттэр диэн саамай сөпкө эттэ. Рок диэн тылтан олус куттаналлар быһыылаах.
Тыыннаах муусуканы хайдах сайыннарабыт диэн ыйытыы үөскүүр. тыыннаах муусука 80-с сыллардаахха улаханнык сайдан муода буола сылдьыбыта. Рок муусука саха тылыгар, саха киһитин өйүгэр-санаатыгар олус чугас. Ити мин эрэ санаам буолбатах. Элбэх киһи инньэ диир. Киһи ис туругун рок-муусука быдан чэпчэкитик, быдан баайдык, кырыһыабайдык көрдөрөр. Худуоһунньук хас да өҥүнэн хартыынатын уруһуйдуурун курдук рок-муусукаҕа тойук, олоҥхо, чабырҕах, оһуохай элэмиэннэрин туһанан ураты айымньыны айыахха сөп. Рок-муусукатын “Кырааската”, “өҥө-дьүһүнэ” элбэх, киэҥ. Кыаҕа муҥура суох. Араас тыас-уус элбэх. Бас гитара ытыыр да, үөрэр да, хаһытыыр да кыахтаах. Ойуун кырыытыгар майгынныыр. Бэйэтин кэмигэр ити этиллибиттэри холбуу тутан, бэйэлэрин ис дууһаларынан, туруктарынан, иэйиилэринэн аһардан, буһаран-хатаран киһи уйулҕатын хаба ортотунан киирэр айымньылары айан таһаарбыт рок бөлөҕүнэн “Чолбон” буолар. Уоннааҕылар үтүктээйилэр, рок буола сатааччылар элбэхтэр. Рок муусука биир ыарахана, уустуга тыаһыгар-ууһугар, дорҕоонугар сытар. Итини техническэй өттүнэн кыайа тутан толорорго үчүгэй аппаратура, звукооператор наада. Дьэ итини кыайа туппакка, халы-мааргы тыаһы-ууһу таһааран дьону төттөрү тэйитэллэр. Ураты муусуканы, дорҕоону сөптөөх аппаратура нөҥүө оонньоон таһаардахха, ураты алыптаах тыас-уус, муусука буолан тахсар. Бары өттүнэн силигэ сиппит араас өҥүнэн дьүрүһүйэр муусуканы истэр оһуобай буоллаҕа. Ураты туруга саҕар.
Онтон фонограмманан үлүһүйүү кэлбитин кэннэ олохторун тыыннаах муусукаҕа анаабыт дьон туораан биэрбиттэрэ. Элбэх киһи үлэтэ суох хаалбыта. Чахчы тулуурдаахтара хаалан үлэлии сылдьаллар. Билигин иккис тыын, кыым саҕыах курдук буолан эрэр быһыылаах. Бу бэстибээлгэ сылдьан санаам уларыйда. Бу иннинэ аҕыйах буолан хаалан бэйэ-бэйэбитигэр рок сүтэн эрэр дэһээхтиир этибит. Кэлэн көрдүм уонна үөрдүм – үрдүк таһымнаах бөлөхтөр баалларыттан. Бэркэ табан оонньууллар. Үөһээ Бүлүүлэр адьас үчүгэйдэр, оскуолалара бэрт буоллаҕа. Ньурбалар, сунтаардар, хатастар, майалар таһымнара үрдүгэ соһутта. “Төгүрүк остуолга” маннык бэстибээли икки сылга биирдэ тэрийиэххэ диэн этии киирдэ. Бу сөптөөх этии. Билигин ону истэн оҕолор эрдэттэн бэлэмнэниэхтэрэ, айыахтара-тутуохтара. Аны бириис пуондата үчүгэй буолуон наада.
Руслан Тараховскай, Саха драмтыйаатырын сүрүн режиссера:
- Рок бэстибээл үрдүк таһымнаах барда. Үөһээ Бүлүүгэ маннык тэрээһин аан бастакытын ыытылынна. Манчаары оонньуутун кэмигэр “Хотой Айыы” диэн бэстибээл буолбута. Ол уопукка тирэҕирэн бу бэстибээли тэрийдибит. Саамай сүрүнэ, өрөспүүбүлүкэбит араас муннуктарыттан сахалыы тыыннаах бөлөхтөр кытыннылар. Кинилэр ортолоругар саҥа саҕалааччылар да, үйэлэрин тухары оонньообуттар кытары бааллар. Ааттаах-суоллаах мусукааннар, ырыаһыттар кэлбиттэрэ бэстибээл таһымын үрдэттэ.
“Чолбон” бөлөххө аналлаах быыстапка буолла. Кинилэр туһаммыт тэриллэриттэн саҕалаан хаартыскалара, суруктара-бичиктэрэ, таҥастара-саптара барыта баар. Саха рок сүрүн уратыта, судургутук этэр буоллахха, саха киһитин майгыта-сигилитэ, олоҕу көрүүтэ-истиитэ, олоххо сыһыана, анаарыыта, толкуйа түмүллэр. “Чолбон” рок-бөлөх муусукатыгар ити барыта баар. Саха оһуохайыгар, чабырҕаҕар, тойугар, олоҥхотугар тирэҕирэр. “Чолбон” бөлөх муусукатыгар саха рок баар. Барыта олоҥхоҕо тирэҕирэр, силиһэ-мутуга, төрдө олоҥхоҕо баар. “Чолбон” муусуката тоҕо саха киһитигэр олус чугаһый? Ол курдук, кэтэҕэр төрдүгэр олоҥхолоох, оһуохайдаах.
Саамай сүрүнэ, тыыннаах муусука ситимэ быстыа суохтаах. Ол билигин Үөһээ Бүлүүгэ баар. Иккиһинэн, үгүс улууска тыыннаах муусуканы өрө тутуу күүһүрэн эрэр. Тыыннаах муусуканы сүрэхтэригэр-быардарыгар илдьэ сылдьааччылар бааллар. Кинилэр эдэр дьону үөрэтэ-такайа сылдьаллара олус үчүгэй, махталлаах дьыала. Онон инники өттүгэр тыыннаах муусука өссө сайдыаҕа.
Василий Ходулов, “Урааҥхай” медиа-бөлөх режиссера, жюри чилиэнэ:
- Аҕыс бөлөх эдэрдэр, түөрт бөлөх уопуттаахтар, таһымнаахтар кытыннылар. Саҕалааччылар таһымнара үчүгэй бэркэ оонньууллар. Эдэрдэр, саҥа саҕалааччылар, биллэн турар, маастарыстыбалара өссө чочулла иликтэр. Сорохтор сыыһа-халты оонньууллар, ардыгар гитараларын насторуойката суох буолар. Ыллыыллара арыый да мөлтөх. Эдэрдэрэ бэрт, уопуттара, үөрүйэхтэрэ суох буоллаҕа. Ол эрээри, кинилэр истэригэр чаҕылхайдар бааллар. Холобур, клавишнай аппаратураны уонна саксофону кыайа тутан оонньообуттара үчүгэй, муусукаларын “кырааскатын” элбэтэр.
Дьиҥнээх рок ырыалар уопуттаах эрэ дьоҥҥо бааллар. Үгүстэрэ этно, саха ырыатын элэмиэннэрин туһаналлар. Рок диэн кытаанах ис хоһоонноох, бөлүһүөктүү санаалаах, толкуйдаах буолуохтаах. Рок бары көрүҥнэрэ баар буолуохтаахтар. Маны сайыннарарга “Чолбоннор” уопуттарыгар тирэҕириллиэхтээх. Ханна да суоҕу халлаантан булан, бары өттүнэн ураты матыып айыллыахтаах. Салгыы сайдыахтара диэн эрэнэбин. Хатастан кэлбит “103” бөлөхтөр сахалыы тыыннаахтар, “һыт-тыа, һыт-тыа” диэн сахалыы элэмиэни киллэрбиттэрэ истэргэ олус үчүгэй. Онон тылга-өскө болҕомто ууруохха наада. Аны онно тыаһа-ууһа, дорҕооно дьүөрэлии буолуохтаах. “Хаһыы”, “Туман”, “Амака” бөлөхтөр таһымнара үчүгэй, рок үгэһин тутуһан оонньоотулар, ыллаатылар.
Евдокия-Арчыына Ильина, Намолий Ильин кыыһа, Дьокуускайдааҕы муусука үрдүкү оскуолатын үөрэнээччитэ:
- Муусука үрдүкү оскуолатыгар филейтоҕа дьарыктанабын. Бу оскуолаҕа 5-с кылаастан үөрэнэ киирбитим. Фортепианоҕа оонньуурга эбии дьарыктанабын. Сүрүннээн икки үнүстүрүмүөнү баһылыы сатыыбын. Кыра эрдэхпиттэн рок-муусуканы истэн улааппытым, аҕам оонньуурун, ыллыырын элбэхтик истэрим. Оҕо сылдьан улааттахпына аҕам курдук рок-мусукаан буолар ыра санаалаах этим. Арааһа, ол санаам туолаары билигин ити Муусука үрдүкү оскуолатыгар үөрэнэ сырыттаҕым. Онно киирбиппэр тута классическай муусуканы толорорго үөрэнэҕит диэбиттэрэ. Рок-муусуканы истэрбин сөбүлүүбүн. Гитараҕа оонньуурга үөрэнэ сылдьабын.
Саха-рок бэстибээл үрдүк таһымнаах ааста. Кыттыбыт бөлөхтөр олус бэркэ табыллан оонньоотулар, ыллаатылар. Рок диэн олоҕу бөлүһүөктээн туойуу, дьон ис санаатын, иэйиитин таһаарыы буолар. Музыкальнай үнүстүрүмүөн көмөтүнэн ол санааны тиэрдэллэр. Мин саха рок ырыатын ордук сөбүлээн истэбин.
Альбина Куприянова, Намолий Ильин кыыһа, СӨ Ил Дарханын уонна бырабыыталыстыбатын дьыалаларыгар сүрүннүүр исписэлииһэ:
- Өрөспүүбүлүкэ таһымнаах бэстибээл буолла. Дьон-сэргэ тыыннаах муусуканы сөбүлээн истэрэ көһүннэ. Мин биир бэйэм Намолий Ильин кыыһа буоларбынан киэн туттабын. Бу бэстибээл манан эрэ муҥурданан хаалбакка, салгыы ыытыллыан наада. “Төгүрүк остуолга” икки сылга биирдэ ыытыахха диэн этии киллэрдилэр, ити сөп дии саныыбын. Иккиһинэн, “Чолбон” бөлөххө аналлаах өйдөбүнньүк пааматынньыга Үөһээ Бүлүүгэ эбэтэр Нам нэһилиэгэр туруоруохха диэн этиини сэргии иһиттим.
Аҕам ыллыырын кыра сылдьан улаханнык истибэтэҕим. Ленскэйгэ төрөөбүтүм, онно улааппытым. Аҕам Ленскэйгэ тиийэ сылдьааччы, ардыгар биһиги Үөһээ Бүлүүгэ кэлээччибит. “Чолбон” ырыаларын үчүгэйдик иһиттим. Олус ыллардым, сөбүлээтим.
Сэттэ саастаахпар аҕам Ленскэйгэ тиийэ сылдьыбыта. Канаадаттан кэнсиэртээн иһэрин салгыы Кытайга бараары сылдьарын туһунан кэпсиирин өйдөөн хаалбыппын. Аҕам сырдык кэриэһин үйэтитиигэ ылсан үлэлиэҕим.
Семен Архипов, “Чолбон” бөлөх сүгүрүйээччитэ, Чурапчы:
- Бэстибээл бэркэ ыытылынна. Кыттыбыт оҕолор саҥа саҕалааччылар диэтэххэ таһымнаахтара көһүннэ. Балай эмит эрдэ саҕалаабыттар, уопуттаахтар таһымнара ырааппыт. Холобур, “103” уонна “Амака” бөлөхтөр үчүгэйдэр. Саҕалааччыларга “Дорҕоон” бөлөҕү астына иһиттим.
Кэлиҥҥи кэмҥэ технология олус сайдан фонограмманан үлүһүйүү күүһүрдэ. Ол эрээри, тыыннаах муусукаҕа дьон болҕомтотун уурда. Улахан ырыаһыттар тыыннаах доҕуһуолга охтор кэмнэрэ кэллэ. Манан дьарыктаныан баҕарааччылар кэккэлэрэ сир аайы элбии турар.Үөһээ Бүлүү саха-рок муусуката төрүттэммит сиринэн биллэр-көстөр. Аны туран, саха-рок поэзиятын аҕата Михаил Сысоевич Тумууһап – Тумус Мэхээлэ буолар. Кэнтиккэ олорон эрэ элбэх айымньыны айдаҕа. Саха рок саҥа тыыннанна, дьон тыыннаах дорҕоону истиэн баҕарар. Урукку өттүгэр сөптөөх үнүстүрүмүөн суох этэ. Билигин барыта баар. Оҕолор ылсан дьарыктаныахтарын эрэ наада. Саамай үөрэрим диэн маннык саҕалааһыны улуус дьаһалтата өйүүр. Улуус баһылыга Владимир Поскачин бэстибээлгэ сылдьыбыта бу улахан өйөбүл. “Чолбоннорго” ис сүрэҕиттэн сүгүрүйэрэ көстөр.
Григорий Ильин, гитарист, муусука айааччы, ааптар, бэстибээл дьүүллүүр сүбэтин бэрэссэдээтэлэ:
Бэстибээл этэҥҥэ ааста. Кыттыбыт бөлөхтөр таһымнара үрдүк, көрөөччүлэри кытта биир ситими булан үлэлээтилэр. Саха-рок муусука инники сайдыыта туохха сытарый? Билигин дьон бассаапка, “күөх экраҥҥа”, инстаграмҥа баалыннылар. Маны суох оҥорууга уонна киһи уйулҕатын, өйүн-санаатын уһугуннарар хайысханан рок уонна тыыннаах муусука эрэ буолаллар. Бу муусука дьону сиргэ түһэрэр, дьон олоххо тардыһыытын күүһүрдэр аналлаах. Муусука киһини үчүгэйгэ арыаллыыр, киһи ис кыаҕын уһугуннарар ураты күүстээх. Кыах баар буоллаҕына, аны сайын Үөһээ Бүлүүгэ “Үс хоһуун” спортивнай комплекска оҥоруохха баара. Манна оҥорор бары өттүнэн сөптөөх, табыгастаах. Тоҕо диэтэххэ, “Чолбон” бөлөх ураты тыына баар.
Бэстибээл кыайыылаахтара, саҥа ааттар
Саҥа саҕалааччылар:
Гран-при хаһаайына – “Дорҕоон” бөлөх
“Дорҕоон” бөлөх (Үөһээ Бүлүү) – 1 истиэпэннээх лауреат
“Солкуобай” (Сунтаар) – 2 истиэпэннээх лауреат
“Сырдык” (Үөһээ Бүлүү, Өргүөт) – 3 истиэпэннээх лауреат
“Баарт” (Дьокуускай) – 1 истиэпэннээх дипломант
“Кэскил” (Ньурба) – 2 истиэпэннээх дипломант
“Хатан” (Үөһээ Бүлүү) – 3 истиэпэннээх дипломант
Үөрүйэхтэр:
“103” бөлөх (Хатас) – Гран-при
“Амака” (Ньурба) – 1 истиэпэннээх лауреат
“Туман” (Мэҥэ Хаҥалас) – 2 истиэпэннээх лауреат
“Хаһыы” (Сунтаар) – 3 истиэпэннээх лауреат
Номинациялар кыайыылаахтара:
“Бастыҥ бас гитарист” – Манчаары Ксенофонтов (“Амака”, Ньурба)
“Бастыҥ солист – инструменталист” – Галина Христофорова (“Туман”, Мэҥэ Хаҥалас)
“Бастыҥ ударник” – Элла Богачанова (“Дорҕоон кут”, Үөһээ Бүлүү)
“Бастыҥ ырыаһыт” – Павел Николаев (“Кэскил”, Ньурба)
“Бастыҥ клавишник” – Кирилл Васильев (“Баарт”, Дьокуускай)
“Бастыҥ авторскай суруйуу” – Устин Иванов (“Сырдык”, Үөһээ Бүлүү, Өргүөт)
“Эдэр бас гитарист” – Олег Степанов (“Дорҕоон”, Үөһээ Бүлүү)
“Бастыҥ соло-гитарист” – Эллэй Васильев (“Туман”, Мэҥэ Хаҥалас)
“Эдэр гитарист” – Василий Афанасьев (“Дорҕоон”, Үөһээ Бүлүү).
Леонид Михайлов хаартыскаҕа түһэриилэрэ
