Сэһэргэһиибит суот-отчуот курдук буолбакка, көр-күлүү былаастаах бэрт сэргэхтик ааста. Ыалдьытым – Дмитрий Шадрин. Уруккута, норуокка биллибитинэн диэххэ дуу – “Шандор”. Билигин “Сахафильм” судаарыстыбаннай национальнай киинэ хампаанньатын салайан олорор.
– Киинэ бары түһүмэҕин ааһан, салайааччы буолан олороҕун. Артыыстан саҕалаан, салайан устууга тиийэ. Хас киинэлэнниҥ?
– Москубаҕа бу бара сылдьан докумуон туттардым. Фильмографияҕын суруй диэтилэр. Испииһэктээтим. 28 киинэ эбит. Тус бэйэм продюсердаабыт, хара саҕаланыаҕыттан бүтүөр диэри үлэлэспит киинэлэрим.
– Ити хаһыс сылтан?
– 2006 сылтан. Ол быыһыгар икки үөрэххэ үөрэннэҕим.
– Туох-туох үөрэхтээххиний?
– 2002 с. Саха тыйаатырын биһиги көлүөнэ артыыстара тутуспутунан Щепкини бүтэрбиппит. Онтон Өркөннүүн ГИТИС-кэ үөрэммитим. Ол кэннэ эмиэ Москубаҕа “киинэ продюсерын” үөрэҕин бүтэрбитим.
– “Үөрэх хаата” киһи сылдьар эбиккин буолбат дуо.
– (Күлэр). Киинэ хайысхатынан Арассыыйаҕа үөрэх бүттэ. Кырдьык этэбин. Бүттэ. Аны онно байааҥҥа үөрэнэрим эрэ хаалла (күлэр). Оонньоон этэбин.
– “Уу диэбитэ – хаар, хаар диэбитэ – уу”, кус-хаас тойуктаах соҕус киһи буолуох курдуккун. Алҕаһым дуу?
– Мин биир сиргэ олорон үлэлиири сөбүлээбэппин. Кэлэ-бара, сүүрэ-көтө, дьону кытта кэпсэтэ, санаа атастаһа сырыттаххына эрэ сайдаҕын. Дьыалаҕа киирдэххэ, оннук үлүгэр “уу-хаар тойуктаах” киһи буолбатахпын. Киинэ устар былаһааккаҕа букатын атын киһи буолан туруохпун эмиэ сөп. Кутталлаах да суолга киирэрбин сөбүлүүр киһибин ээ.
– Дуо?
– Сэрэнэ-сэрбэнэ сырыттахха, туох сатаныай?! Оннук буолбатах дуо? Сынаарыйы көрөөт: “Бу киинэ биир сылынан “ытыа” дуо? Оттон икки сылынан?” – диэн толкуйдаан көрөбүн.
– Ону хайдах билэҕиний: “ытыа” диэбит киинэҥ, баҕар, төттөрүтүн, хоос гынан түһүө, оттон “ыппат” диэбит киинэҥ кимнээҕэр “ытан” туруо.
– “Чутье” диэн баар. Биллэр ээ. Тахсыа диэбит киинэҥ тахсар. Уонна ылыстаххына, кыаххын барытын туһанан үлэлиигин. “Буоллун-хааллын, табылыннаҕына – табыллыа” диир буоллаххына, ылсыбатаҕыҥ көнө. Аны туран, куулга биир “сытыйбыт хортуоппуй” баар буоллаҕына, ол барытын сытытар.
– Сахалыы киинэ эйгэтигэр оннук “сытыйбыт хортуоппуйдар” бааллар дуу?
– “Сытыйбыт хортуоска” диэни сыыһа өйдөөтүҥ быһыылаах. Киниэхэ барсыбат, сөбө суох бырайыакка киирэн хааллаҕына, хайа да киһи “сытыйыан” сөп.
– Салайааччы буолбутуҥ хаһыс сылыгар барда?
– Быйыл төрдүс сылым.
– Маҥнай ананан киирбит кэмҥин уонна билиҥҥини тэҥнээтэххэ, уларыйыы барда дуу, суох дуу?
– Мин, уопсайынан, үлэм хайысхатын кэрчиктэргэ араарабын. 2006-2015 с. диэри – биир кэрчик. Ол киинэ эйгэтигэр киирии, аат-суол булунуу. Өркөннүүн сыал туруоруммуппут. Харчы туһугар буолбакка эрэ, аат туһугар умса-төннө үлэлиэххэ диэн. Ол кэмҥэ биһигини ким да киинэҕэ устубат этэ. Ыксаан, бэйэбитин бэйэбит устан барбыппыт.
– Ол тоҕо устубаттар этэй?
– Тыйаатырга оруолга да ылбаттар этэ. Маассабай хартыынаҕа эрэ сылдьыбыппыт. Кэлин син оонньоон испиппит да... Хамаанда хомуйан саҕалаабыппыт. Устудьуоннартан саҕалаан. Рома Дорофеев, Миша Борисов, Ким Семенов уо.д.а. “единомышленник” уолаттар мустан устубуппут. Сыл аайы дьоммут элбээтэр элбээн испиттэрэ. Билигин иккис кэрдииһим саҕаланна. Ол – “Сахафильм”. Туох-хайа иннинэ хамаанда хомуйуохха наада диэбитим. Киинэ эйгэтигэр үчүгэй хамаандалаах эрэ буоллаххына тахсаҕын. Хамаандабын бу быйылга диэри хомуйдум: Семён Аманатов, Сардаана Саввина, Любовь Борисова, Степан Бурнашев, Анатолий Кириллин, Ким Семенов, Сардаана Григорьева уо.д.а.
– Оччоҕо үлэҕит, дьэ, саҕаланан эрэр диэн өйдүөххэ сөп дуо?
– Хара бастааҥҥыттан саҕаламмыта. Бэстибээлгэ иккис сылбытын бириис ыллыбыт. Кыратык киһиргэннэххэ, Торонтоҕа кыайан, Гран-при ылыахха, иккистээн тиийиэххэ, өссө ылыахха. Лос-Анджелеска тиийэн ылыахха, Казахстаҥҥа баран ылыахха. Итинник санаанан сирдэппиппит. Хас да Гран-прилээхпит.
– Бу барыта үс сыл иһигэр дуо?
– Үс сыл иһигэр. Быйыл төрдүс сылбытыгар биһиги “үрдүбүтүгэр күн тыкта”. Өйдөөтүҥ ини?
– Өйдөөн.
– Бу иннинэ бэстибээл эҥин туһунан улахан өйдөбүлүм суох этэ. Тэрилтэбит аатыгар “судаарыстыбаннай”, “национальнай” диэн тыллар бааллар. Ол хас да бүк эппиэтинэстээх. Аат-суол оҥостуунан эрэ муҥурдаммакка, өссө киэҥник барыахха наада эбит дии санаабытым. Харчы өлөрүүтүн эппэппин. Ол туһунан толкуйдаабаппын даҕаны. Кэлэр буоллаҕына, кэмигэр кэлиэ.
– Оттон дьиэ кэргэниҥ? Коттедж, крузак массыына...
– Манна киирэрбэр барыта баар этэ. Билигин суох (күлэр). Хамнаска олоробун. Чэ, хааллын ити.
– Тыйаатырга тоҕо “ыксаласпатыҥ”?
– “Кыһыл көмүс маасканы” ылбыппыт дии!
– Ити ханнык испэктээгинэн этэй?
– “Макбет”, Сергей Потапов киэнинэн. Итиннэ кэккэ түгэн элбэх этэ. Биһиги ханна да кэллэрбит-бардарбыт, син биир “Саха тыйаатырын” оҕолоро буолабыт. Бэйэм сайабылыанньа суруйан барбытым. Өйөөн, өссө акылаат аҥаарыгар хаалларан үлэлэппиттэрэ. Хамнас да кыра этэ. Итиэннэ бэйэбит тугу эрэ оҥорон таһаарыахпытын баҕарар этибит. Чэ, ити курдук.
***
– Арассыыйаҕа аҕыйах ахсааннаах омуктар киинэлэрин таһыма хайдаҕый? Сахалар төһө тулуктаһалларый?
– Сахалар маҥнайгы кэккэҕэ сылдьаллар. Үлэҕэ ананаат, эрэгийиэннэри кэрийтэлээбитим. Грознайга, Кырыымҥа, Татарстаҥҥа, Бүрээтийэҕэ сылдьыбытым. Тэҥнээн көрбүтүм, идиэйэ хомуйбутум. Биирдиилээн чаҕылхай дьон бааллар эрээри, хамаандалара, каадырдара суох эбит. Биһиги курдук базалара суох. 90-с сылларга эстэн хаалбыттар. Ону билигин саҥаттан оҥоро, “тута” сатыыллар. Биһиги “Сахафильмыт” оччоттон баччаҕа диэри сүрдээхтик эриһэн, тулуктаһан кэлбит. “Детсат” тоҕо тахсыбытай? “Сахафильм” баар буолан. Хас киинэбит аайы кэлэн тэрил уларсар этибит.
– Тэрилинэн төһө “байан” олороҕут?
– “Кэскил” маҥнайгы чааһын биир эрэ лаампалаах уһулбуппут. Иккис чааһыгар икки лаампаламмыппыт. Үһүс киинэбитигэр эриэлсэлэммиппит. Төрдүс чааһыгар алта лаампата, эриэлсэтэ суох табыллыбат буолан хаалбыппыт. Сайдан, “байан” иһэбит. “Тыгын Дархаҥҥа” тэрил бөҕө атыылаһыллыбыта. Олору кэтэһэ олоробут. Никита Аржаков “Стоп! Снято!” диэтэр эрэ, ылаары олоробут. Оччоҕо өссө таһымнаах киинэлэр тахсыахтара.
– “Тыгын Дархан” “Сахафильм” киинэтэ дуо?
– Суох. Реквизитинэн, тэрилинэн эрэ хааччыйар. “Бэргэн” диэн аудиовизуальнай нэһилиэстибэ баар. Никита Иннокентьевич кинилэри кытта уста сылдьар. Биһиги бэлэмнэнии чааһыгар үлэлэспиппит.
– Күнүүлээбэккин дуо?
– Суох. Тоҕо?
– Баҕар, саха баарын тухары ытыс үрдүгэр сылдьар букатын чаҕылхай киинэни устан таһаарыахтара диэн.
– Олус үчүгэй дии! Бэрт да бэрт! Аржаков киинэтин устан бүтүө турдаҕа. Оччоҕо, баҕар, үлэлэһиэхпит. Эдуард Новиков эмиэ биир чаҕылхай режиссёр. Чаҕылхайдар баар буолуохтаахтар.
***
– Киинэ уонна биисинэс Саха сиригэр төһө барсалларый? Судургутук эттэххэ, киинэни устан киһи байыан сөп дуо?
– Саха сиригэр – суох. Байбаккын. Ырыынак суох. Саҥа төрөөбүт оҕону уонна кырдьан босхоҥ буолбут оҕонньору барыларын киинэ тыйаатырыгар хомуйан аҕаллаххына, чыыстайынан 13 мөл. эрэ өлөрүөҥ. Оннук табыллыбат, ол иһин байар кыах суох.
– Саамай элбэх бүддьүөттээх киинэҕит ханныгый?
– “Сааскы кэм” эбит.
– Ити төһө табыллыбыт киинэ дии саныыгыный?
– Итиннэ эмиэ балай эмэ ыарахан баар этэ. Үлэҕэ саҥа ананан киирии, үлэһиттэри кытта билсиһии... Сылга биир кылаассыка киинэ тахсыахтаах дии саныыбын. Ол эрээри онно элбэх үп-харчы наада. Устуоруйаҕа сыһыаннаах киинэни ыллыҥ да, таһырдьа тахсаат, устан барбаккын.
– Быйылгы бэстибээлгэ хайдах сылдьан кэллигит? Тугу астынныҥ, туохтан астымматыҥ?
– Этэҥҥэ. Бу сырыыга былырыыҥҥы курдук дук-дах туттуу-хаптыы суох. Туох ханна баарын билэбит. Дьон сыһыанын астынныбыт.
– Хайдах сыһыаннаһалларый?
– “Сахалар, дьэ, быйыл тугу аҕалбыттарый? Тугунан сөхтөрөллөрүй?” диэн кэтии-маныы сылдьаллар. Күрэстэһээччи курдук көрөллөр. Ол наһаа үчүгэй! Былырыын соччо-бачча билсибэт, кэпсэтэ да сатаабат этилэр. Кыһыл доруоскаҕа бэйэбит тахсан хаампыппыт. Быйыл букатын атын. Киинэбитигэр көрөөччү тобус-толору. Биир дойдулаахтарбыт улаханнык өйөөтүлэр. Бу бэстибээлгэ иккистээн киирбэттэр да, биһиги киирдибит. Аан дойду үрдүнэн маннык 16 эрэ киинэ бэстибээлэ баар.
– Киинэни бэйэтин хайдах сыаналаатылар?
– Быйыл “Мин үрдүбэр күн хаһан да киирбэт” киинэбитинэн кытынныбыт. Хара маҥнайгыттан инники кэккэҕэ сылдьыбыппыт. Түмүгэр “көрөөччүлэр биһирэбиллэрин” ыллыбыт. Итиэннэ азиялар киинэ кириитиктэрин ассоциацияларын “NETPAC” анал бирииһин туттубут. Былырыын бэстибээлгэ классическай киинэнэн кыттыбыт эбит буоллахпытына, быйыл атын форматтаах киинэни илтибит. Нууччалыы эттэххэ, “не по формату” баран хаалбыппыт. Чэпчэки киинэ эрээри, дьон ытаан тахсыбыта. Дьүүллүүр сүбэ эмиэ да олус сөбүлээбитэ, эмиэ да хайдах сыана быһыан билбэтэҕэ. Кинилэр “форматтара” буолбатах буоллаҕа.
– Дьэ, кырдьык, “рискованнай” киһи эбиккин.
– (Күлэр).
– “Тойон Кыыл” Сиэн Өкөр суруйуутунан этэ, бадаҕа.
– Сынаарыйа киниэнэ. Эдуард Новиков өссө биир киинэбитигэр ылсыахтаах. Хаһан иэйиилэрэ киирэрин кэтэһэ сылдьабыт. Икки сыл буолла суруйбуттара.
– Урукку “Сахафильм” уонна билиҥҥи хайдаҕый? Бэйэҥ тэҥнээн көрдөххүнэ.
– Мин баар тэрилтэҕэ кэлбитим. Акылаата баар буолан, биһиги этэҥҥэ үлэлии сырыттахпыт. Ситиһии баар. Дьиэ-уот, база тубуста. С.Сивцев-Доллулаах, Романовтаах манна төһөлөөх улахан үлэни көрсүбүттэрэ буолуой?! Үп-харчы суох 90-с сылларын да ылан көрдөххө. Степан Николаевич, мин санаабар, туораттан көрөн үөрэр буолуохтаах.
– Доллуну кытта сыһыаҥҥыт хайдаҕый?
– Үчүгэй бөҕө буоллаҕа. Премьераны көтүппэт. Бэстибээллэргэ ситиһиибит “Сахафильм” 26 сыллаах үлэтин түмүгүн курдук көрөбүн. Щепкиҥҥэ биир дьиктигэ – “наблюдать” диэҥҥэ – үөрэппиттэрэ. Сылы быһа олоппоһу уурдаран тахсыбыттара. Ытыс тыаһа – киирэбит, ытыс тыаһа – олоппоһу уурабыт, ытыс тыаһа – олоробут. Хас ытыс тыаһын ахсын биирдии хамсаныыны оҥорон иһэбит. Уу чуумпутук. Ити аата “чувство партнера”, “чувство команды” диэн буолар. Мин, оччолорго мэник бэтэнээски, “сулус” буоларга үөрэнэ тиийбит киһи, олус соһуйбутум. Билигин кэлэн өйдөөтөхпүнэ, сөпкө да үөрэппиттэр эбит. Туох-ханнык иннинэ күүстээх хамаанда. Мин ол туһугар уонна түмүк туһугар үлэлиибин.
***
“Сахафильм” киинэ хампаанньатын өссө биир дьоһун ситиһиитинэн эҕэрдэлиибин. Ситиһии үөмэхтэһэ турдун. Суолгут аһаҕас буоллун.
Сэһэргэстэ
Диана КЛЕПАНДИНА.
