Уйулҕаны уйгуурдар муусука, хатыламмат декорация, уот-күөс, чаҕылхай хореография, эдэр эньиэргийэ, ураты харизма... Маны барытын Кыыл Уолун аатынан Саха Национальнай Үҥкүү тыйаатырын толоруутугар “Үрүҥ күн оҕолоро” (“Дети Белого солнца”) этнобалекка ууран олорон көрдүбүт. Испэктээк кэннэ биир бэйэм өр уоскуйбакка, нууччалыы эттэххэ, эйфорияҕа сырыттым. Муусуката кулгаахпар билигин даҕаны баар, артыыстар иҥэрбит тэтимнэрэ өссө да ааһа иликкэ дылы, айыы дьонун үөрүүтүгэр кыттыспыт санаам киэҥ дуолга, айылҕаҕа тардыһар.
Тыйаатыр быйылгы 39-с сезонун бу бэртээхэй туруоруунан түмүктээтэ. Балет премьерата 2017 сыл сэтинньи 10 күнүгэр буолбута. Либреттоны суруйууга уонна туруорууга РФ ускуустубатын үтүөлээх диэйэтэлэ, Татарстан норуотун артыыһа Георгий Ковтун бэйэтинэн ылсан, ураты буочарын киллэрбит. Муусуканы Арассыыйа, Татарстан норуотун артыыһа, композитор Рашид Калимуллин суруйбут. Сахалыы үстүрүмүөн, фольклор бары кыла таарыллан, лирика долгуна эбиллэн, киһини уйадытар, уйгуурдар дьикти кэрэ айымньы айыллыбыт.
Туруоруу сүүһүнэн киһи көмүс көлөһүнүнэн, үлэҕэ ис сүрэхтэн бэриниинэн, идэни үрдүк таһымҥа баһылааһынынан, ускуустубаҕа дириҥ сүгүрүйүүнэн ситиһиллибитэ харахха быраҕыллар. Үрүҥ күн анныгар киһилиин-сүөһүлүүн, кыыллыын-сүөллүүн бары биир тэҥ буоллахпыт. Туруоруу Үрүҥ күн айбыт оҕолорун — Ийэ бөрө уонна айыы киһитэ Таастимир тапталларынан орто дойдуга күөх окко төкүнүйэн түспүт уол оҕо дьылҕатынан салаллар.
Тимир Уол сир кэрэтин, Удаҕан кыыһын Айыы Куону таптыыр. Ол эрээри аллараа дойду адьарайа Хара Суор Айыы Куо нарын таһаатыгар, үтүө дьүһүнүгэр ымсыыран, уоран ыларга сорунар. Испэктээк устата айыы кыыһын чиэһин көмүскээһин, үрүҥ-хара күүстэр атааннаһыылара, таптал кыайыыны ситиһэр улуу күүһэ ойууланар. Үрүҥ күн баарын тухары орто дойду олоҕо салҕанар. Кини сардаҥата тыгарын тухары тыынар тыыннаах сырдыкка талаһар, уотунан сылытарын тухары таптал баар. Ол испэктээккэ сиһилии кэпсэнэр.
Үҥкүү тыйаатырын билиҥҥи састааба, айар үлэтэ уратылаах. Сахалыы үҥкүү төрүт көрүҥнэрин таһынан классическай балет хамсаныылара, акробатика, цирковой ускуустуба уустук трюктара силбэһэн, көрөөччү чахчы үрдүк таһымнаах туруорууну биир тыынынан көрөр.
Таастимир Хара Хаан илиититтэн өлөрүгэр бүтүн норуот баһылыгын атаарар кутурҕан түгэнигэр, Ийэ бөрө аһыытын үллэстэн, иэдэспинэн хараҕым уута субурус гыммытын билбэккэ хааллым. Айыы Куо Тимир Уоллуун тапталларын туойар эдэр саас үҥкүүтүгэр тэҥҥэ тэйиэххин-тэбиэххин баҕараҕын. Хара Суор үөһээнэн-аллараанан кулахачыйарыттан, иһигэр баппат улахан эньиэргийэтиттэн хайа да үйэҕэ хара дьай эмиэ күүстээҕин, өрүү баарын итэҕэйэн, сонньуйаҕын. Сырдык күүс хараҥаны кыайан, айыы дьоно оһуохайдаан ойоллоругар үөрүү түөһү тилэри киэптиир, ойон туран үҥкүүгэ кыттыһыаххын баҕараҕын.
Солистар Николай Павлов (Үрүҥ күн таҥарата), Саскылана Аржакова (Ийэ бөрө), Сергей Алексеев (Таастимир), Долаана Федотова (Удаҕан), Виолетта Ноговицына (Айыы Куо), Альберт Никитин (Хара Хаан), Эдуард Жирков (Хара Суор), Владислав Попов (Торсын оҕонньор), Виталий Кржыжановскай (Тимир Уол кыратыгар), Лена Михайлова (Хара Хаан удаҕана) оруолларыгар олус бэркэ талыллыбыттар. Идэлэрин баһылаабыт таһымнара испэктээк биир тыынынан барарыгар төһүү буолла.
Туруоруу хас хартыынатын аайы Саха сирин айылҕата, туруору таас хайалара итэҕэтиилээхтик көстөллөр. Үрүҥ күн түһүлгэтин, аллараа дойду тэлгэһэтин уот-күөс ситэрэн, өссө күүһүрдэн биэрэр.
Иккис төгүллээн көрүүм түмүгэр “Браво!” хаһыыттан күөмэйим күүрдэ. Олус да астык кэлэктиип, үлэһит да дьон! Бу буоллаҕа биһиги Сахабыт сирин дириҥ устуоруйата, үйэлэргэ өлбөккө кэлбит норуоппут фольклора, үгэһэ, сиэрэ-туома, дууһаны өрүкүтэр ырыата-тойуга, сүһүөҕү уһугуннарар үҥкүүтэ-битиитэ! Омук сиригэр, кэлии дьоҥҥо киһи киэн тутта, астына көрдөрөр уһулуччулаах айымньыта айыллан тахсыбыт. Уруй-айхал саха үҥкүүтүгэр! Уруй-айхал үҥкүү ускуустубатын өрө тутар, көлүөнэлэргэ салҕыыр, үйэлэргэ салҕанар Үҥкүү тыйаатырыгар!
Оксана ЖИРКОВА.
