Оҕо көмүскэлин күнүгэр “Ситим-медиа” бөлөх генеральнай дириэктэрэ, СӨ норуодунай дьокутаата Мария Христофорова көҕүлээһининэн “Бэлэм буол+” оҕо хаһыата уонна “Хатан” ыччат сайдам сурунаала “Айархаан” этно-бөлөх тэриллибитэ 15 сылын көрсө өрөспүүбүлүкэтээҕи “Айархаан кэнчээрилэрэ” күрэһи тэрийдэ.
“Айархаан” этно-бөлөх —Сахабыт сирин алмаас тааһыныы аҕыс өҥүнэн арылыйар талаана, киэн туттуута. Бөлөх 2002 с. Альбина Михайловна Дегтярева көҕүлээһининэн саха хомуһун, норуот тыыннаах муусукатын уонна ырыатын сайыннарар сыаллаах тэриллибитэ. “Айархаан” бөлөх хомус алыптаах тыаһынан дьикти иэйиилэри эгэлгэлии оһуордаан оҕуруолуу тиһэр. Аар айылҕа араас кэрэ көстүүтүн, тыаһын-ууһун, кыыл-сүөл саҥатын ураты дорҕоонунан, лыҥкынас куолаһынан дьиҥ чахчы ыллатар. Ырыаларыгар өбүгэбит тыына, аныгы олох тэтимэ хоһулаһан иһиллэр.
“Айархаан кэнчээрилэрэ” күрэскэ оҕолор Кэбээйи, Ленскэй, Орто Халыма, Бүлүү, Уус Алдан, Хаҥалас улуустарыттан уонна Дьокуускай куораттан кытыннылар. Кыттааччылар хомуска “Айархаан” этно-бөлөх истиилинэн оонньоотулар, ураты дьикти дорҕооннору таһаардылар. Күрэс сүрүн сыала саҥа талааннары арыйыы, хомус тардыытын үйэлээх үгэстэрин дьоҥҥо-сэргэҕэ тириэрдии буолар.
Бу күн күрэс кыттааччыларыгар “Айархаан” бөлөх хомуска оонньуурга маастар-кылаас көрдөрдө, “Бэлэм буол+” оҕо хаһыата уонна “Хатан” ыччат сайдам сурунаалын эрэдээксийэлэрэ өй-билии оонньууларын тэрийдилэр. Кыттааччылары Оҕо көмүскэлин күнүнэн саха эстрадатын сулустара Чаҕыл Николаев уонна “Snow Voice” бөлөх кэлэн эҕэрдэлээтилэр. Хас биирдии оҕо тэрээһинтэн астынан, дуоһуйан, элбэҕи билэн-көрөн барда.
Күрэс үс бөлөҕүнэн ыытылынна (I-IV кыл., V-VIII кыл., IX-XI кыл.). Хас биирдии бөлөххө I, II, III истиэпэннээх лауреаттар бэлиэтэннилэр. Күрэс муҥутуур кыайыылааҕынан Дьокуускай куорат Саха-политехническай лиссиэйин VII кылааһын үөрэнээччитэ Аэлита Ершова буолла. Күрэс кыайыылаахтара бука бары өрөспүүбүлүкэтээҕи “Кэскил” лааҕырга путевканан, араас бирииһинэн наҕараадаланнылар. I истиэпэннээх лауреаттар уонна Гран-при хаһаайына, СӨ норуот маастара, култуура туйгуна И.И. Христофоров, Аан дойду таһымнаах хомус маастара Ф.А. Комиссаров, хомус маастардара А.А. Находкин, Г.И. Тордуянов оҥорбут хомустарын бэлэх туттулар.
Мария Николаевна Христофорова, “Ситим-медиа” бөлөх генеральнай дириэктэрэ, СӨ норуодунай дьокутаата:
“Айархаан кэнчээрилэрэ” күрэс сүрүн сыала-соруга хомус ураты эйгэтигэр үүнэр көлүөнэни көҕүлээһин буолар. Биһиги төрүт үгэстэрбитин ыччаппытыгар үөрэтиэхтээхпит, тириэрдиэхтээхпит. Өбүгэлэрбит саҕаттан илдьэ сылдьар сиэрбитин-туоммутун ытыктыыр буола улаатыахтаахтар.
“Айархаан” этно-бөлөх аан дойдуга биллэр диэтэхпинэ, сыыспатым буолуо. Бөлөҕү, мин санаабар, хомус кыһата диэххэ сөп. Альбина Михайловна Саха сиригэр эрэ буолбакка, аан дойдуга биллэр хомусчуттары иитэн, үөрэтэн-такайан таһаарда. Холобур, Юлиана Кривошапкина-Дьүрүйээнэ, Амгаяна, Айсен Аммосов, Ольга Подлужная-Уутай, о.д.а. хомусчуттар билигин төрөөбүт дойдуларын ааттаталлар, айа-тута сылдьаллар.
Биһиги кэнчээрилэрбит дойдуларын таптыыр, бэриниилээх буола улааталларын туһугар кыһаллыахтаахпыт. Бу барыта олох кыраттан саҕаланар: төрөөбүт дойдуларын мэҥэ өйдөбүллэрин ытыктыыртан.
Күрэс кыттыылаахтарыгар, кинилэр төрөппүттэригэр улахан махталбын тиэрдэбин!
Даша Калитина, IV кылаас, II-с Малдьаҕар орто оскуолата, Хаҥалас:
—8 саастаахпар бастаан хомуска оонньуурга үөрэммитим. Миигин ийэм Мария Владимировна дьарыктыыр. Иллэҥ кэммитигэр иккиэн хомуска араас тыаһы таһаарабыт, эрчиллэбит. Ордук сыыйа тардан оонньуурбун сөбүлүүбүн. Хомус тардар кэммэр сынньанабын, уоскуйабын.
Анжелина Готовцева, VI кылаас, Танда орто оскуолата, Уус Алдан:
-- Мин кыра сылдьан, “Айархаан” этно-бөлөх хомуска оонньуурун тэлэбиисэргэ көрөн олус сөхпүтүм. Кинилэр курдук хомус тардыахпын баҕарбытым. Онон хомуска бастаан бэйэм оонньуурга холоммутум. Билигин Альберт Алексеевич Находкиҥҥа дьарыктанабын. Ат туйаҕын, таммах тыаһын таһаарабын, сыыйа тардары сатыыбын. Күрэскэ оҕолору көрөн, истэн элбэххэ үөрэнним.
Серёжа Третьяков, I кылаас, Налимскай орто оскуолата, Орто Халыма:
— Мин оскуолаҕа киирэн баран хомус тардарга үөрэнним. Тэлэбиисэргэ дьон хомустуурун көрөммүн, ийэбэр баҕа санаабын эппитим. Ийэм миэхэ хомус ылан биэрбитэ. Олус үөрбүтүм. Хомуска оонньуурга ийэбиттэн үөрэммитим. Салгыы кылгастык Василена Ивановна Шаринаҕа дьарыктаммытым.
Хомуска араас көтөр, кыыл саҥатын таһаарыахпын баҕарабын. Бу күрэскэ кыттыбыппыттан олус астынным.
Аэлита Ершова, VII кылаас, Саха-политехническай лиссиэй, Дьокуускай:
— I кылааска хомуһу интэриэһиргии көрбүтүм. Ол сыл төрөппүттэрим хомус бэлэхтээбиттэрэ. Бастаан бэйэм оонньуурга үөрэммитим. Онтон Мария Ильинична Сокольникова бэлиэтии көрөн “Добун” этнофольклорнай ансаамбылыгар ыҥырбыта. Билигин онно дьарыктанабын. Араас таһымнаах күрэстэргэ кыттабын. Дьарыкпар хомуска араас кыыл саҥатын, айылҕа тыаһын үтүктэргэ үөрэнним. Инникитин өссө да элбэх ньыманы сатыахпын, хомуһу толору баһылыахпын баҕарабын.
Кыра эрдэхпиттэн Альбина Михайловна Дегтярева хомуска оонньуурун сөҕө-махтайа көрөбүн. Кини талааныгар сүгүрүйэбин.
Иллэҥ кэммэр хомуска оонньуурбун туохтааҕар да ордоробун. Хомуска оонньоотохпуна, дууһам уоскуйар, санаам ыраастанар.
Милана Неустроева, Милена Акимова, III“Г” кылаас, 17 №-дээх орто оскуола, Дьокуускай:
— Биһиги кылааһынан бары хомуска оонньуубут. Кылааспытыгар отут ахсыабыт. Ансаамбылбыт аата “Дьиэрэй” диэн. Салайааччыбыт — Анна Анатольевна Батарина. Сахалыы ырыалары тыаһатабыт. Уолаттарбыт —сүрүн оонньооччулар. Биһиги араас күрэскэ ситиһиилээхтик кыттабыт. Быйыл Москуба куоракка күрэстэһэн кэллибит.
Виталий Татаринов, VIII кылаас, 2 №-дээх орто оскуола, Дьокуускай:
—Мин “Хомус тутула” оскуолаҕа Айтал Петрович Мырсановка дьарыктанабын. Күрэскэ “Кыргыс үйэтэ” диэн композицияны толордум. Бэйэм хомуска V кылаастан оонньуубун. Бөрө улуйуутун, кэҕэ саҥатын сатыыбын. Инникитин ат кистиирин сатыахпын баҕарабын. Хомус миигин дьоллуур, настарыанньабын көтөҕөр.
Лев Рабинович, VI кылаас, 3 №-дээх орто оскуола, Ленскэй:
—Кыра эрдэхпиттэн хомус тардабын. Билигин Владимир Александрович Дормидонтовка дьарыктанабын. Хомус нөҥүө санаабын этэбин, дьоҥҥо үтүөнү бэлэхтиибин. Көтөрдөр саҥаларын сатыыбын эрээри, өссө тупсарар, сайыннарар санаалаахпын. Ордук бөрө улуйуутун үтүктүөхпүн баҕарабын. Күрэскэ “Звуки земли Олоҥхо” композициянан кытынным.
Айтал Петрович Мырсанов, “Хомус тутула” хомус оскуолатын салайааччыта:
—Биһиги оскуолабытыгар оҕолор эрэ буолбакка, улахан дьон эмиэ сылдьар. Ким баҕалаах кэлэн дьарыктанар. Оҕолортон оскуолаҕа кэллэхтэринэ, бастатан туран, хомуска дьарыктаныахтарын баҕаралларын туһунан ыйытабын. Хомус тыаһын сөбүлээн, таптаан дьарыкка кэлбит оҕолор элбэҕи ситиһэллэр. Онон саамай сүрүнэ ¾ баҕа. Иитиллээччилэрбит араас таһымнаах күрэстэргэ ситиһиилээхтик кытталлар.Бу күрэскэ кыттааччылар күүскэ бэлэмнэммиттэрэ тута харахха быраҕыллар. Биһиги оҕолорбут үчүгэйдик кытыннылар. Күрэстэн астынным.
Альбина Михайловна Дегтярева, Саха Өрөспүүбүлүкэтин үтүөлээх артыыһа, Аан дойду култууратын уонна ускуустубатын маастара, виртуоз-хомусчут:
—Күрэспит “Айархаан” суолун, истиилин батыһан хомус тардар оҕолорго диэн туспа суоллаах-иистээх, ураты тыыннаах тэрилиннэ. Биһиги суолбутун батыһар оҕолор элбэхтэриттэн уонна кинилэр дьаныардаахтык, хаачыстыбалаахтык дьарыктаналларын көрөн, олус үөрдүбүт. Биһиги суолбутун батыһар эдэр хомусчуттарбытыгар, кэнчээрилэрбитигэр, үрдүк ситиһиилэри баҕарабыт.
“Айархаан” ньымаларынан тардыы саха хомуһун биир ураты көстүүтэ. Бу ньымалары баһылаан, үгүс көлүөнэ эдэр хомусчут уһуйуллан таҕыста. Батыһааччылар баалларын тухары бу хайысха салҕанан иһиэҕэ.
Түгэни туһанан, тэрээһиммитин көҕүлээбит “Ситим-медиа” бөлөх генеральнай дириэктэрэ, СӨ норуодунай дьокутаата Мария Николаевна Христофороваҕа улахан махталбын тиэрдэбин.
“Бэлэм буол+” оҕо хаһыатын эрэдээксийэтэ.
